У год Зялёнага Дракона Нацбанку будзе нясоладка
Эксперты прагназуюць павелічэнне залежнасці эканомікі ад замежных валют.
У снежні аб'ём грашовай масы ў беларускай эканоміцы, паводле ацэнак Нацыянальнага банка, склаў 72 млрд беларускіх рублёў. За 2023 год гэты паказчык павялічыўся амаль на 20%. Аднак пры такім значным росце бізнес і насельніцтва не адчулі адпаведнага павелічэння сваіх даходаў. Ключ да разумення гэтага разыходжання заключаецца ў структуры і дынаміцы шырокай грашовай масы.
Маленькая лекцыя для недасведчаных. Грашовую сістэму эканомікі часта параўноўваюць з сістэмай кровазвароту жывога арганізма. Падобна таму, як крывяносная сістэма пераносіць па ўсім целе пажыўныя рэчывы і неабходныя элементы, грашовая сістэма спрыяе руху сродкаў па ўсёй эканоміцы, насычаючы яе жыццёва важнымі рэсурсамі, піша «Позірк».
Кроў размяркоўваецца па частках цела ў залежнасці ад іх патрэб. Гэтак жа і грошы з дапамогай транзакцый і механізмаў рынку дапамагаюць размеркаваць рэсурсы па розных сектарах эканомікі, палягчаючы гандаль, стымулюючы інвестыцыі і ствараючы спрыяльныя ўмовы для эканамічнага росту.
М0, М1, М2, М3 — што гэта такое простымі словамі
Структура грашовай масы ў Беларусі ўяўляе сабой разнастайнасць форм, кожная з якіх грае сваю ўнікальную ролю ў эканамічным арганізме краіны. Грошы, якія знаходзяцца ў эканоміцы, прымаюць розныя формы — гэта і гатоўка ў руках грамадзян, і дэпазіты на банкаўскіх рахунках фізічных і юрыдычных асоб, яны намінаваны ў беларускіх рублях або замежнай валюце. Ёсць і іншыя формы сродкаў, напрыклад, каштоўныя паперы.
Ключавым фактарам з'яўляецца хуткасць, з якой грошы ў розных формах могуць быць выкарыстаны ў якасці сродку плацяжу. У гэтым кантэксце Нацыянальны банк прымяняе міжнародную метадалогію, адаптуючы яе да асаблівасцей мясцовай эканомікі і выдзяляючы чатыры асноўныя грашовыя агрэгаты: М0 (наяўныя грошы ў абарачэнні), М1 (пераводныя дэпазіты ў рублях — разліковыя рахункі), М2 (тэрміновыя ўклады ў рублях) і М3 (тэрміновыя і пераводныя ўклады ў замежнай валюце).
Глядзіце таксама
Агрэгат М0 уяўляе сабой усю сукупнасць наяўных сродкаў у абарачэнні і з'яўляецца найбольш ліквіднай часткай грашовай масы. Дадаўшы да М0 сродкі на бягучых рахунках бізнесу і насельніцтва, мы атрымліваем агрэгат М1. Агрэгат М2 уключае ў сябе М1 і тэрміновыя дэпазіты фізічных і юрыдычных асоб у беларускіх рублях. Нарэшце, агрэгат М3 ахоплівае рублёвую грашовую масу і ўсе валютныя дэпазіты.
Заўважым, што ў шырокай грашовай сістэме таксама прысутнічаюць каштоўныя паперы і дэпазіты ў каштоўных металах, аднак у гэтым артыкуле мы нададзім увагу толькі асноўным складнікам. Важным аспектам для Беларусі з'яўляецца таксама тое, што ў шырокую грашовую масу не ўключаецца наяўная валюта ў грамадзян.
Структура шырокай грашовай масы (М3) у Беларусі да снежня 2023 года выглядала так: наяўныя беларускія рублі складалі 13%, сродкі на разліковых рахунках — 18%, дэпазіты ў нацыянальнай валюце — 21%, валютныя дэпазіты — 45%, а каля 4% прыпадала на іншыя формы грошай.
Інакш кажучы, у грашовай сістэме краіны цыркулюе аб'ём наяўных сродкаў (М0) у памеры 9 млрд рублёў, грашовы агрэгат М1 дасягае 21,7 млрд рублёў, рублёвая маса (М2) ацэньваецца ў 38,8 млрд рублёў, а шырокая грашовая маса (М3) сфарміравалася на ўзроўні 71,7 млрд рублёў.
Калі ўлады непрадказальныя, многія аддаюць перавагу скарбонцы
У сукупнай прапанове сродкаў у эканоміцы ў першую чаргу варта адзначыць высокую валютызацыю шырокай грашовай масы.
