Распад кааліцыі: Германію чакаюць датэрміновыя выбары?

Кіроўная ў Германіі кааліцыя развалілася. Канцлер ФРГ Олаф Шольц вынесе 15 студзеня на галасаванне ў бундэстагу пытанне пра давер да яго ўраду, каб у сакавіку можна было правесці датэрміновыя выбары.

Кіроўная ў ФРГ «святлафорная кааліцыя», якая складаецца з сацыял-дэмакратычнай партыі Германіі (СДПГ), Свабоднай дэмакратычнай партыі (СвДП) і «Саюза-90»/ «зялёных», развалілася. Канцлер ФРГ Олаф Шольц (Olaf Scholz) вынесе 15 студзеня на галасаванне ў бундэстагу пытанне аб даверы яго ўраду, каб атрымаць магчымасць правесці ў сакавіку датэрміновыя выбары. Пра гэта Шольц заявіў увечары ў сераду, 6 лістапада, паведамляе dw.com. 

Па словах канцлера, ён адзіны ў меркаванні з віцэ-канцлерам Робертам Хабекам (Robert Habeck) у тым, што Германіі неабходная хуткая яснасць у пытанні будучага палітычнага курсу.

За некалькі тыдняў, якія застаюцца да Калядаў, Шольц мае намер вынесці на галасаванне ў бундэстагу ўсе законапраекты, якія патрабуюць хуткага прыняцця, у прыватнасці, па экстранай падтрымцы прамысловасці, а таксама меры па стабілізацыі пенсій.

Да гэтага Шольц абвясціў аб звальненні міністра фінансаў Крысціяна Лінднера (Christian Lindner), які з'яўляецца старшынёй СвДП.

Лінднер абвінаваціў Шольца ў развале кааліцыі

Сам Лінднер пазней у гэты вечар абвінаваціў Шольца ў развале чырвона-зялёна-жоўтай кааліцыі. Ён падкрэсліў гатоўнасць свабодных дэмакратаў узяць на сябе адказнасць за лёсы Германіі ў іншым урадзе пасля новых выбараў.

Нядаўна Крысціян Лінднер выклікаў новы віток спрэчак у кіруючай кааліцыі, калі прадставіў праграмны дакумент сваёй партыі па эканамічнай палітыцы. У ім лідар СвДП заклікаў да «эканамічнага павароту з часткова фундаментальным пераглядам ключавых палітычных рашэнняў» — шляхам зніжэння падаткаў для кампаній, паслаблення кліматычных патрабаванняў і нормаў і скарачэння субсідый і сацыяльных дапамог. 

Сацыял-дэмакраты і трэці партнёр па кааліцыі — «зялёныя» — ініцыятыву Лінднера рэзка раскрытыкавалі. Сам кіраўнік Мінфіна казаў пра неабачлівасць: дакумент, які выклікаў спрэчкі, нібыта нават не прызначаўся для шырокай публікі. Тым не менш дыскусія ідзе поўным ходам — у прыватнасці, да правядзення датэрміновых выбараў усё гучней заклікае апазіцыя. У выпадку захавання цяперашняга ўрада ва ўладзе яны павінны адбыцца толькі 28 верасня 2025 года.

Датэрміновы роспуск парламента ФРГ магчымы толькі ў двух выпадках

Звычайна выбары ў бундэстаг бываюць раз на чатыры гады. Аднак у асаблівых крызісных палітычных сітуацыях, перш за ўсё калі падтрымка канцлера ў парламенце захісталася, яны могуць прайсці і раней.

Датэрміновыя парламенцкія выбары ў ФРГ — вельмі рэдкая з'ява. Яны могуць стаць важным дэмакратычным інструментам аднаўлення легітымнасці і дзеяздольнасці ўрада, але патрабуюць адабрэння некалькіх канстытуцыйных органаў, у прыватнасці федэральнага прэзідэнта.

Згодна з Асноўным Законам ФРГ, самі дэпутаты бундэстага не могуць прымаць рашэнне аб пазачарговых выбарах. Не мае права абвясціць іх і канцлер. Канстытуцыя дапускае датэрміновы роспуск парламента ўсяго ў двух выпадках.

Калі пры выбарах канцлера не будзе сфарміраваная абсалютная парламенцкая большасць — гэта значыць, калі кандыдат не атрымае хаця б на адзін голас больш за палову колькасці ўсіх дэпутатаў — прэзідэнт ФРГ можа распусціць бундэстаг. У гісторыі ФРГ такога яшчэ не было.

У другім выпадку канцлер выносіць на разгляд бундэстага пытанне аб вотуме даверу яго ўраду. Гэта дазваляе ўсталяваць, ці карыстаецца ён па-ранейшаму неабходнай падтрымкай большасці членаў парламента. Калі не, то прэзідэнт ФРГ па прапанове канцлера можа распусціць бундэстаг на працягу 21 дня. 

У гісторыі ФРГ датэрміновыя выбары прызначаліся тройчы

Пасля роспуску бундэстага на працягу 60 дзён павінны быць праведзены датэрміновыя выбары. Яны праходзяць па тых жа правілах, што і звычайныя. За арганізацыю адказваюць Федэральная выбарчая камісія (Bundeswahlleitung) і Міністэрства ўнутраных спраў ФРГ. Выбаршчыкі маюць два галасы: адзін за прамога кандыдата ў сваёй акрузе і адзін за зямельны спіс той ці іншай партыі.

У гісторыі Федэратыўнай Рэспублікі Германія датэрміновыя выбары ў бундэстаг праводзіліся тройчы: у 1972, 1983 і 2005 гадах. 

