Аповяд лагерных малюнкаў рэпрэсаванага архітэктара

Мікалая Максімца забралі ў 1937-м па даносу сакурсніка. Наступныя 10 гадоў ён правёў на поўначы Расіі. Да сваёй поўнай рэабілітацыі ён не дажыў усяго тры месяцы. Захавалася цэлая калекцыя яго лагерных малюнкаў.

Мікалай Аляксандравіч нарадзіўся ў 1905 годзе ў Беластоку, які тады належаў да Гродзенскай губерніі, у сям’і чыгуначніка. Падчас Першай сусветнай сям’я была эвакуяваная ўглыб Расіі, адкуль вярнулася ў родныя мясціны ўжо пасля Грамадзянскай вайны. Сам жа Мікалай падаўся ў Ленінград, дзе ў 1936-м скончыў Інстытут інжынераў камунальнага будаўніцтва па спецыяльнасці "архітэктар".

Яго апошняе месца працы перад арыштам — архітэктар-праектыроўшчык у горадзе Калінін. Як распавядала пазней яго жонка, падставай для арышту стаў данос сакурсніка. Фармулёўка: “польскі шпіён”… Нагодай магло быць паходжанне ды кантакты са сваякамі ў Заходняй Беларусі, якія Мікалай нават у сталінскае ліхалецце не хацеў абрываць.

23 лістапада 1937 года Асобнай нарадай НКУС СССР Мікалай Максімец быў пакараны на 10 год лагероў, частку з якіх яму давялося адбываць на поўначы — у Архангельскай вобласці. Там ён і пазнаёміўся са сваёй будучай жонкай Яўстоліяй Папоўскай, якая перажыла найстрашнейшую зіму 1941–1942 гадоў у блакадным Ленінградзе.

Пасля зняцця блакады жанчыну эвакуявалі ў тыл, дзе прызначылі на гаспадарчыя працы ды ў хуткім часе за няўважлівасць далі тэрмін з фармулёўкай “сабатаж”.

Мікалай Аляксандравіч не адрозніваўся вайсковай загартоўкай ды добрым здароўем, таму ад смерці яго ўраваталі… здольнасці ды адукацыя. У пэўны момант яго ўзялі ў лагерную кантору чарцёжнікам, што аўтаматычна вызваляла ад рабскай працы ў нялюдскіх умовах.

Папярэдні слайдНаступны слайд

Мастацтва ды навыкі ў маляванні ратавалі Максімца не толькі фізічна, але, відаць, і духоўна. У сям’і захавалася цэлая калекцыя лагерных малюнкаў архітэктара: у асноўным партрэты іншых зняволеных ды суворыя паўночныя пейзажы. Нажаль, толькі на адным партрэце ёсць подпіс: “Папоў П.Т.”, іншыя змяшчаюць толькі дату.

У траўні 1947-га пасля вызвалення Максімец разам з жонкай адправіліся ў Гродна, дзе жылі яго састарэлы бацька, брат ды сястра. Як былому вязню, прапіскі ў абласным цэнтры яму не далі — зарэгістравацца атрымалася адно ў Лідзе.

Затое спецыяльнасць архітэктара аказалася запатрабаванай у разбураным вайной горадзе. Ленінградскі дыплом дапамог трапіць нават у Саюз архітэктараў БССР, а па праектах Максімца былі збудаваныя ды адноўленыя дзясяткі будынкаў у Гродне ды вобласці.

Лагерныя гады, аднак, не прайшлі дарэмна. Здароўе Мікалая Аляксандравіча было падарванае, таму пасля працяглай хваробы архітэктар і мастак памёр 15 красавіка 1956 года. Да сваёй поўнай рэабілітацыі, пастанова аб якой датуецца 9 жніўня 1956-га, ён не дажыў усяго тры месяцы. Фармулёўка цалкам звычайная для таго часу: “…за адсутнасцю складу злачынства”.

Трагічны лёс напаткаў усю сям’ю. У 1970-я гады ў зусім маладым узросце ад раку крыві памерла дачка Мікалая Аляксандравіча. У 1990-я перад смерцю Яўстолія Рыгораўна паспела перадаць малюнкі, фотаздымкі і дакументы свайго мужа блізкай сям’і, якая яе даглядала: раднейшых людзей ужо не было. Там архіў захоўваецца і па сённяшні дзень, як рэліквія ды сумны напамін пра зламаны лёс яшчэ аднаго таленавітага ды энэргічнага сына сваёй зямлі.