Чаму інфляцыя сама не «рассмокчацца», а эфект ад санкцый не паменшыцца? Адказвае эксперт

«Эканоміка — перш за ўсё. Потым усе пытанні: курс, інфляцыя, усё астатняе», — заявіў некалькі дзён таму кіраўнік Беларусі, заслухоўваючы даклад Міністэрства фінансаў аб бюджэтнай палітыцы ў бягучых умовах. Чыноўнікі паабяцалі, што бюджэт будзе выконвацца па плане, а «інтарэсы простага чалавека» ўлічвацца.

Але адных гучных заяваў мала. Якія меры прымаюць ва ўрадзе, Мінфіне і Нацбанку для стабілізацыі эканомікі, ці чакаць беларусам ўключэння друкаванага станка і ці апусціцца інфляцыя ніжэй двухзначнага ліку? «Филин» абмеркаваў гэта з эканамістам, старшым навуковым супрацоўнікам BEROC Дзмітрыем Круком.

— Міністр фінансаў Юрый Селіверстаў сказаў пасля дакладу, што чаканы дэфолт не будзе вялікай праблемай, таму што тыя, хто не хацеў працаваць з Беларуссю, ужо гэта зрабілі. З-за чаго кіраўнік Мінфіна такі аптымістычны?

— Пагаджуся з гэтай думкай, але зраблю важную агаворку: на кароткатэрміновую перспектыву. Адразу пасля дэфолту свет не перавернецца і фінансавы рынак не зменіць істотна свае характарыстыкі па адной простай прычыне: тое, што звычайна адбываецца пасля дэфолту, у нас ужо адбылося.

Пасля дэфолту краіна адразаецца ад знешніх запазычанняў, не можа разлічваць на тое, каб прыцягнуць грошы звонку, за выключэннем пазык ад міжнародных фінансавых інстытутаў і часам міжкраінавых пазык.

У нас гэтыя наступствы ўжо наступілі на 100%. Па сутнасці, ужо са жніўня 2020-га казаць пра тое, што ёсць магчымасць прыцягнуць знешнія запазычанні, не даводзіцца — можна разлічваць толькі на Расію і яе палітычна падмацаваныя крэдыты.

Другі важны момант — дэфолт часта вырывае якар ўстойлівасці для сегмента фінансавага рынку, які закліканы сабой ўвасабляць нейкую стабільнасць, задаваць ўстойлівасць. Тое, што адбылося ў нас у лютым-сакавіку, было нічым іншым, як паўнавартаснай фінансавай панікай, і гэты сегмент фінансавай стабільнасці ўжо вырваны.

Успрыманне дзяржаўных каштоўных папер як самай стабільнай і надзейнай паперы — гэтага ўжо няма. Хіба што ў актывах банкаў гэты механізм ледзь-ледзь працуе: у актывах беларускіх банкаў каля $ 3 млрд дзяржаўных аблігацый, і вось тут дэфолт можа адыграць сваю ролю: калі па такіх паперах таксама настае невыкананне абавязацельстваў, гэта закранае банкі.

Падзеі, якія адбыліся адразу пасля пачатку вайны на фінансавым рынку, адзначае Дзмітрый Крук, шмат у чым як раз нагадвалі наступствы дэфолту, таму новых хуткіх наступстваў чакаць сапраўды не варта. Іншая справа — доўгатэрміновая перспектыва.

Зараз думаць пра гарызонты ў 15-20 гадоў нікому не хочацца, але важна памятаць: калі краіна аднойчы дапусціла дэфолт, памяць пра гэта захоўваецца вельмі доўга і накладвае свой адбітак на давер да гэтай краіны.

— Класічны прыклад — Аргенціна. Людзі гатовыя купляць яе аблігацыі, трымаючы ў розуме, што Аргенціна можа абвясціць дэфолт, і на самай справе высокі кошт знешніх запазычанняў становіцца адным з фактараў новага дэфолту, гэта засмоктвае ў траекторыю заганнага круга.

Аргенціну часам жартам называюць «краінай вечнага дэфолту»: ён адбываецца раз на дзесяць-пятнаццаць гадоў. Такі адбітак для Беларусі, вядома, вельмі дрэнны, і яго хацелася б пазбегнуць.

