Працоўны БМЗ распавёў, як пратэставалі на заводзе ў жніўні

«Завод пастаўлены на калені. ЦэхаМ даўно патрэбны рамонт, выціскаюць апошнія сокі з абсталявання. Шмат людзей звальняецца, але гэта не афішуецца», — напісаў «Моцным Навінам» адзін з працаўнікоў жлобінскага БМЗ. Завадчанін распавёў, як актывісты спрабуюць стварыць незалежны прафсаюз, каб абараняць свае правы, і як цяпер жыве прадпрыемства.

Аляксей (імя зменена па просьбе героя) 15 гадоў працуе на БМЗ. Мужчына кажа: за столькі гадоў мінулай магутнасці ў завода амаль не засталося.
— Калісьці гэта было прэстыжнае прадпрыемства з вялікімі заробкамі. Нават простым работнікам на БМЗ было цяжка трапіць. Цяпер ёсць шмат вакансій, а людзі не хочуць ісці: зарплат толкам няма, праца цяжкая, шкоднасць вялікая. Завод у найбуйнейшых абавязках. Абсталяванне — на апошнім дыханні. Закупляецца ўсё самае таннае і няякаснае. Электраінструменты ўжо няспраўныя — рамантуем самі. Элементарных нітаў у механікаў няма, часам самі купляем, каб дзень нармальна адпрацаваць.
Усё гэта адбіваецца на выкананні тэхнікі бяспекі.
— Напрыклад, ручны інструмент амаль суткамі ў працы. Можа іскрыць нешта, ламацца — а іншага няма! Пры інжынерах па тэхніцы бяспекі ўсе хаваецца, а ў начную змену назад дастаецца: працаваць жа трэба. Ды і рэдка яны ўнікаюць, як ліквідаваць небяспечную для вытворчасці праблему. У асноўным глядзяць, напрыклад, хто без працоўнай курткі, каб выпісаць талон за парушэнне і пазбавіць прэміі. Пры гэтым мы ўсю 12-гадзінную змену і да, пасля яе ходзім у абутку, нашэнне якога разлічана на 9 гадзін. На гэта нам адказалі, што абутак, разлічаны на большы час, дарагі.
Аляксей кажа, у апошні час выходзіць шмат браку, патрэбна мадэрнізацыя, а на яе «не выбіць нават мінімальныя фінансы»:
— Для мадэрнізацыі трэба нейкае абгрунтаванне. Тады трэба паказаць Міністэрству, што ў нас ёсць брак, а гэта забаронена: браку на заводзе быць не павінна. Таму даюць справаздачу, што ўсё добра, і мы нічога не можам зрабіць.

Пратэсты

10 жніўня, распавядае Аляксей, на БМЗ быў невялікі прыпынак драбнасортнага стана — так металургі паказалі сваю нязгоду з вынікамі выбараў, масавымі затрыманнямі і збіццём людзей. Афіцыйна кіраўніцтва адмаўляла, што на заводзе праводзяцца акцыі пратэсту, але мець зносіны з людзьмі тады прыехаў гендырэктар. Абстаноўку згладзілі.
— Людзі абураліся кропкава, многія загаварылі пра страйк. Перашкаджала неразуменне, колькі чалавек можа падтрымаць: калі выйдзеш адзін, цябе проста звольняць, — успамінае мужчына. — 14 жніўня спрабавалі збірацца на тэрыторыі. Даведалася кіраўніцтва, пагражалі звальненнямі, пазбаўленнямі прэмій, раскідвалі ўсіх па месцах. Таму вырашылі сабрацца на вуліцы.
Да заводакіраўніцтва, па словах Аляксея, зноў выйшаў гендырэктар, паабяцаў прывезці для дыялогу губернатара. Прызначылі ўвечары сустрэчу ў цэнтры горада.
— На святах столькі людзей не збіраецца! Губернатар не прыехаў, выйшлі мэр, начальнік міліцыі. Распавядалі, што выбары прайшлі сумленна, нікога ў горадзе не білі і іншыя казкі, што ўсё добра. Людзі злаваліся на гэтую адкрытую хлусню. Размова не выйшла.

