Футбол і паліталогія

«Мы, беларусы, — мірныя людзі». Хто б спрачаўся. Але большасці мірных людзей, паводле іх уласнага прызнання, даводзіцца жыць у шчыльным коле ворагаў. Але гэта кветачкі. 



Мая сястра — лекар-рэнтгенолаг. Ці магчымыя паміж намі размовы на тэму рэнтгеналогіі? Так, магчымыя, але толькі ў адным рэжыме: яна тлумачыць, я слухаю. Гэтак жа сама ні адзін нармальны чалавек не будзе спрачацца з фізікам-тэарэтыкам наконт базону Хігса.

Узровень падзелу працы сёння такі высокі, што кожны чалавек, які засвоіў за сваё жыццё хоць бы адну складаную справу, можа смела гэтым ганарыцца. Прыгадаем афарызм: «Спецыяліст падобны да флюсу: паўната яго аднабаковая». І ў гэтым няма нічога ганебнага.

Аднак не існуе правіл без выключэння. У футболе і палітыцы разбіраюцца ўсе. Чаму ў шэраг выключэнняў трапіў футбол — зразумела. Зноў спашлюся на сваю сястру. Яна жыве ў Піцеры і, натуральна, заўзее за «Зеніт». Калі яе любімая каманда перамагае, гульня прыносіць ёй задавальненне. Калі прайграе, то ўсе футбалісты ў сіняй форме неадкладна залічваюцца ў шэрагі «слабакоў». Такі вось узровень разумення футбола. Яго цалкам дастаткова для абмеркавання турнірных перспектыў «Зеніта» з суседзямі па лецішчы.

Але чаму ж тады так часта нам сустракаюцца суайчыннікі, здольныя з пенай на вуснах адстойваць свой погляд на палітычныя падзеі? Няўжо палітыка ўладкаваная так проста? Або адначасова з уручэннем атэстатаў аб сярэдняй адукацыі беларусам выдаюць і дыпломы палітолагаў?

Не буду выходзіць за межы «Азбукі паліталогіі», аднак паспрабую растлумачыць другое выключэнне. Ніякай спецыяльнай падрыхтоўкі чытачам для гэтага не спатрэбіцца.

Палітолаг дзядзька Вася

Усе мы жывем адначасова ў двух сацыяльных колах — у блізкім і далёкім. Блізкае кола складаюць знаёмыя нам людзі. У першую чаргу гэта сямейнікі. Далей ідуць сябры, калегі па працы і «проста» знаёмыя. З кожным з чальцоў блізкага кола мы ўсталёўваем асобасныя стасункі, часам не пазбаўленыя эмацыйнай складніку.

Далёкае кола — гэта кола фармальных адносін з не знаёмымі нам людзьмі. Нічога асабістага. Нічога эмацыйнага. Пстрычка выключальніка — і ў пакоі загараецца святло. Гэты цуд я здзяйсняю кожны дзень дзякуючы кантракту з РУП «Мінэнерга», праца якога ў сваю чаргу была б немагчымая без кантрактных адносін са шматлікімі эканамічнымі агентамі. Таму пстрыкаючы выключальнікам, я ўступаю ў адносіны з дзясяткамі мільёнаў людзей, пра існаванне якіх не маю ніякага ўяўлення.

«Звычайны чалавек, — адзначае культуролаг Андрэй Пеліпенка, — як правіла, не любіць канфліктаў і пераменаў. Не разумеючы, як уладкаваны свет за мяжою яго сацыяльна-бытавога кругагляду, мяркуе, што законы і правілы яго «малога быцця» могуць і павінны быць перанесеныя на макраўзровень. Вопыт гісторыі незлічонае мноства разоў відавочна даказваў безгрунтоўнасць і абсурднасць такога падыходу».

Законы далёкага кола дзейнічаюць прынцыпова інакш, чым законы блізкага кола. І праз 50, і праз 100 гадоў спецыялісты ў галіне гуманітарных навук будуць спрачацца пра прычыны распаду СССР. Але спытаеце дзядзьку Васю, чаму адбылася «найвялікшая катастрофа XX стагоддзя», і ён, не задумваючыся, пачне загінаць пальцы. Па-першае, таму што гэтыя (далей варта чакаць шэраг эпітэтаў, сярод якіх могуць сустрэцца і нецэнзурныя) сабраліся ў Віскулях...

