Тры галоўныя праблемы, якія замінаюць Беларусі дыверсіфікаваць экспарт

На нарадзе па пытаннях развіцця эканомікі Аляксандр Лукашэнка нагадаў, што Беларусь рухаецца ў кірунку дыверсіфікацыі рынкаў збыту вельмі павольна, адзначыўшы, што гэта — «самая галоўная асноўная задача».

Чаму ж яна ніяк не вырашаецца?

Першая прычына: Мадэль кіравання дзяржуласнасцю

Эканаміст, кіраўнік Навукова-даследчага цэнтра Мізэса Яраслаў Раманчук прапануе ўспомніць, хто дэ-факта з’яўляецца ўласнікам усіх актываў, якія могуць забяспечыць развіццё ў гэтым кірунку.
— У Беларусі пабудавана сістэма татальнай безадказнасці: калі галоўныя рашэнні прымаюцца на ўзроўні міністэрстваў, выканкамаў і дзяржканцэрна, калі чыноўнікі, распараджаючыся чужымі грашыма і актывамі, не ў стане працаваць на перспектыву, кіраваць рызыкамі і думаць так, як гэта робіць прыватны ўласнік. І галоўнае — калі дзяржава традыцыйна аплачвае іх памылкі і даўгі. Так ствараецца, што называецца, маральная пагроза, — тлумачыць Яраслаў Раманчук.
Займацца дыверсіфікацыяй рынкаў збыту айчынных тавараў і паслуг вельмі складана, калі кіраўнікі прадпрыемстваў, сектараў эканомікі і ведамстваў клапоцяцца, у першую чаргу, аб валавых паказчыках, фармальнае выкананне лічбаў, а не пра якасць прадукцыі.
— У нас, вазьмі хоць 1995 год, хоць 2019-ы, пашырэнне прыватнага сектара за кошт прыватызацыі і стварэння лепшых умоў стаіць толькі фармальна. Адсюль і тармажэнне не толькі па дыверсіфікацыі, але і па значна больш сур’ёзнай сістэмнай задачы — дасягненні 100 мільярдаў даляраў ВУП да 2025 года, — кажа эканаміст.
Эксперт лічыць, што ў рамках існуючай эканомікі і мадэлі яе кіравання трансфармаваць экспарт, зніжаючы залежнасць ад расійскага рынку, не атрымаецца.

Другая прычына: «Бедная» структура экспартнай кошыка

— Пачынаць дыверсіфікаваць экспарт трэба з дыферэнцыяцыі яго структуры, — падкрэслівае доктар эканамічных навук, прафесар Барыс Жаліба.
Але больш за палову відаў тавараў, якія Беларусь пастаўляе на знешнія рынкі, складаюць усяго тры таварныя пазіцыі. Да траціны валютнай выручкі даюць нафту і нафтапрадукты. Крыху больш за дзесятую частку — ўгнаенні, на чале з калійнымі. І каля 7-8% — мяса-малочная прадукцыя, якая амаль уся ідзе на расійскі рынак.
— У свой час міністр замежных спраў Уладзімір Макей прапанаваў пісьменную формулу: прыйсці да таго, каб траціну тавараабароту прыходзілася на Еўрасаюз, траціна — на Расію і яшчэ траціна — на краіны «далёкай дугі», — адзначае Барыс Жаліба. — Быў час, калі экспарт у краіны Еўрасаюза павялічыўся. Але потым пазіцыі аднавіліся: на Расію па-ранейшаму прыпадае прыкладна палова тавараабароту, на краіны ЕС ідуць у асноўным нафтапрадукты, а ў краіны «далёкай дугі», у прыватнасці ў Кітай, Індыю і Бразілію — у асноўным ўгнаенні. І гэтая структура ніяк не мяняецца.
Дарэчы, у першай палове 2019 года экспарт тавараў і паслуг знізіўся на 2,8% у параўнанні з тым жа перыядам мінулага года.
«Заваяваць» новыя рынкі толькі гэтымі таварнымі групамі вельмі складана. Зрабіць гэта магчыма праз з’яўленне ў экспартнай кошыку новых тавараў і рынкаў.

Трэцяя прычына: Нізкая канкурэнтаздольнасць айчыннай прадукцыі

Паспяхова канкураваць Беларусь зможа пасля таго, як моцна падыме тэхнічны і тэхналагічны ўзровень вытворчасці.
— Для гэтага патрэбныя прамыя замежныя інвестыцыі і ўкараненне сучасных тэхналогій, якія ідуць з Захаду, а не з Расіі ці Кітая, — лічыць Барыс Жаліба.
Аднак у гэтым кірунку прагрэс практычна не прыкметны — заходнія інвестыцыі ідуць у асноўным у выглядзе банкаўскага капіталу, а не на вытворчасць.
Да прыкладу, Беларусі было б выгадна павялічыць долю машынабудавання ў экспарце. Але для гэтага патрэбныя вялікія намаганні, сродкі і якасна новыя тэхналагічныя рашэнні.
— Агульнавядома, што на рынку любой краіны прабіцца цяжка. А ў такой складанай тэхнічнай галіне, як машынабудаванне, мы ўжо прайграем нават па пастаўках МАЗа ў Расію мясцоваму КамАЗу і іншым вытворцам, — адзначае прафесар.
Каб павысіць канкурэнтаздольнасць айчыннай прадукцыі, эксперт лічыць важным супрацоўнічаць з усімі краінамі, якія могуць прапанаваць сучасныя тэхналогіі. У пытаннях ж прыцягнення інвестараў і руху ў бок дыверсіфікацыі структуры і лагістыкі экспарту не абысціся без паляпшэння інвестыцыйнага клімату, зніжэння бар’ераў для бізнесу, гарантый абароны прыватнай уласнасці і неўмяшання дзяржавы ў справы прадпрыемстваў.
Паводле Заўтра тваёй краіны