Першыя страйкі

Тады вырашылі страйкаваць. Напісалі зварот, што 17 жніўня спынілі абсталяванне на некалькі гадзін, а калі патрабаванні не будуць выкананыя — 20 жніўня ўвесь завод. Да раніцы сабралі за 2000 подпісаў, у тым ліку начальнікаў, майстроў, інжынераў.
— 17 чысла сабраліся ля будынку заводакіраўніцтва. Прыйшлі і гарадскія, пацярпелыя, і тыя, у каго дзяцей збілі. Тая ж размова: «На заводзе палітычныя пытанні не вырашаем». І людзі пайшлі на прадпрыемства. Ніхто не перашкаджаў. Спынілі сталеплавільныя печы: заступілі шлях машынам, якія возяць да іх метал. Адразу прыехаў Следчы камітэт, пачалі апытваць людзей. Нібыта знайшлі арганізатараў, хоць людзі самі з'ядналіся. Паказальнае пакаранне, каб іншыя баяліся. Хоць усе працуюць як належыць, ніхто не наносіць шкоду заводу.
Па словах Аляксея, кіраўніцтва завода абяцала, што нікога не пакарае. Але праз некалькі дзён пачалі масава пазбаўляць прэмій нават тых, хто быў на сустрэчы ў непрацоўны час. Адразу многія спалохаліся, але ўжо ў канцы кастрычніка людзі пачалі аб'яўляць пра забастоўкі — і іх тут жа звальнялі.
— Хтосьці проста баяўся: куды яшчэ ісці з нашай спецыяльнасцю? Мы ж не прадаўцы. Хтосьці прывык за 26 гадоў, што ў нас няма права голасу, камусьці карміць сям'ю. Сістэма прыбрала ініцыятыву з думкі людзей. Тыя, каму, акрамя як на ежу, больш нічога не трэба, хутка аціхлі. На месцах абмяркоўваецца ўсё, што адбываецца ў краіне. Хтосьці гатовы страйкаваць, хтосьці шукае іншую працу, перавучваецца, напрыклад, у дальнабойшчыкі. Многія звольніліся, толькі з маіх знаёмых дзесяць чалавек. Але гэта не афішуецца. Хтосьці з'ехаў, нехта плануе: пры такой уладзе жыць мы спакойна не зможам.

Ніякай абароны ад рэпрэсій

Ад мясцовай прафсаюзнай пярвічкі калектыў падтрымкі не адчуваў. Але выйсці з аб'яднання не даюць: не прымаюць заяву, адпраўляюць да начальніка цэха. А там ці пазбаўленне надбавак, або «ў далейшым працаваць не будзеце».
— Наш прафсаюз — гэта толькі цукеркі на Новы год. Работнік аб'яўляе аб стачцы, і яго звальняюць праз некалькі гадзін, нават калі няма парушэнняў. Пішуць заданне, ён адмаўляецца, складаецца распараджэнне за невыкананне і звальняюць па артыкуле. Хоць па калектыўнай дамове павінны паведаміць прафсаюз, а той — даць згоду. Але прафсаюз за нас не заступаецца. Пасля спынення аднаго з цэхаў частку людзей, у каго заканчваецца кантакт і хто ўдзельнічаў у любых пратэстах, дадалі ў спіс — ім кантракт не працягнуць, а некаторыя на БМЗ па 20-25 гадоў адпрацавалі.
Неабыякавыя ўсё роўна спрабуюць «змагацца з цяперашнім бязмежжам», падаваць дакументы ў суд, хоць і разумеюць, што гэта «шмат у чым бессэнсоўна». Нават за спробы выйсці з прафсаюза людзей караюць, распавядае Аляксей.
— Тых, хто не належыць да прафсаюзу або выходзіць з яго, хочуць пазбаўляць надбавак за выслугу гадоў, прэмій да знакавых дат. Хоць па законе не можа быць няроўнасці работнікаў, — удакладняе мужчына. — Фактычна, у такога работніка не павінна быць бонусаў у выглядзе матэрыяльнай дапамогі, напрыклад, але павінен дзейнічаць калектыўны дагавор, дастаткова папрасіць распаўсюджваць яго дзеянне, напісаўшы заяву. Зараз, наколькі я ведаю, зарэгістравалі дакументы, па якіх дзеянне калектыўнай дамовы на тых, хто не ў прафсаюзе, па многіх пунктах распаўсюджвацца не будзе. Некаторых, у каго цяжкае фінансавае становішча, гэта спыняе. Але ў большасці ідзе зваротная рэакцыя — людзі разумеюць, што ў такім напружанні нельга будзе працаваць, і ўсё роўна выходзяць з пярвічкі.