Гэты фактар істотна абмяжоўвае магчымасці кіраваць прапановай грошай у эканоміцы і прагназаваць яе. Паколькі Беларусь з'яўляецца малой адкрытай эканомікай, у доўгатэрміновай перспектыве тут складана істотна ўздзейнічаць на валютныя курсы. Золатавалютныя рэзервы могуць згладжваць ваганні, але высокая залежнасць аб'ёму грошай ад дынамікі курсаў робіць доўгатэрміновую макраэканамічную палітыку менш эфектыўнай.
Па-другое, у структуры беларускай грашовай масы заўважна павялічваецца доля так званых «хуткіх грошай».
Гэтыя ліквідныя сродкі, такія як наяўныя і грошы на разліковых рахунках, складалі 23% на пачатку мінулага года і выраслі да 30% да снежня 2023-га. Гэта азначае, што павялічваецца патэнцыял рэзкага попыту на тавары і паслугі, што можа стымуляваць інфляцыю, а таксама хуткага выхаду сродкаў на валютны рынак, што можа выклікаць абвал курсу рубля.
Па-трэцяе, у Беларусі расце доля наяўных у абарачэнні. Цяпер яна складае 13%, а яшчэ ў 2020 годзе была амаль удвая меншай.
Глядзіце таксама
Гэты трэнд азначае, што давер да банкаўскай сістэмы зніжаецца. Нягледзячы на развіццё безнаяўных плацяжоў, сродкі ўсё часцей трапляюць у кашалькі, тумбачкі і нават пад матрацы грамадзян. Такі рост выкарыстання наяўных часта суправаджаецца пашырэннем «шэрай зоны» эканомікі, сумнеўных схем гандлю і абароту валюты.
Тут можна сказаць не толькі пра недавер да банкаў, але і пра рэакцыю на непрадказальнасць эканамічнай палітыкі ў краіне. Ва ўмовах нявызначанасці людзі лічаць за лепшае трымаць свае сродкі пад кантролем, бліжэй да сябе і далей ад уздзеяння дзяржавы.
Заначкі растаюць, інфляцыйны навес расце
Аналізуючы дынаміку шырокай грашовай масы, можна заўважыць, як паступова растаюць валютныя рэзервы насельніцтва, асабліва тыя, што захоўваюцца на дэпазітах у беларускіх банках.
Калі ў 2015 годзе ў грамадзян было дэпазітаў у доларах ЗША на суму больш за 8 млрд, то сёння гэтая лічба скарацілася да 4,5 млрд. Пасля 2020 года адток валюты з дэпазітаў заўважна ўзмоцніўся: некаторыя палічылі за лепшае пакінуць краіну, забраўшы з сабой свае зберажэнні, іншыя страцілі ў даходах і вымушаны былі распрадаваць валюту, каб падтрымаць звычайны ўзровень жыцця. Ёсць і тыя, хто проста баіцца нявызначанасці і не давярае банкам.
Зніжэнне ўзроўню валютызацыі эканомікі, паводле слоў іншых чыноўнікаў, можна растлумачыць прыказкай «не было б шчасця, ды няшчасце дапамагло».
Доўгія гады Нацыянальны банк, Мінфін, Мінэканомікі і падаткавікі не надта паспяхова спрабавалі павялічыць ролю беларускага рубля ў фінансавай сістэме. Аднак раптам гэтаму моцна паспрыялі заходнія санкцыі.
Сёлета доля рублёвага складніка ў шырокай грашовай масе нарэшце перавысіла 50%. Аднак калі да 2020 года девалютызацыя адбывалася натуральным чынам, то цяпер такія поспехі суправаджаюцца макраэканамічнымі дысбалансамі, зніжэннем даверу да фінансавай сістэмы. Да таго ж, усё цяжэй прагназаваць, як будзе змяняцца грашовая прапанова.
Глядзіце таксама
Стаўка на аднаўленчы рост у 2023 годзе напоўніла эканоміку таннымі грашыма і прывяла да павелічэння заробкаў. Аднак слабы давер да эканомікі ў цэлым і банкаўскай сістэмы ў прыватнасці не дазваляе цалкам дасягнуць макраэканамічных мэт без сур'ёзных пабочных эфектаў.
У 2024-ты шырокая грашовая маса Беларусі ўступае з рэкорднай доляй беларускага рубля пры росце дэпазітаў у нацыянальнай валюце і зніжэнні аб'ёму валютных укладаў насельніцтва. Аднак празмернае павелічэнне рублёвай масы выклікае інфляцыйныя рызыкі, патрабуючы рабіць больш жорсткімі ўмовы крэдытавання, пагражаючы ростам цэн і, адпаведна, скарачэннем пакупніцкай здольнасці.
Будучы год, год Зялёнага Драўлянага Дракона, вельмі сімвалічна ўяўляе рызыкі для беларускай фінансавай сістэмы. Гэтыя рызыкі ўключаюць у сябе павелічэнне залежнасці ад долара, расійскага рубля і юаня, а таксама патэнцыйныя пагрозы рэзерваў у золаце.
Карацей, ураду і Нацбанку ў новым годзе давядзецца круціцца па поўнай праграме.