Як Чэхія, Венгрыя і Польшча абагналі Беларусь

Чаму Беларусь ніяк не можа зарабіць на экспарце?

Эксперты Даследчага цэнтра ІПМ прааналізавалі паказнікі экспартнай актыўнасці Беларусі за 1998-2016 гады і ацанілі шанцы на рост.

Чаму гандляваць сыравінай дрэнна?

Дамінуючай прадукцыяй, якая пастаўляецца Беларуссю на знешнія рынкі ў гэтыя гады, сталі паліва, мяса, малако і прадукты харчавання, хімічная прадукцыя і ў першую чаргу калійныя ўгнаенні, а таксама металы — гэта значыць тавары, якія маюць адносна невысокую дададзеную вартасць. У 2016 годзе яны складалі 58.5% ад экспартнага кошыка Беларусі. Пры гэтым 80% экспарту ў краіны ЕС прыпадае на паліва, драўніну, хімічную прадукцыю і металы.
Беларусь ніяк не магла прыстасавацца да дынамікі сусветнага попыту: многія тавары, якія былі значнымі для беларускага экспартнага кошыка, не з'яўляліся значнымі для сусветнага экспарту.
Калі ў Беларусі ўдзельная вага сыравіны вырасла да 8,8%, то ў Венгрыі, Чэхіі і Польшчы значнасць дадзенай групы тавараў за гэты перыяд, наадварот, знізілася.
Удзельная вага капітальных тавараў скарацілася ў экспартным кошыку Беларусі з 28 да 15.3%. А, напрыклад, у Чэхіі ён вырас з 33.5 да 42.7%.
«У структуры экспарту Беларусі сталі дамінаваць сыравіна і спажывецкія тавары (51% ад агульнага аб'ёму паставак за мяжу), у той час як у Венгрыі і Чэхіі капітальныя і прамежкавыя тавары складалі 55 і 58% у продажах на знешнія рынкі», — адзначаецца ў даследаванні .
Удзельная вага сярэднетэхналагічных тавараў у Беларусі за аналізуемы перыяд скараціўся з 41 да 32%. У той час як у супастаўных краінах удзельная вага гэтай прадукцыі павялічвалася, дасягнуўшы ў Чэхіі і Венгрыі ў 2016 годзе 45 і 49% адпаведна. Высокатэхналагічныя тавары практычна зніклі з экспартнага кошыка Беларусі да 2016 года. А Венгрыя, Чэхія і Польшча актыўна нарошчвалі іх экспарт. У выніку ў Венгрыі і Чэхіі іх удзельных вага павялічылася да 22 і 20% адпаведна, а ў Польшчы — да 12%.

Як электроніка ратуе эканоміку

Павелічэнне долі сыравінных тавараў, па ацэнцы экспертаў, сведчыць не толькі аб праблемах для пашырэння экспарту, але і пра абмежаванні для ўстойлівага доўгатэрміновага эканамічнага росту. Як паказваюць разлікі, складанасць / прыбытковасць EXPY экспартнага кошыка ў Беларусі ў 2016 годзе была менш чым у Чэхіі, Венгрыі і Польшчы.
Яна знізілася на 5% з 1998 г., у той час як ва ўсіх краін, з якімі праводзілася супастаўленне, назіраўся рост: у Чэхіі на 4%, у Венгрыі — на 6%, у Польшчы на ​​8.3%.
Беларусь практычна засталася ў баку ад глабальных ланцужкоў кошту. Напрыклад, доля Беларусі ў сусветным экспарце прамежкавых вырабаў электронікі не змянілася з 1998 г. і склала ў 2016 г. 0.014%.
«Гэта сведчыць аб адсутнасці інтэграцыі ў ГЦС па дадзенай прадукцыі і выклікае асаблівае шкадаванне, паколькі дыяпазон тавараў, у якіх выкарыстоўваецца прамежкавая прадукцыя электронікі, пастаянна пашыраецца, і сусветная гандаль ёю ў перыяд, які разглядаецца вельмі хутка рос як у абсалютным, так і адносным выражэнні», — адзначаецца ў даследаванні.
Для параўнання, у Чэхіі удзельная вага дэталяў і кампанентаў электронікі ў сусветным экспарце павялічыўся ў 1998-2016 гг. з 0.2% да амаль 1%, у Польшчы — з 0.2 да 0.6%.
Яшчэ горш выглядае сітуацыя ў гандлі аўтакампанентаў. Удзельная вага Беларусі ў сусветным экспарце камплектуючых і запчастак знізіўся ў аналізаваным перыядзе з 0.17 да 0.07%, Чэхіі і Польшчы павялічыўся да 3.9 і 3.6% адпаведна, а Венгрыі — да 3.05%.

Без новых рынкаў і тавараў

Праведзеныя ў працы разлікі паказалі, што прырост экспарту ў аналізаваным перыядзе ў Беларусі ў асноўным быў звязаны з пашырэннем паставак існых тавараў на існыя рынкі. Ўнёсак групы «з'яўленне новых тавараў і рынкаў» быў самым нізкім з супастаўных краін і толькі на 26.6% тлумачыў дынаміку паставак за мяжу. Напрыклад, у Польшчы ўнёсак дадзенай групы фактараў у дынаміку экспарту быў істотна вышэй і складаў 49%.
«Скарачэнне экспарту наяўных тавараў на традыцыйныя рынкі і знікненне з іх экспартных тавараў, унёсак якіх у дынаміку экспарту быў адмоўным (-21.63%), сведчыць аб неспрыяльных зменах у экспартным кошыку і зніжэнні канкурэнтаздольнасці беларускай прадукцыі», — адзначаецца ў даследаванні.
Пры пастаўках новых тавараў на рынкі ў Беларусі назіраецца адносна нізкі паказнік іх «выжывання». Толькі 55% тавараў, якія з'явіліся ў 2000 годзе, захаваліся ў экспартным кошыку краіны да 2016 г. Дарэчы паказнік ніжэй, чым у Польшчы, дзе «выжывальнасць» склала 86%, а таксама Чэхіі і Венгрыі, у якіх адсотак захаваных таварных пазіцый дасягаў 65 і 73% адпаведна.

Інвестыцыі вырашаюць усё

Выснова экспертаў: у межах існага экспартнага кошыка Беларусь мае абмежаваны патэнцыял для нарошчвання экспарту. Паляпшэнне сітуацыі немагчыма без змены яго тэхналагічнай структуры, павелічэння прадуктыўнасці / даходнасці экспартнага кошыка, уключэння ў глабальныя ланцужкі кошту, павышэння канкурэнтаздольнасці наяўных тавараў.
Для змены тэхналагічнай структуры экспарту і ўключэння ў глабальныя ланцужкі кошту Беларусі неабходна мэтанакіраванае прыцягненне прамых замежных інвестыцый. Менавіта дзякуючы ім за апошнія два дзесяцігоддзі краіны Цэнтральнай і Усходняй Еўропы змаглі не толькі дамагчыся спрыяльных зрухаў у структуры эканомікі і экспартных кошыкаў, але і стварыць аснову для доўгатэрміновага росту прадукцыйнасці.
Паводле Заўтра тваёй краіны