Незалежны прафсаюз

Актывісты спрабуюць стварыць на БМЗ незалежны прафсаюз. Гэта цяжка і доўга: трэба прайсці рэгістрацыю ў райвыканкаме, Міністэрстве, а могуць і не зарэгістраваць. Таму вырашылі далучыцца да гарнякоў «Беларуськалія».
— Ужо каля 200 чалавек сабралі. Кіраўніцтва кажа: гэта незаконна. Хоць у краіне чалавек можа знаходзіцца ў любой партыі і арганізацыі, якая не супярэчыць законам і не вядзе да гвалту. З траіх, каго пусцілі на зносіны з гендырэктарам, праз некалькі дзён дваіх абвясцілі ў мясцовай праўладнай групе правакатарамі, выклалі даныя. А вось ад кіраўнікоў сярэдняга звяна ёсць падтрымка. Начальнік не можа выказаць сваё меркаванне: яго тут жа прыбяруць. Але яны ганарацца, што ў іх ёсць людзі, якія адважыліся заявіць пра сваю пазіцыю.
Завадскіх актывістаў, кажа Аляксей, «па надуманых прычынах» выстаўляюць арганізатарамі масавых беспарадкаў. Шмат у каго ў Жлобіне прайшлі ператрусы, а ў пачатку лістапада на чацвярых супрацоўнікаў БМЗ завялі крымінальныя справы за забастоўку ў жніўні.
— Людзям далі выбар: або займаешся дзейнасцю, або забярэм дзіця, сядзеш. Ці ёсць у астатніх страх? Мы людзі сямейныя, разумеем, што гэта можа адбіцца. Але яшчэ разумеем: калі не паспрабуем нешта змяніць цяпер, далей жыць будзе яшчэ цяжэй.

«Нельга знішчыць пачуццё пляча, якое ўзнікла паміж беларусамі ў гэтым годзе»

