Дэмограф: Галоўнае пратрымацца бліжэйшыя 10 гадоў

Эксперты распавялі, як Беларусі захаваць работнікаў і эфектыўна выкарыстоўваць іх патэнцыял.

Аўтары агляду Global Economy Watch паставілі Беларусь на 10-е месца ў спісе краін з самай хуткай стратай працаздольнага насельніцтва. Перад урадамі многіх краін Усходняй Еўропы паўстане пытанне, як захаваць эканамічна актыўнымі сваіх пажылых людзей, прагназуюць аўтары дакладу.

Як зменіцца беларускае грамадства ў бліжэйшыя 15 гадоў?

Працаздольных беларусаў будзе ўсё менш
З-за старэння насельніцтва і эміграцыі за апошнія 10 гадоў працаздольнага насельніцтва ў краіне стала на 8% менш.
Узроставая структура беларускага грамадства ў бліжэйшае дзесяцігоддзе будзе прыкметна змяняцца. Колькасць пенсіянераў вырасце, а моладзі ім на змену будзе прыходзіць усё менш. Гэтая тэндэнцыя прыкметная ўжо зараз і рэзка змяніць яе немагчыма.

— У 2020 годзе нас чакае сур’ёзнае падзенне ва ўзроставай катэгорыі 20-24 гады, і толькі да 2035 году людзей у ёй стане столькі ж, колькі было ў 2016 годзе, — распавядае загадчыца аддзела чалавечага развіцця і дэмаграфіі Інстытута эканомікі НАН Анастасія Баброва.
Па прагнозах Навукова-даследчага эканамічнага інстытута Міністэрства эканомікі, да 2035 году людзей пенсійнага ўзросту стане амаль 28% — на 3% больш, чым цяпер.
Дэмограф прызнае: важна пратрымацца бліжэйшыя 10 гадоў, пасля гэтага сітуацыя пачне паляпшацца.
У 2030-х гадах пачнецца рост колькасці маладых паўнагадовых беларусаў. У 2030 годзе каля 100 тысяч маладых людзей дасягне ўзросту 22 гадоў. А ў 2035 годзе — 110 тысяч, прагназуе эксперт.
Калі б эканамічныя і сацыяльныя ўмовы стымулявалі людзей мець па двое і больш дзяцей, то пытанне з дэмаграфічнай бяспекай пасля бліжэйшага крызіснага ў гэтым плане дзесяцігоддзя быў бы дазволены.

Мігранты не дапамогуць

Перспектывы для прыцягнення замежнікаў працаздольнага ўзросту ў Беларусі прывідныя. Замежнікі актыўна паедуць у Беларусь толькі ў выпадку дэстабілізацыі ў суседніх краінах, як гэта здарылася з Украінай, лічыць акадэмічны дырэктар варшаўскага аналітычнага цэнтра EAST Андрэй Елісееў.
Сярод тых, хто прыязджае ў Беларусь на сталае месца жыхарства высокая доля пажылых. А ў статыстыцы эміграцыі пераважаюць людзі працаздольнага ўзросту. Спыніць гэты працэс практычна немагчыма, прызнае эксперт.
— Для правядзення разумнай і эфектыўнай міграцыйнай палітыкі патрэбныя даволі вялікія эканамічныя сродкі, якімі Беларусь не валодае, — тлумачыць Андрэй Елісееў.
Перасоўванне людзей у больш багатыя і развітыя краіны адбываецца ўвесь час, і Беларусь не будзе выключэннем — грамадзяне працягнуць з’язджаць у дзяржавы з больш высокім узроўнем жыцця нават у выпадку невялікага паляпшэння эканамічнай сітуацыі. Спыніць іх здольны толькі эканамічны цуд і рэзкі рывок узроўню жыцця, кажа эксперт.

