Калі крымінал звязаны з дыктатурай
На Гаіці крымінал блізкі да захопу ўлады ў краіне. Цікава, што карані такой з'явы да пранікнення злачыннасці ў дзяржаўныя структуры трэба шукаць у часы дыктатуры клана Дзювалье.
Экстравагантнасць сітуацыі, якая назіраецца цяпер на Гаіці, ілюструе адзін свежы факт. Лідар вядучай крымінальнай групоўкі Джымі Шэрызье на днях склікаў легальную (!) прэс-канферэнцыю ў сталіцы Порт-о-Прэнсе, на якой прад'явіў прэм'ер-міністру Анры ультыматум: калі той не сыдзе ў адстаўку, то ў краіне пачнецца грамадзянская вайна і нават генацыд (вось так, ні больш ні менш).
Трэба сказаць, што словы Джымі Шэрызье — гэта не «панты». Прыкладна з лютага, скарыстаўшыся адсутнасцю ў краіне прэм'ера, крымінал перайшоў у адкрыты наступ. Усё той жа Шэрызье арганізаваў масавыя ўцёкі з турмы ў Порт-о-Прэнсе, вызваліўшы больш за 4000 зняволеных, якія тут жа далучыліся да яго банды. Гэтая групоўка ўзяла на сябе адказнасць за напады на ўрадавыя ўстановы, у тым ліку за захоп міжнароднага аэрапорта.
У выніку сітуацыя на Гаіці дэ-факта стала некіраванай. Зараз каля 80 працэнтаў сталіцы краіны Порт-о-Прэнс знаходзіцца пад кантролем рознага кшталту бандыцкіх фармаванняў. У горадзе пануе хаос, жорсткасць і гвалт. Усё той жа Шэрызье (дарэчы, ён былы паліцэйскі), якому падпарадкоўваецца банда пад назовам «Жыць разам», цяпер з'яўляецца другім (калі не першым) «палітыкам» у краіне пасля прэм'ер-міністра.
На думку прэсы, сцэнарый паўзучага крымінальнага дзяржаўнага перавароту рэалізуецца ўсё больш паслядоўна.
Як і чаму крымінальныя групоўкі, якія ўжо захапілі паўкраіны, сталі ўяўляць асноўную грамадска-палітычную сілу?
Вытокі цяперашняга стану рэчаў узыходзяць да дыктатарскага кіравання дынастыі Дзювалье (1957-1986), калі краінай спачатку кіраваў старэйшы Дзювалье («Папа Док»), а затым яго сын. Абодва абапіраліся на ваенізаваныя фармаванні, створаныя з крымінальнікаў, злачынцаў і забойцаў, і якія атрымалі найменне «тантон-макуты».
Глядзіце таксама
Увогуле тэрмін «тантон-макуты» паходзіць ад гаіцянскага крэольскага міфа пра дзядзьку (Tonton), які выкрадае і карае непаслухмяных дзяцей, запіхваючы іх у мяшок (Macoute), каб пасля з’есці. Паняцце звязана таксама з архетыпам персанажа зомбі (жывы мярцвяк) з культу вуду. Таму на ўзроўні народнай свядомасці тантон-макуты ўвасаблялі не толькі сілу, але і непераможнасць (забіваць зомбі бессэнсоўна).
Зрэшты, галоўнай мэтай ідэйнасці тантон-макутаў у часы дыктатуры быў не пошук непаслухмяных дзяцей, а лаяльнасць грамадзян. Бандытам загадалі трымаць людзей у перманентным страху, а апазіцыю банальна знішчаць. Па самых сціплых ацэнках іх ахвярамі сталі каля 60 тыс. чалавек. Тантон-макуты нярэдка практыкавалі жорсткія віды забойстваў: закідвалі ахвяр камянямі або спальвалі іх жыўцом, пры гэтым целы забітых выстаўляліся напаказ для запалохвання.
Сама структура камплектавалася з негрыцянскай моладзі, пераважна люмпенскай ці школьнікаў. Такім чынам, для сацыяльных нізоў адкрываліся недаступныя перспектывы сацыяльных ліфтаў. Тым больш, што «тантон-макуты» сталі выконваць функцыі сілавых структур, адціснуўшы на задні план войска і паліцыю.
Пасля дыктатуры фарміравання «тантон-макутаў» былі распушчаны фармальна, але іх дух і традыцыі засталіся ў гаіцянскай грамадстве, у тым ліку ў сілавой вертыкалі.
Яшчэ адным трыгерам для стымулявання арганізаванай злачыннасці стаў роспуск Узброеных сіл у 1995 годзе (такая ўмова была пастаўлена ЗША). Былыя вайскоўцы і «перавандравалі» ў злачыннасць, якая стала для іх формай нефармальнай занятасці. Адсюль цяперашняя арганізаванасць бандыцкіх структур.
Менавіта ў гэтых бандах пачынаў і згаданы вышэй Джымі Шэрызье. Дарэчы, у крымінальным свеце ён атрымаў мянушку «Барбекю», паколькі ўлюбёным метадам расправы над канкурэнтамі было спальванне дамоў разам з гаспадарамі. Але сам ён тлумачыць яе паходжанне тым, што ў дзяцінстве прадаваў на вуліцы смажаную курыцу, якую гатавала маці. Думаецца, тэма паходжання мянушкі стане прадметам асобнага даследавання ў выпадку, калі ён узначаліць краіну. І гэты сцэнар з кожным днём усё больш не падаецца фантастыкай.
Што можа перашкодзіць таму, каб наступным гаіцянскім прэзідэнтам стаў чалавек па мянушцы «Барбекю»? У прынцыпе, зараз ААН разглядае магчымасць новай аперацыі ў краіне. Кажуць, што Кенія, некалькі дзяржаў Карыбскага басейна, а таксама Бангладэш, Чад і Бенін гатовыя сфармаваць паліцэйскі кантынгент, каб даслаць яго на Гаіці.
Аднак вайсковы кантынгент зусім недастатковы для таго, каб навесці парадак. Самыя буйныя банды Гаіці ўжо сталі вылучаць палітычныя патрабаванні, што на словах пераводзіць іх з крымінальных банд у разрад нейкіх палітычных суб’ектаў. Як вынік, для ўрэгулявання сітуацыі патрабуецца ваенна-палітычная аперацыя, а не паліцэйская. З улікам правалаў папярэдніх падобных місій на Гаіці, наўрад хутка з’явіцца жадаючы гэтым заняцца.