Страйкоўцаў і звольненых па палітычных прычынах беларусаў сёння падтрымлівае фонд BYSOL. Пра дапамогу распавёў яго сузаснавальнік Андрэй Стрыжак.
— Калі чалавек удзельнічае ў стачкаме, ён і калегі могуць атрымаць кампенсацыі за пазбаўленне прэмій. Калі звольняць — кампенсацыю ў памеры трох сярэднямесячных заробкаў. У суме гэта 1500 еўра, каб у чалавека быў час знайсці працу, пачаць навучанне. Таксама мы дапамагаем, калі, да прыкладу, чалавек адбываў суткі ці яму трэба выплачваць штраф, — тлумачыць Андрэй. — Яшчэ ад INeedHelp можна атрымаць прадукты прыкладна на два тыдні для сям'і з чатырох чалавек. Гэта таксама ініцыятыва беларусаў. Праз бот знаходзяць адзін аднаго тыя, каму патрэбна дапамога, і тыя, хто можа яе аказаць. На сёння ужо 2 226 разоў аказана дапамога, гэта больш $ 252,5 тысячы.
Дзяржава пастаянна нас абвінавачвае, што мы фінансуем забастоўкі, спрабуем падарваць эканамічную моц краіны. Але мы кампенсуем эканамічныя рэпрэсіі ўлады да людзей. Чалавек выказвае сваю грамадзянскую пазіцыю, за гэта яго пазбаўляюць прэмій, надбавак — гэта і ёсць палітычныя рэпрэсіі. Беларускае заканадаўства сапраўды прадугледжвае толькі эканамічныя забастоўкі. Але мы імі не займаемся — мы займаемся працягам палітычнага пратэсту на вуліцах краіны. Толькі ў гэтым выпадку пратэст адбываецца на працоўным месцы.
Як распавядаў работнік БМЗ Аляксей, многія яго калегі ведаюць аб фондзе, але не ўсе вераць яму: лічаць, што «гэта дасланыя з-за мяжы грошы».
— Чыста тэхнічна яны сапраўды прысланыя з-за мяжы. Але ў 2020 годзе вялізную колькасць беларусаў, якія жывуць у розных краінах і раней асабліва не цікавіліся тым, што адбываецца на радзіме, рэзка абудзіліся. Ільвіная доля ахвяраванняў — ад іх. Але ментальна гэта ўсё адна Беларусь: мяжа паміж дыяспарай і краінай пачала сцірацца, — тлумачыць Андрэй Стрыжак. — Гэта грошы не заморскіх лялькаводаў або ЦРУ. А яшчэ пералічваюць грошы беларусы ўнутры краіны. Проста ўсе акумулюецца за мяжой, таму што знішчана MolaMola, якая дазваляла гэта рабіць унутры краіны, а банкаўская сістэма захоплена сілавікамі (улічваючы тое, што адбылося з ByHelp). Таму ўсё ідзе за мяжу, а потым вяртаецца назад.
Яшчэ многія, па словах Аляксея, баяцца звяртацца ў фонд з-за пераводу на карту: гэта выклікае страх, што перавод могуць успрыняць як сродкі на аплату, арганізацыю пратэстаў.
— Рызыка такая ёсць, але трэба разумець, што ахвяра (а ў дадзеным выпадку мы ахвяра) не нясе роўную адказнасць з агрэсарам, — адказвае Андрэй Стрыжак. — У гэтай гісторыі ўлада робіць усё, каб спыніць хвалю салідарнасці, знішчыць пачуццё пляча, якое ўзнікла паміж беларусамі ў гэтым годзе. Ясна, што гэта выклік для нас. Але мы будзем змагацца з гэтай гісторыяй, прыдумляць іншыя метады і спосабы дастаўкі грошай, каб паменшыць рызыкі, якіх асцерагаюцца людзі.
Пракаментаваў Андрэй і тэму з блакаваннем рахункаў атрымальнікаў выплат ад BY_help.
— Трэба разумець, што BY_help дапамагае тым, хто быў арыштаваны, аштрафаваны або паранены, BYSOL — звольненым, страйкамам і студэнтам. Гэта розныя ініцыятывы, і механізмы выплат ў іх розныя. Цяпер няма ні аднаго выпадку блакавання рахункаў па BYSOL. Ясна, што ўлада працуе над гэтым, але і мы без прыпынку працуем над удасканаленнем сістэмы бяспекі нашых пераводаў. Наша сістэма дазваляе пераводзіць грошы, і людзі іх спакойна атрымліваюць.
Фонд з'явіўся 14 жніўня. За гэты час па дапамогу звярнуліся амаль за 2 600 чалавек, з іх амаль тысяча ўжо атрымала дапамогу — на 23 лістапада рэпрэсаваным беларусам выплачана больш за 1 850 тысяч еўра.
Ад падачы заявы да выплаты праходзіць каля 2 тыдняў. Звярнуцца ў BYSOL можа любы беларус, які пазбавіўся працы па палітычных матывах. І ўсё роўна: гэта быў буйны завод ці маленькае прадпрыемства. Атрымліваюць кампенсацыю і тыя, каго звольнілі, і тыя, хто пайшоў сам.
— Ясна, што ў працоўную кніжку ніхто не будзе пісаць «звольнены па палітычных прычынах». Там будзе ці па пагадненні бакоў, або артыкул. Нас гэта асабліва не хвалюе, галоўнае — што чалавек публічна кажа пра гэта. Напрыклад, падпісаўся за Ціханоўскую, быў на мітынгу ці збіраў подпісы — пачалі пераследваць. Гісторыя запісваецца на відэа, і мы маем на руках доказ. Калі чалавек ужо публічна заявіў пра сваю пазіцыю і яго звольнілі, не складзе працы яшчэ раз прагаварыць гэта на відэа.
Раней Фонд публікаваў такія гісторыі. Гэта ж заўсёды давала магчымасць наймальніку, калі ён не дзейнічаў супраць работніка, распавесці сваю пазіцыю і абараніць рэпутацыю. Зараз відэа не выкладваюць у адкрыты доступ, каб засцерагчы людзей. Але гэта не адмяняе момант верыфікацыі.
— Людзі падчышчаюць, напрыклад, дату — пішуць, што звольненыя ў жніўні 2020, а па факце ў сакавіку. Ясна, што беларусаў звальнялі па палітычных прычынах усе 26 гадоў, але, на жаль, мы не ў стане ахапіць увесь аб'ём рэпрэсій — за час рэпрэсій пацярпела больш за 15 тысяч беларусаў. Мы дапамагаем толькі звольненым з траўня 2020. Такія правілы: людзі ахвяруюць на дапамогу тым, хто пацярпеў менавіта ў гэтай выбарчай кампаніі.
У Фонда таксама склалася шчыльная сувязь з беларускімі дыяспарамі. Так, сумеснымі намаганнямі распрацоўваюцца і ўкараняюцца новыя платформы для ўзаемадапамогі.
— Напрыклад, цяпер працуе кампанія #YouStrikeWeWork. Гэта беларусы ў Мюнхене, яны сабралі ўжо больш за 760 тысяч еўра для страйкоўцаў прадпрыемстваў. Мы выплацілі страйкоўцам больш за палову гэтай сумы. Яшчэ мы разам будзем прэзентаваць інструменты пад агульнай канцэпцыяй, каб змагацца з рэпрэсіўнымі мерамі эканамічнага характару і працаваць унутры Беларусі. Разам з платформай «Голас» распрацоўваем інструменты, з якімі людзям будзе прасцей дапамагаць адзін аднаму. Можна будзе аўтаматызавана і больш эфектыўна здзяйсняць ахвяраванні і прымаць дапамогу. У цэлым гэта ўзмоцніць салідарнасць грамадства, — падкрэсліў сузаснавальнік BYSOL.