Выжыць у савецкім ГУЛАГу ўдалося адзінкам

Шмат гадоў мінула з той пары, калі савецкая ўлада пачала знішчаць у Заходняй Беларусі так званых кулакоў, залічваючы іх у стан ворагаў народа. Цэлымі сем 'ямі іх высылылі ў Сібір, на поўнач краіны. Нікога не шкадавалі — ні малога, ні старога.

Адно слова "ворагі", кляймо, прышывалі так, што заставалася назаўсёды, нібы радзімая пляма. Памяць людская захоўвае ўсё тое страшнае мінулае, не дае згубіцца, знікнуць яму, піша brama.brestregion.com. Агаф'я Мікалаеўна Бахур, жыхарка вёскі Боркі, сама перажыла тое раскулачванне, разам з сям'ёй была вывезенаў Архангельскую вобласць, паспытала гулагаўскага хлеба. Агаф'я Мікалаеўна што-колечы расказала аб тых далёкіх днях.
— Калі лічыць па старых метрыках, то яшчэ летась мне споўнілася 80. Не верыцца, што столькі пражыта. Здаецца, усё было нібыта ўчора, а сёння ўжо трэба рыхтавацца да горшага. Вы здагадваецеся, пра што я кажу.
А пачыналася для мяне ўсё, як быццам і нядрэнна. У 1937 годзе ў Борках выйшла замуж. Мой муж Аляксандр, сын мясцовага лесніка, служыў у палякаў. Яны былі тут гаспадарамі. Мелі мы каня казённага, а свёкар яшчэ паляўнічую стрэльбу, каб ахоўваць лес. Апрацоўвалі два невялікія надзелы зямлі, бо ў хаце жылі дзве сям'і.
Сказаць, што жылі вельмі заможна, нельга. Хлеб, бульба, гародніна, сваё малако і мяса былі амаль увесь час на стале. Так што галадаць не прыходзілася, хаця эканомілі на ўсім. Трэба было купляць адзенне, абутак, некаторыя прадукты. Вядома, і падаткі забіралі нямала.
3 прыходам савецкай улады ў верасні 1939 года пачаўся сапраўдны наступ на сялян, асабліва на тых, якія мелі сваю гаспадарку. У нас забралі каня, карову, зямлю. Свёкар застаўся без работы. Але ж гэта яшчэ паўбяды, бо не ўсё забралі, тое-сёе засталося ў гаспадарцы, і пражыць, хоць з цяжкасцю, але можна было.
Самае галоўнае пачалося ў пачатку 1940 года. Нам аб'явілі, што наша сям'я, як ворагі народа, падпадае пад высяленне. Сказалі, каб узялі з сабой толькі неабходнае — адзежу і харчы на дарогу. Быў у нас парсюк, гадавалі да вялікадня, прыйшлося забіць. Усё нажытае — хата, хлеў, гумно, карова, авечкі — засталося ў Борках, і мы гэтага больш не ўбачылі.

Дзесьці праз два ці тры тыдні былі ў Халмагорскім раёне Архангельскай вобласці. Завезлі нас у глухую тайгу да нейкага закінутага барака. Маўляў, засяляйце.
А ў тым бараку сцены свецяцца, вецер гуляе. Праўда, трошкі зацішней, чым на двары. Снегу ў тую зіму наваліла столькі, што ледзь дзверы адкапалі. Грубку нейкую захудалую, чым маглі падладзілі нашы мужчыны, распалілі, пайшло цяпло. Неяк уладкаваліся, пазапіхалі, што папала пад рукі, ў дзіркі ў сценах, каб не так дула.
Побач з намі пасялілі таксама некалькі сямей такіх жа "кулакоў", як і мы. Старых і маладых, з малымі дзецьмі.
А праз два дні нас пагналі на работу ў лес. Свякруха засталася глядзець маю малую дачку, сваю ўнучку. А мы трое — свёкар Ціхан, Аляксандр і я сталі лесарубамі. Мужчынам далі лучковыя пілы, мне сякеру. Яны спілоўвалі ёлкі, а я абрубвала галіны і сукі. Цяжкая гэтая работа лесарубаў. У канцы першага дня далоні мае пакрыліся пухірамі, а на другі дзень палопаліся. Як далей працаваць? Не выйдзеш — не атрымаеш дзённую порцыю хлеба 400 грамаў і пахлёбку. Прыходзілася абмотваць рукі нейкімі анучкамі, нацягваць рукавіцы і браць у рукі сякеру.
Хто не пападаў у такое становішча, той не ведае, як гэта балюча, калі ў цябе акрываўленыя далоні. А рабіць трэба, бо будзеш галодны і ты, і малая дачушка, і свякруха. А жыць так хацелася, мы ж такія яшчэ маладыя і Верачка малая.
Асабліва туга прыходзілася зімой. Снегу намяло многа, мароз не спадаў. Звычайна на месцы работы раскладвалі агонь. Грэцца не было патрэбы, бо пры працы не змерзнеш, але падсушвацца раз за разам падыходзілі. Бывала спадніца як набракне, а потым змерзнецца, дык шаргаціць па голлі, за сукі чапляецца, перашкаджае і хадзіць, і сякерай махаць.
Непадалёк ад нашага жылля знаходзілася невялікае лясное возера. Чамусьці называлі яго Воўчым. Відаць, таму, што акрамя ваўкоў, туды раней ніхто не дабіраўся. Калі нашы мужчыны даведаліся пра яго, то хадзілі туды лавіць рыбу. А гэта такая вялікая падмога.