У дзядзькі Васі нядаўна развялася дачка. Прычына палягае на паверхні: зяць пачаў піць і загуляў. Звычайная гісторыя. Дзядзька Вася на сваім вяку пабачыў такіх гісторый нямала. Ён у людзях разбіраецца, і таму ўпэўнена пераносіць свой жыццёвы вопыт на далёкае кола, мяркуючы, што і там усё адбываецца аналагічным чынам.

Дзядзька Вася пастаянна вымярае падзеі гістарычнага маштабу чалавечай меркай. Ён «ідзе ад жыцця», прытрымліваючыся прыкладу галоўнага персанажа маіх «азбук паліталогіі». Іншай меркі ў дзядзькі Васі няма. Адсюль маніякальнае імкненне даваць маральныя ацэнкі падзеям, да якіх такога кшталту ацэнкі непрыдатныя ў прынцыпе (гэтыя нягоднікі, фашысты і г.д.).

«Развітанне з Мацёрай»

Ці ёсць сэнс дыскутаваць з дзядзькам Васем наконт праблем, якія знаходзяцца па-за межамі яго блізкага кола? Паспрабаваць, зразумела, можна. Але цешыць сябе ілюзіямі не варта. І справа тут не ў адсутнасці ў нашага героя адпаведных ведаў пра законы функцыянавання далёкага кола. Асветніцтвам тут становішча не выправіць.

Усе катэгорыі далёкага кола (дзяржава, грамадства, закон) з’яўляюцца абстракцыямі. «Закон, — тлумачыць гісторык Аляксандр Ахіезер, — універсальны рэгулятыўны прынцып сталай культуры, які прадугледжвае развіццё лагічнага мыслення, уменне апераваць абстракцыямі і іх канкрэтызаваць, авалоданне мастацтвам інтэрпрэтацыі».

Дзядзька Вася — тыповы прадстаўнік дадзяржаўнай культуры, які ўспрымае дзяржаву ў якасці вялікай сям’і на чале з «бацькам». І ў гэтым ён не самотны. З такіх тыповых прадстаўнікоў і складаецца беларуская «большасць». Гэта яна зладзіла электаральную рэвалюцыю ў 1994 годзе.

 Дэмакратыя, рынак — базавыя катэгорыі сталай культуры. Чалавеку дадзяржаўнаму, г. зн. чалавеку з дадзяржаўным тыпам мыслення, імі не авалодаць. Таму спрэчкі пра магчымасць дэмакратычнай альтэрнатывы для Беларусі ў пачатку 1990-х гадоў выглядаюць непераканаўча.

Яе адэпты тлумачаць перамогу «чалавека з народу» памылкамі дэмакратаў. Бясспрэчна, спіс памылак шырокі (з гэтага факту, аднак, не вынікае, што ў ворагаў дэмакратыі спіс памылак быў меншы). Не варта забываць і пра тое, што да лета 1994 хваля празаходняга энтузіязму свой рэсурс у беларускім грамадстве вычарпала, і дэмакраты ва ўспрыманні «большасці» трансфармаваліся ў «дзярмакратаў».

Меў рацыю Гегель: «Усе сапраўднае разумна, і ўсё разумнае сапраўдна». У інверсійным рэжыме (паняцце «інверсіі» разглядалася аўтарам неаднаразова) асобныя адхіленні ад генеральнай лініі гісторыі магчымыя, але толькі на час. Вада, як гаворыцца, дзірачку знойдзе. Гісторыя расійскай дэмакратыі, якая перамагла ў 1991 годзе, гэта яскрава пацвярджае.

У сувязі са смерцю пісьменніка Валянціна Распуціна я на днях перачытаў яго аповесць «Развітанне з Мацёрай». Нагадаю яе сюжэт. У сувязі з будаўніцтвам электрастанцыі на Ангары востраў Мацёра будзе затоплены. Нешматлікія жыхары вёскі з трохсотгадовай гісторыяй успрымаюць перасяленне на «мацярык» як «канец свету». І зразумець іх нескладана. «Большасць» не ў стане адаптавацца да новага жыцця ў пасёлку гарадскога тыпу з электраплітамі і ваннымі, але з прысядзібнымі ўчасткамі ў паўтары соткі.

