«Пачуць Данбас» па-брытанску

Хаця вынікі брытанскага рэферэндуму не былі прадвызначаныя, а яго правядзенне не было падмацаванае прысутнасцю замежных узброеных фармаванняў, у яго ёсць нямала агульных рысаў з данбаскім рэферэндумам аб «самавызначэнні».

Паміж Еўропай і адкрытым морам

Брытанія мела другую па велічыні эканоміку сярод краінаў ЕС і была трэцяй краінай па колькасці насельніцтва. На першы погляд, яе выхад з Еўрасаюза нельга ацаніць інакш як катастрофу. Але, калі прыгледзецца, усё падаецца не такім страшным. Прынамсі, у кантэксце гістарычных узаемаадносінаў Брытаніі з Еўропай Brexit не выглядае перуном сярод яснага неба. Бо гэтая гісторыя — гісторыя супярэчнасцяў і барацьбы.

Духоўны бацька аб’яднанай Еўропы, Уінстан Чэрчыль, у 1944 годзе раздражнёна кінуў Шарлю дэ Голю: «Калі Вялікабрытанія павінна выбіраць паміж Еўропай і адкрытым морам, яна павінна заўсёды выбіраць адкрытае мора».

І хаця неўзабаве пасля вайны Чэрчыль пачаў прапагандаваць ідэю «Злучаных Штатаў Еўропы», Брытанію ён ставіў асобна. Маўляў, мы з імі, але да іх не належым, у нас тут свая імперыя ёсць. Якая ў перспектыве можа стаць асновай адзінага свабоднага свету.

У 1951 годзе, калі з’явілася Еўрапейскае аб’яднанне вугалю і сталі — ядро будучага Еўрасаюза, — Брытанію туды запрасілі, але яна адказала: «Дзякуй, не трэба». Бо ўсё яшчэ мела планы сусветнага маштабу. Імперскі гонар не дазваляў трываць наднацыянальныя органы ўлады. Да 1957 года аб’яднанне перарасло ў Еўрапейскую эканамічную супольнасць, але для Брытаніі гэта па-ранейшаму было занадта дробна…

Тым часам імперыя развальвалася на вачах, Еўрапейская эканамічная супольнасць дэманстравала зайздросны рост, Брытанія схамянулася — і ў 1963 годзе падала заяўку на ўступленне. Але той самы Шарль дэ Голь адправіў яе, так бы мовіць, у адкрытае мора. Францыя наклала сваё вета на ўступленне Брытаніі. І потым яшчэ раз зрабіла тое ж самае праз чатыры гады.

Генерал вінаваціў Брытанію ў «глыбіннай варожасці» да еўрапейскага аб’яднання і «вельмі асаблівых звычках і традыцыях, адрозных ад кантынентальных». Ну і ў занадта блізкіх сувязях з Амерыкай. Брытанцы пакрыўдзіліся, тагачасны прэм’ер, кажуць, нават быў абураны да слёз. Гэта ж яны выратавалі французаў ад фашызму! Адкуль такая няўдзячнасць? Урэшце вырашылі, што генерал проста англафоб і не любіць усё брытанскае.

Ён жа, мабыць, добра запомніў словы Уінстана Чэрчыля пра выбар на карысць адкрытага мора.

Брытанія супраць «Злучаных Штатаў Еўропы»

Праз чатыры гады пасля смерці генерала дэ Голя, у 1973 годзе, брытанцы ўсё ж такі ўступілі ў ЕЭС. А ўжо ў 1975 годзе праводзілі першы (!) у сваёй гісторыі агульнанацыянальны рэферэндум па пытанні «быць ці не быць у Еўропе?». Тады дзве траціны брытанцаў вырашылі, што быць. Але ў Еўропы, мабыць, асадак застаўся: яны што, увесь час думаюць вагацца?

Як завагаліся адразу пасля ўступлення, так і вагаліся да самага канца. Гэтае не падпішам, тое не прымем. За што Брытанію называлі «нязграбным партнёрам».

Маргарэт Тэтчэр у 1988 годзе адвесіла ў Бруге гучную аплявуху еўрапейцам. Пасля прэлюдыі, прысвечанай слаўнаму еўрапейскаму мінуламу, Жалезная лэдзі выбухнула крытыкай: нас падманулі! Мы думалі, што гэта будзе толькі агульны рынак, а не каб намі камандавала брусэльская бюракратыя! Не дамо прынізіць наш нацыянальны гонар і суверэнітэт!

Карацей, брытанцы былі еўраскептыкамі яшчэ тады, калі тое не стала мейнстрымам.

Запрапанаваная калісьці Уінстанам Чэрчылем ідэя «Злучаных Штатаў Еўропы» заснавальнікам еўрапейскага аб’яднання прыйшлася даспадобы, яны імкнуліся да яе ажыццяўлення. У той час як брытанцам яна з самага пачатку не падабалася. Настолькі не падабалася, што ў дзевяностыя гады брытанскі ўрад выступаў за максімальнае пашырэнне Саюза — аж да прыняцця ў яго Расіі. Зыходзячы з таго, што чым большы ён будзе, тым меншыя магчымасці ператварэння яго ў цэнтралізаваную дзяржаву. І адразу ж пачалі перашкаджаць пашырэнню, калі зразумелі, што яно зменшыць іх палітычную вагу пры прыняцці рашэнняў.