Улетку нам крыху лягчэй стала. Паявіліся грыбы, ягады. У возеры можна было як след памыцца, адзежу выпаласкаць. Лазні ў тайзе ў той час ніхто не асмеліўся пабудаваць. А ў халодную пару ваду грэлі на агні, хто ў чым меў, і так патрохі абмываліся, дзяцей у першую чаргу, каб вошы не заелі. Дагэтуль мы іх, можна сказаць, і не зналі, а ў лесе паспрабавалі ўсяго — і голаду, і холаду, і вошай.
Другая зіма наступіла вельмі рана. Ужо ў канцы верасня пахаладала. Дачушцы маёй пайшоў другі годзік, а на свае ногі яшчэ не пайшла. Я так баялася за яе. Колькі разоў ужо хварэла, але ўсе разам выходжвалі. Свёкар ведаў усе лясныя лекі (няздарма ён быў лесніком). Траву заварвалі, настоі з елкі рабілі, давалі піць, выкарыстоўвалі і як націранне.
Зімой пачалі хварэць і дарослыя. Спярша свёкар, потым свякруха. Даглядалі і лячылі адзін аднаго, але работы не кідалі. Страшна было, калі пачалася цынга. Крываточылі дзясны — не хапала вітамінаў, як я цяпер разумею. Ні часныку, ні цыбулі ў нас не было. І дзе ты возьмеш іх у той глухамані, да каго звернешся, у каго папросіш.
Нарыхтоўшчыкі ў нас былі і шафёры, што лес вазілі. Прасілі, малілі што-небудзь прывезці ад хваробы. Але не кожны згаджаўся, відаць, баяліся, бо іх правяралі, каб не дапамагалі "ворагам" народа.
Другую зіму ледзь выжылі. Баяліся, што не дацягнем. Дапамагло трохі тое, што з Борак сваякі прыслалі некалькі пасылак круп, трохі сала, цыбулькі. А вясне радаваліся, як дзеці. Верылі, што штосьці павінна змяніцца. Не можа быць, каб з дня ў дзень адно і тое ж — работа, работа і работа. Нічога іншага. Ніякага заробку, ніякай платы. Раб дый годзе. Маўклівы, пакорны да самага сканання. Там такія толькі і патрэбны.
Помню адзін выпадак. Сусед па бараку не выйшаў на работу. "Не буду на вас працаваць, — сказаў ён. — Пайшлі вы ўсе на..." Лавіў на возеры рыбу, варыў юшку і сядзеў у бараку. Першы раз яго забралі ахоўнікі з сабой і моцна пабілі, прывезлі і кінулі ў барак. Суседзі выхадзілі небараку, але на работу ён зноў не пайшоў. Другі раз яго забралі і больш не прывозілі. Казалі нарыхтоўшчыкі, што на перасыльным пункце расстралялі нейкага мужчыну ад Воўчага возера. Відаць, гэта і быў наш былы сусед.

Але ў адзін дзень усё неяк крута перамянілася. Было гэта дзесьці пад канец чэрвеня 1941 года. Не помню зараз чысла. Прыйшлі ранкам да баракаў двое мужчын з нашай аховы, сабралі ўсіх і сказалі: "Пачалася вайна. Германія напала на Савецкі Саюз. Вы ўсе свабодныя. Можаце ехаць дахаты..." І пайшлі. Ад нечаканасці мы ледзь не аслупянелі. 3 аднаго боку — радасць, мы — свабодныя, а з другога — трывога, бо вайна.
А як дабірацца, як ехаць, на чым і куды? Як мы зразумелі, дарогі ў Беларусь няма. Трэба дзесьці ў Расіі перачакаць, пакуль скончыцца вайна. Можа дзе-небудзь знойдзем прытулак.

Спыніліся ў Татарыі. Спярша працавалі па найму. Выцягвалі з мясцовай ракі плывучыя бярвенні, пілавалі іх на дровы, калолі і гэтым зараблялі на хлеб. Жылі ў нейкай закінутай хаціне. Баяліся прымаць нас на работу мясцовыя ўлады, бо мы ж "ворагі" народа. На руках у нас засталіся толькі даведкі — хто мы, адкуль і дзе знаходзіліся. Толькі праз год нам далі пастаянную работу. Свёкар Ціхан і Аляксандр сталі конюхамі, я прыбірала ў нейкай сталовай. Былі рады, што з голаду не пухнем.
У 1943 годзе майго мужа Аляксандра забралі на фронт. Адтуль ён не вярнуўся. Пахаронка прыйшла толькі пасля вайны.
Калі Беларусь вызвалілі ад немцаў, мы сталі збірацца ў дарогу. Вярнуліся ў Боркі летам 1945 года. Вёску нашу спалілі немцы. Засталося некалькі хат, крытых чарапіцай. Астатнія вяскоўцы, што ўцалелі, жылі ў зямлянках. У адной з хат нас прытулілі. Свайго нічога не мелі, таму хадзілі па людзях на заробкі. То жыта жалі, то бульбу капалі, усялякую работу рабілі, толькі б што-небудзь мець.
У 1949 годзе ў Борках стварылі калгас. Мне, удаве, не было куды дзецца, пайшла туды працаваць. Вельмі цяжка было самой гадаваць дзяцей. Таму прыйшлося прыняць да сябе ў прымы мясцовага мужчыну. Яшчэ з ім сына нажылі, так-сяк пабудаваліся, дзяцей паднялі на ногі.
Вось так і жыццё мінула, як у тым кіно. Нічога добрага і не пабачыла. Тупаю цяпер штодня ля хаты. Пакуль жывая, трэба варушыцца, не паддавацца розным хваробам, якія нажыла далёка ад дому — спярша ў глухой і суровай тайзе, а потым сярод татараў і ўжо дома. Таму перажытае ў тым савецкім ГУЛАГу не забудзецца. Хай яно ніколі ні для кога не паўторыцца.
"Гістарычная праўда"