Канал Карла Вялікага

Нямецкія археолагі працягваюць вывучаць рэшткі грандыёзнага, але няўдалага праекта Карла Вялікага — канала, які павінен быў аб'яднаць рачныя сістэмы Рэйна і Дуная. Паводле задумы Карла канал яшчэ больш умацаваў бы яго дзяржаву, палегчыўшы транспартныя зносіны.

Канал павінен быў злучыць раку, якая цяпер носіць назву Швабскі Рэцат, якая ўпадае ў Рэдніц і далей у Майн, адзін з галоўных прытокаў Рэйна, з ракой Альтмюль — левым прытокам Дуная. Карлу ўдалося знайсці месца, дзе два рачных басейна падзяляе невялікая адлегласць, усяго каля двух кіламетраў. Цяпер гэта мясцовасць у Баварыі, паміж гарадамі Вайсэнбург і Тройхтлінген.
Верагодна, асабліва актуальным збудаванне канала стала пасля таго, як улетку 791 года Карлу Вялікаму прыйшлося срапыніць паход супраць авараў. Ваенныя дзеянні былі паспяховыя, войскі Карла захапілі багатую здабычу і гналі авараў да ўпадзення Рабы ў Дунай (у раёне сучаснага венгерскага горада Д'ер). Але пераможная вайна павярнулася няўдачай, паколькі армія Карла пазбавілася магчымасці перасоўвацца. Хроніка паведамляе: «Узнік такі мор сярод коней, што, як кажуць, [у жывых] ледзь засталася дзясятая частка з коней ўсіх воінаў». Воіны Карла пазбавіліся як верхавых коней, так і клуначных коней і мулаў абозу. У выніку вяртанне зацягнулася, а грузы перавозілі на плытах па рацэ. Страты коней былі настолькі вялікія, што Карл спыніў ваенныя паходы на два гады, пакуль не ўдалося аднавіць іх колькасць (за ўвесь час яго праўлення такіх мірных гадоў набралася ўсяго чатыры).
Рэзідэнцыяй Карла у той час служыў горад Рэгенсбург на Дунаі. Там ён і задумаўся аб рачной транспартнай сістэме, якая ахапіла б усю Еўропу. «Аналы каралеўства франкаў» пад 793 годам паведамляюць: «І так як яму было сказана некаторымі [людзьмі] (якія казалі быццам гэта ім вядома), што калі б паміж рэкамі Раданцыяй і Алкмонай быў праведзены роў такім чынам, каб ён быў прасторным для судоў, можна было б вельмі зручна плаваць з Дуная ў Рэйн, паколькі адна з тых рэк упадае ў Дунай, іншая — у Майн, ён адразу пайшоў з усім сваім войскам да [паказанага] месца і, сабраўшы вялікую колькасць людзей, выдаткаваў ўсю восень на гэта будаўніцтва».
Працы ішлі інтэнсіўна, і праз некаторы час быў гатовы канал даўжынёй ў 2000 крокаў і шырынёй 300 крокаў. Карл назіраў за гэтым, размясціўшыся ў Вайсэнбургу. Але, на жаль, усе намаганні аказаліся безвыніковымі: «з-за няспынных дажджоў і зямлі, якая была балоцістай, пабудова натуральным чынам змяшаная з лішнім грунтам, як здаралася [раней], не змагла выстаяць. Колькі зямлі днём было вынята будаўнікамі, столькі асядала па начах, калі грунт зноў каціўся на сваё месца ».
Большасць крыніц паведамляе, што ад ідэі канала Карл адмовіўся ў той жа год. Храністы суправаджаюць гэта развагамі пра тое, што чалавек не можа супрацьстаяць волі Госпада. Іншыя ж кажуць, што канал быў завершаны і некаторы час функцыянаваў. Але ў любым выпадку важнай транспартнай артэрыяй ён стаць не паспеў.
Магчыма, прычынай няўдачы стала празмерна дажджлівая восень. Да таго ж Карла адцягнулі новыя праблемы. Яму давялося здушыць бунт свайго сына Піпіна Гарбатага (яго давялося пастрыгчы ў манахі, а яго прыхільнікі былі пакараныя). Затым рушыла ўслед чарговае маштабнае паўстанне саксаў. На барацьбу з ім сышло некалькі гадоў. У тым жа 793 годзе эмір Кордобы захапіў Жэрону, разбурыў наваколлі Нарбона і разбіў пад Каркасонам кузэна і васала Карла — графа Тулузы Гіёма Жалонскага. Усё гэта патрабавала ўвагі, а працы над каналам без асабістага дагляду караля заглухлі.
Мару Карла ўвасобіў праз больш за тысячу гадоў кароль Баварыі Людвіг I. У 1836- 846 гадах па яго загадзе быў пабудаваны Людвігаў канал (Ludwigskanal) паміж Дунаем і Майнам. Але ён відавочна не вытрымліваў канкурэнцыі з набіраючай абароты ў другой палове XIX стагоддзя сеткай чыгунак, таму пасля Другой сусветнай вайны, калі ён атрымаў значныя пашкоджанні, канал вырашылі не аднаўляць. 25 верасня 1992 года была завершана будаўніцтва сучаснага канала Рэйн — Майн — Дунай (Rhein-Main-Donau-Kanal).