Выціснуць максімум з працаўнікоў, але не абавязалаўкай

— За гадзіну сваёй працы работнік у Беларусі зарабляе сабе і прадпрыемству менш у параўнанні з тым, колькі прыносіць даходу такі ж работнік у заходняй кампаніі, — кажа дырэктар Школы маладых мэнэджэраў публічнага адміністравання SYMPA Наталля Рабава.
На прадукцыйнасці працы адбіваюцца старое абсталяванне, «кульгае» дысцыпліна, больш нізкія па якасці адукацыя і прафесійныя навыкі. Бо прадукцыйнасць лічыцца шляхам дзялення на ўсіх работнікаў, то калі на заводзе ў Беларусі працуе 100 чалавек, а на падобным у Нямеччыне — 5, а астатняе робяць робаты, то прадукцыйнасць у нямецкага рабочага будзе ў разы вышэй.
Праца ў гэтым кірунку можа павялічыць аддачу ад укладу працоўных нават з улікам скарачэння іх колькасці. Прычым пакаранні не працуюць і прымушаць іх працаваць — абсалютна бескарысная мера і неэфектыўны інструмент, лічыць кіраўнік SYMPA. Прымусовай працай аддачы ад работнікаў не дамагчыся.
Прадукцыйнасць працы невысокая на прадпрыемствах, у якіх няма грошай на мадэрнізацыю, часцей за ўсё гэта дзяржпрадпрыемства. У іх залішні склад работнікаў.
— Нягледзячы на ​​скарачэнне штатаў, частка дзяржпрадпрыемстваў і зараз служаць дзіцячымі садамі для дарослага насельніцтва, якія трымаюць людзей пад наглядам дзеля таго, каб яны не нылі ад гультайства, не пагаршалі крымінагенную абстаноўку, — адзначае Наталля Рабава.
Для выратавання сітуацыі эксперт называе «відавочнае рашэнне»: паляпшэнне ўмоў для вядзення бізнесу — тады існыя кампаніі змогуць развівацца і наймаць больш людзей, у тым ліку тых, хто губляе працоўныя месцы з-за скарачэнняў, з’явіцца асяроддзе для таго, каб у бізнес прыходзілі новыя людзі.
— Пэўныя крокі ў гэтым кірунку робяцца. Напрыклад, рэгуляванне дзейнасці самазанятасці. Але глабальныя праблемы, такія як адсутнасць абароны правоў уласнасці, справядлівага суда, застаюцца. Вось чаму не назіраецца ні асаблівага прытоку замежных інвестыцый, ні ўмоў для таго, каб тут вырас буяны клас гандляроў, дробных прадпрымальнікаў, — тлумачыць Наталля Рабава.
«Гнаць» людзей на рынак працы раней працаздольнага ўзросту наўрад ці ёсць сэнс. Лепш больш эфектыўна выкарыстоўваць існы чалавечы патэнцыял, падкрэслівае дэмограф Анастасія Баброва. Яна прапануе стварыць умовы, каб зрабіць больш даступнай працу для людзей з інваліднасцю, прыцягваць маладых мам раней выходзіць з адпачынку па догляду за дзіцем і стымуляваць працягваць працаваць пенсіянераў.
— Ёсць людзі, якія здольныя выконваць працу якасна. Тыя ж людзі з інваліднасцю, якіх у краіне каля 500 тысяч. Але ёсць бар’еры, якія перашкаджаюць ім працаваць — гэта не толькі тое, што яны не прайшлі адаптацыю ці не гатовыя, а і тое, што іх не хочуць наймаць, грамадства не прымае іх як паўнавартасных работнікаў. У перспектыве адаптаваныя для іх працоўныя месцы стануць прыкметным укладам у развіццё, — лічыць Анастасія Баброва.
Эксперты прагназуюць: нават калі заканадаўча пенсійны ўзрост не будзе моцна павялічвацца, людзі будуць працаваць даўжэй. Асноўная прычына застанецца ранейшай — жаданне мець больш грошай, чым дазваляе пенсійная сістэма, але адаб’ецца і тое, што пажылыя людзі становяцца больш актыўнымі і сярод іх становіцца больш тых, хто не жадае выпадаць з звыклага сацыяльна-эканамічнага ўкладу жыцця. Іх можна падтрымаць развіццём паслуг, арыентаваных менавіта на старэйшае пакаленне.
— Нярэдкія выпадкі, калі дзякуючы адукацыйным праграмам, людзі ў 60 гадоў станавіліся тымі ж праграмістамі або дызайнерамі. Калі стаўленне да пажылых змяняецца, а пенсія перастае ўспрымацца як «дажыванне», для пенсіянераў адкрываюцца новыя магчымасці, а яны самі могуць быць працоўных і сацыяльных рэсурсам, — дадае Наталля Рабава.
Паводле Заўтра тваёй краіны