Такое перацягванне коўдры не магло працягвацца бясконца.

«Пачуць Данбас» па-брытанску

У іншай сітуацыі можна было б дыскутаваць, што лепей — «Еўропа аб’яднаных суверэнных нацыяў», як гэта бачаць брытанцы, ці «Злучаныя Штаты Еўропы», як тое бачаць немцы? І знайсці аргументы на карысць брытанскага варыянту. Гэтак жа сама, як можна было б абмяркоўваць рацыю правядзення рэферэндуму па пытанні прадастаўлення аўтаноміі ці «асаблівага статусу» Данбасу...

Хаця вынікі брытанскага рэферэндуму не былі прадвызначаныя, а яго правядзенне не падмацаванае прысутнасцю замежных узброеных фармаванняў, у яго ёсць нямала агульных рысаў з данбаскім рэферэндумам аб «самавызначэнні». Пачынаючы з таго, што абодва былі пратэстам супраць еўраінтэграцыі. Але не толькі.

Арганізатары абодвух рэферэндумаў мелі на мэце захаванне палітычнай улады, якая пахіснулася, і выбіванне прэферэнцый у цэнтра. Брытанскі прэм’ер шляхам правядзення рэферэндуму імкнуўся такім чынам нанесці ўдар па крылу еўраскептыкаў ва ўласнай Кансерватыўнай партыі, а таксама прымусіць ЕС пайсці насустрач у перамовах пра «асаблівы статус» Брытаніі.

Галоўнымі пераможцамі абодвух рэферэндумаў сталі да таго маргінальныя постаці. У Брытаніі гэта Найджэл Фарадж, лідар «Партыі незалежнасці Злучанага Каралеўства». Да рэферэндуму партыя мела ўсяго аднаго прадстаўніка ў парламенце і ўспрымалася палітычным істэблішментам як непрыемны, але бяскрыўдны раздражняльнік. Brexit зрабіў Фараджа палітыкам нацыянальнага маштабу.

У абодвух выпадках вялікую ролю адыгралі пачуццё настальгіі па «старых добрых часах» і «былой велічы», нацыянальная і сацыяльная варожасць, пратэст супраць сучаснасці.

Як сведчыць гэтая інфаграфіка:

Пераважная большасць прыхільнікаў выхаду Брытаніі з ЕС расцэньваюць як «зло» не толькі глабалізацыю, міграцыю, мультыкультуралізм, сацыяльны лібералізм, фемінізм і, чамусьці, экалагічны рух, але нават аж інтэрнэт.

За выхад Брытаніі з ЕС галасавалі ў асноўным людзі старэйшага ўзросту, меней адукаваныя, не надта забяспечаныя, жыхары індустрыяльных або ў мінулым індустрыяльных, а цяпер дэпрэсіўных рэгіёнаў. Як Данбас.

Нямала тых, хто галасаваў за выхад Брытаніі з ЕС, не толькі не прадбачылі імгненных негатыўных наступстваў, але і асабліва не верылі, што давядзецца выходзіць. Збольшага імі рухала жаданне прадэманстраваць сваё «фэ» істэблішменту, адыграўшыся за нізкія заробкі і выбоіны на дарогах у наваколлі, пры гэтым нічым не рызыкуючы.

Напярэдадні рэферэндуму ў Брытаніі таксама пралілася кроў. Была забітая ўзыходзячая зорка брытанскай палітыкі, дэпутатка парламенту Джо Кокс, заўзятая праціўніца выхаду Брытаніі з ЕС. Калі ў яе забойцы ў судзе спыталі імя, ён адказаў: «Смерць здраднікам, свабоду Брытаніі!»

На вынік брытанскага рэферэндуму Расія не магла ўплываць наўпрост, але была ў ім зацікаўленая і прыклала руку. Хаця б прадастаўляючы трыбуну Найджэлу Фараджу на тэлеканале RT. Калі яе ўдзел гэтым і абмяжоўваўся, яна здабыла козыр у сваіх геапалітычных авантурах на дурніцу.

«Калі ў Крамлі задаволеныя, значыць, усяму астатняму свету кранты. Мы даўно ўжо можам па гэтаму галоўнаму індыкатару вызначаць, добра што-небудзь для чалавецтва або кепска», — сказаў расійскі пісьменнік Дзмітрый Быкаў.

Крэмль ніколі не хаваў свайго раздражнення ад тандэму ЗША — ЕС і заўжды імкнуўся дамагчыся яго распаду. Галоўным жа ланцугом у ім была Брытанія. Без яе сувязь і ўзгодненасць дзеянняў паміж Амерыкай і Еўропай моцна аслабне.

І сама Брытанія, ужо як асобны палітычны гулец, рызыкуе стаць значна больш прарасійскай. Барыс Джонсан, твар кампаніі за выхад з ЕС, які пасля адстаўкі Дэвіда Кэмерана з пасады прэм’ера стане найбольш верагодным кандыдатам на гэтую пасаду, ухваляў дзеянні Пуціна ў Сірыі і абвінавачваў Еўрасаюз у правакаванні расійскай агрэсіі супраць Украіны.

Гэта ўжо катастрофа? Яшчэ не, толькі прэлюдыя да яе. Катастрофа будзе, калі ў лістападзе ЗША абярэ Дональда Трампа прэзідэнтам. Гэта ўжо будзе «данбаскі сіндром» сапраўды планетарнага маштабу.