Рэшткі канала Карла Вялікага захаваліся да нашых дзён. У Сярэднія стагоддзі іх называлі Fossa Carolina «роў Карла», цяпер у ходзе нямецкае назву Карлсграбэн (Karlsgraben). Грабэн — гэта і назва вёскі прыкладна за тры кіламетры на паўночны ўсход ад Тройхтлінгена (з 1971 года падпарадкавана гарадскому муніцыпалітэту). Лічыцца, што яна паўстала як селішча людзей, што капалі па загадзе Карла новы канал.
Варта сказаць, што людзі, якія паведамлялі Карлу аб магчымасці зносін паміж басейнамі Дуная і Рэйна ў гэтай мясцовасці, мелі рацыю. Захаваліся ўказанне на тое, што падобны транспартны шлях існаваў там яшчэ ў часы Рымскай імперыі. Рымскі гарнізон у паселішчы Бірыцыяна (Biriciana), існавала на месцы Вайсэнбург ў 90-253 гадах н.э., меў суднаходнай злучэнне з іншымі рымскімі войскамі на Ніжнім Рэйне. Але канала тады не было. На шляху паміж двума рэкамі было некалькі вадаёмаў, злучаных драўлянымі жолабамі, па якіх караблі перамяшчалі поцягам.
Цяпер ад канала, створанага пры Карле Вялікім, захаваўся адрэзак даўжынёй каля паўкіламетра. Далей на поўнач яшчэ на 700 метраў працягваецца незапоўненая вадой лагчына — таксама след канала. Уздоўж канала ідзе вал з зямлі, вынятай пры яго будаўніцтве, вышыня якога нават цяпер даходзіць да дзесяці метраў.
Археолагі з Баварскага дзяржаўнага кіравання аховы помнікаў даследуюць Fossa Carolina з 2012 года. У 2013 годзе ім удалося знайсці выкарыстаныя пры будаўніцтве канала бярвёны, і дэндрахраналагічны аналіз паказаў, што яны былі ссечаны ў канцы лета або пачатку восені 793 года. У 2016 годзе рушылі ўслед новыя знаходкі.

Удалося дастаць больш за два дзесяткі бярвенняў, якімі былі ўмацаваныя сцены канала. Дзякуючы высокай вільготнасці драўніна добра захавалася. І аказалася, што самыя маладыя дрэвы былі спілаваны ў канцы вясны 793 года. Пры гэтым яны адразу былі пушчаныя ў справу, а не захоўваліся на працягу некалькіх месяцаў. Такія вынікі дазволілі навукоўцам сцвярджаць, што будаўніцтва канала пачалося не ўвосень 793 года, а на некалькі месяцаў раней. Магчыма, яшчэ ў 792 годзе. І Карл, калі прыбыў у Вайсэнбург, не адчыніў будаўніцтва, а інспектаваў ход працы.
Падобныя звесткі знайшліся і ў некаторых сярэднявечных крыніцах, напрыклад, у «Аламаннских аналах» (Annales Alamannici): «792 год. Кароль Карл у Рэгенсбургу. Саксы і фрызы парушылі вернасць. І Піпін прыняў пострыг, і некаторыя з франкаў былі забітыя і павешаны з-за гнюснай змовы, якую яны склалі супраць караля Карла. [Карл] загадаў вырыць роў». Але раней навукоўцы аддавалі перавагу датаванню канала 793 годам, па крыніцах, якія лічыліся больш надзейнымі, а ўказанні на папярэдні год лічылі памылкай.
У бліжэйшыя месяцы датыроўкі, атрыманыя дэндрахранолагамі будуць супастаўленыя з вынікамі іншых навукоўцаў з міждысцыплінарнай даследчай групы, якія аналізуюць вынікі раскопак. У выніку навукоўцы спадзяюцца падрабязней даведацца, як было арганізавана будаўніцтва канала, калі дакладна яно адбывалася, ці былі завершаны асобныя яго ўчасткі і ўвесь канал цалкам.
Паводле Science Pro