— Пакуль Мінфін спрабуе неяк палепшыць сітуацыю і паменшыць санкцыйны ўдар — у прыватнасці, падлучаючы Беларусь да кітайскай аплатнай сістэмы UnionPay, каб праводзіць міжнародныя плацяжы і пераводы. На ваш погляд, заменіць гэтая сістэма Visa і Mastercard?

— Часткова гэта можа адыграць сваю ролю. Расійскія «дочкі» і непасрэдна беларускія банкі, якія трапілі пад амерыканскія і еўрапейскія санкцыі, сутыкнуліся з тым, што іх карткі перасталі працаваць як мінімум за мяжой. І калі яны дамовяцца з UnionPay, то беларусы атрымаюць доступ да прадукту, які працуе за мяжой.

Іншы момант, што UnionPay ўсё ж не настолькі паўсюдна распаўсюджаная, як Visa і Mastercard, якімі можна разлічыцца, па сутнасці, усюды ў свеце. Па фінансавых характарыстыках — хуткасць спісання, курсы і гэтак далей — спажывец таксама не ўпэўнены, наколькі супастаўныя па гэтыя сістэмы.

Але ў прынцыпе праблему, што карткі не працуюць за мяжой, гэта вырашыць — пры ключавой пасылцы, што не будзе нейкага адкату назад, як адбылося ў Расіі, і кітайцы дадуць беларускім банкам паўнавартасны доступ да сваёй сістэмы.

— Што тычыцца ўнутраных пытанняў: у пятніцу пасля нарады ў Лукашэнкі віцэ-прэм'ер і Мінфін паведамілі, што будуць разглядаць пытанні індэксацыі заробкаў, пенсій і дапамог. Але мы неаднаразова чулі, што лішніх грошай у бюджэце няма. Ці значыць гэта, што варта чакаць ўключэння друкарнага станка?

— Дапускаю і такі варыянт. Тэзіс аб тым, што будуць індэксавацца даходы бюджэтнікаў, з'явіўся яшчэ ў антыкрызісным плане ўрада, прынятым пару тыдняў таму. Але там ён прапісаны ў вельмі асцярожнай фармулёўцы — «грашовыя даходы будуць індэксавацца да ўзроўню інфляцыі». Вось і цяпер урад хутчэй выказвае дэкларацыю, і галоўнае пытанне — якія крыніцы плануецца выкарыстоўваць.

Казаць, каб у бюджэце наогул нічога не было, не даводзіцца: на дэпазітах урада ёсць некаторыя запасы, таксама нейкі паток ідзе ў бюджэт і яго можна накіраваць у ФСАН, зэканоміўшы на чымсьці іншым. Так што калі гаворка аб невялікіх сумах, то гэта можна прафінансаваць нават за кошт невялікіх сродкаў.

Але пакуль незразумелая механіка і памеры індэксацыі: ці будзе яна паўнавартаснай або частковай, з якой частатой будзе адбывацца — аднаразова або з улікам росту інфляцыі, якая працягне заставацца высокай, а хутчэй за ўсё, будзе і далей разганяцца. І пакуль няма пераканаўчых адказаў на гэтыя пытанні, на мой погляд, урад наўмысна абмяжоўваецца расплывістымі фармулёўкамі і наводзіць туману, у якім цяжка зразумець, што яны збіраюцца рабіць.

Хоць менавіта ад гэтых дзеянняў залежыць тое, што будзе далей з інфляцыяй і ці неабходна будзе змякчыць манетарную палітыку, уключыўшы друкарны станок. Зараз жа мы знаходзімся на этапе нявызначанасці, які самі ўлады і стварылі, агучыўшы намер, але не падмацаваўшы яго тлумачэннямі, як гэта будзе ўвасабляцца.

Па словах эканаміста, заявы беларускага кіраўніка аб другаснасці інфляцыі цалкам могуць быць фонам для змякчэння манетарнай палітыкі і ўступлення краіны ў інфляцыйны перыяд:

— Па вялікім рахунку, гэта ўжо адбываецца. Пры ўстойлівай двухзначнай інфляцыі сур'ёзна прамаўляць словы «коштавая стабільнасць» у адносінах да дынамікі коштаў, якая склалася ў Беларусі, не прыходзіцца.