Тое, што ў рэжыме нон-стоп транслююць расійскія тэлеканалы — гэта развітанне з Мацёрай у цывілізацыйным маштабе. Расійская цывілізацыя, аснову якой складае чалавек дадзяржаўнай культуры, не ўпісваецца ў сучасны свет, што дынамічна развіваецца. Сённяшняя агонія — гэта фінальная стадыя працэсу, які стартаваў яшчэ ў 1917 годзе. І мы ў гэтым працэсе не абыякавыя назіральнікі, а яго непасрэдныя ўдзельнікі.

Украінскае кіно

Каля 60% беларусаў (дадзеныя НІСЭПД) устойліва падзяляюць расійскую трактоўку падзей на Украіне. Чаму тутэйшы дзядзька Вася такі ўспрымальны да расійскай прапаганды? Ён жа чалавек дадзяржаўнай культуры, а тут суцэльная геапалітыка!

Усё проста. Сучасныя СМІ ўмеюць гаварыць з масамі на мове дзядзькі Васі. Вынікі гэтага ўмення адлюстраваныя ў табліцы.

Паводле першага радку нацыянальнага гімна, «Мы, беларусы, — мірныя людзі». Аднак мірным людзям даводзіцца жыць у шчыльным коле ворагаў, але гэта кветачкі. Самыя небяспечныя нашыя ворагі — прыхаваныя, ўнутраныя. Нездарма ж адзіны палітык (АП) пастаянна нагадвае нам пра наяўнасць «пятай калоны» ў краіне.

Сёння мы назіраем пік антызаходняй істэрыі. А пачыналася ўсё з барацьбы з педафіламі ў 2009 годзе. Расійскія СМІ абрынуліся не на абстрактных еўрапейскіх «вычварэнцаў», а на самых сапраўдных забойцаў і гвалтаўнікоў дзяцей, якія пад выглядам усынаўлення вывозілі іх з Расіі. Упаўнаважаны па правах дзіцяці Павел Астахаў зацьміў па палярнасці многіх тэлезорак.

Абараняць правы ўсыноўленых амерыканцамі расійскіх дзяцей — справа, безумоўна, важная. Калі б не адно «але». Набіраю ў Google «хатні гвалт у Расіі», і ўжо з першай спасылкі даведваюся, што «ў 2013 годзе Следчы камітэт расследаваў больш за 17 тысяч злачынстваў, учыненых у адносінах да дзяцей. 1,5 тысячы дзяцей пацярпелі ад злачынных дзеянняў з боку блізкіх сямейнікаў. Каля 500 дзяцей загінулі ад рук апекуноў або бацькоў». Штосьці я не ўзгадаю, каб выкрывальнік еўрапейскіх педафілаў што-небудзь калі-небудзь выказаў публічна ў абарону правоў расійскіх дзяцей.

Жыццё дзяцей — самае дарагое, што ёсць на свеце. Зразумець гэтую ісціну цалкам здольны чалавек дадзяржаўнай культуры. Тэлепрапаганда лёгка перакінула масток паміж блізкім і далёкім колам. Тым самым яна дапамагла дзядзьку Васю ўсвядоміць сябе спецыялістам у пытаннях міжнароднай палітыкі.

Ці варта пасля гэтага здзіўляцца, што ў сакавіку 2014 года («Крым наш!») адносна снежня 2013 года колькасць прыхільнікаў уваходжання ў Еўрасаюз скарацілася ў Беларусі з 44,6 да 32,9%, а колькасць прыхільнікаў аб’яднання з Расіяй, наадварот, узрасла з 36,6 да 51,5%.

Вось ужо год кінамеханікі з Астанкіна круцяць для беларусаў украінскае кіно. Яны пабудавалі новую рэальнасць, у якой уласныя праблемы заўважаць беларусам становіцца ўсё больш складана.