Канцлер Брант: пытанне аб вотуме недаверу праз «усходнюю палітыку»

У 1972 годзе канцлер Вілі Брант, які прадстаўляў СДПГ, актыўна прасоўваў сваю «усходнюю палітыку» (Ostpolitik), накіраваную на змякчэнне адносін з краінамі Усходняй Еўропай, што выклікала шмат спрэчак унутры Германіі. Гэта прывяло да такіх сур'ёзных рознагалоссяў нават унутры кіруючай кааліцыі Сацыял-дэмакратаў і лібералаў, што некалькі дэпутатаў ад СДПГ і СвДП яе пакінулі. Такім чынам, урадавая большасць знікла: фракцыі СДПГ і СвДП у Бундэстагу ў суме налічвалі 248 дэпутатаў, і роўна столькі ж было ў апазіцыйнага блока ХДС/ХСС. 

Тупіковая сітуацыя ў парламенце паралізавала палітычны працэс. Брант шукаў спосаб дамагчыся новай пэўнасці. Грамадзяне, заявіў канцлер 24 чэрвеня 1972 года, «мае права чакаць, што заканатворчая дзейнасць не зойдзе ў тупік». Аднак, паводле яго слоў, расла небяспека таго, што апазіцыя прынцыпова адмовіцца ад канструктыўнага супрацоўніцтва. «Таму я абвяшчаю, што мы дамагаемся новых выбараў», — паведаміў Брант.

Для гэтага яму давялося вынесці на галасаванне ў бундэстагу пытанне аб вотуме даверу ўраду, што выклікала рэзкую крытыку, у тым ліку ў юрыстаў, якія спецыялізуюцца на канстытуцыйным праве. Наўмыснае атрыманне вотуму недаверу не адпавядала духу Асноўнага закона, сцвярджалі яны. Але канцлер прытрымліваўся свайго плана — і 20 верасня 1972 года вынес пытанне на галасаванне, якое прынесла вынік, на які ён і разлічваў: ураду быў абвешчаны вотум недаверу.

Гэта адкрыла шлях да роспуску бундэстага і датэрміновых выбараў, якія прайшлі 19 лістапада 1972 года. На іх СДПГ дамаглася свайго найлепшага выніку, набраўшы 45,8% галасоў, а Брант у выніку быў пераабраны на пасаду канцлера. Яўка выбаршчыкаў тады склала 91,1%, што застаецца самым высокім паказчыкам за ўсю гісторыю выбараў у бундэстаг. 

Канцлер Коль: датэрміновыя выбары дзеля дадатковай легітымнасці

Другія датэрміновыя выбары ў бундэстаг прайшлі ў сакавіку 1983 года пры канцлеры Гельмуце Коле (Helmut Kohl), які прадстаўляў Хрысціянска-дэмакратычны саюз (ХДС). Коль заняў пасаду кіраўніка ўрада ў кастрычніку 1982 года пасля вынясення канструктыўнага вотуму недаверу ўраду канцлера Гельмута Шміта (Helmut Schmidt).

Большасць дэпутатаў бундэстага пасля распаду кіруючай кааліцыі СДПГ і СвДП пазбавіла сацыял-дэмакрата Шміта даверу з-за рознагалоссяў з нагоды яго эканамічнага курсу і палітыкі ў сферы бяспекі. 

Аднак, паколькі новая ўрадавая кааліцыя ХДС / ХСС і СвДП прыйшла да ўлады дзякуючы гэтаму вотуму недаверу, а не ў выніку выбараў у бундэстаг, Коль хацеў атрымаць дадатковую легітымнасць шляхам правядзення датэрміновых выбараў.

Ён, як і раней Вілі Брант, вынес пытанне аб вотуме даверу ўраду і наўмысна прайграў гэтае галасаванне 17 снежня 1982 года, дамогшыся тым самым роспуску бундэстага.

«Я адкрыў шлях да новых выбараў, каб стабілізаваць урад і атрымаць відавочную большасць у парламенце», — так тлумачыў тады калі свае дзеянні.

Некаторыя дэпутаты не захацелі з гэтым мірыцца і звярнуліся з пазовам у Федэральны канстытуцыйны суд. Пасля 41 дня слуханняў суддзі ў Карлсруэ прызналі шлях Коля да датэрміновых выбараў адпаведным Асноўнаму закону краіны. Пры гэтым, аднак, яны падкрэслілі, што вынясенне на галасаванне пытання аб вотуме даверу ўрада дапушчальна толькі ў выпадку «рэальнага» палітычнага крызісу. На новых выбарах перамаглі хрысціянскія дэмакраты, Гельмута Коля зноў абралі канцлерам, а яго ўрад працягнуў працу, маючы відавочную большасць у парламенце. 

Канцлер Шродэр: правал праз супярэчлівыя рэформы

Апошнія на даны момант датэрміновыя выбары ў бундэстаг прайшлі восенню 2005 года па ініцыятыве тагачаснага канцлера Герхарда Шродэра (Gerhard Schröder). Яго СДПГ, якая кіравала ў кааліцыі з «зялёнымі», пацярпела серыю паражэнняў на выбарах у федэральных землях і губляла падтрымку ў бундэстагу — у прыватнасці, з-за рэформаў, якія выклікалі супярэчлівую рэакцыю і радыкальна змянілі сацыяльную сістэму і рынак працы ў Германіі.

Шродэр, як раней Брант і Коль, 1 ліпеня 2005 года вынес на галасаванне ў бундэстагу пытанне аб вотуме даверу свайму ўраду і атрымаў той жа вынік, што і яго папярэднікі: вотум быў правалены, і былі прызначаныя датэрміновыя выбары.