«Дзень, народжаны чэрствасцю нашай людской, дзень як помнік бязлітасці бесчалавечнай». Хіба Беларусь zоо-friendly?

Разам з Днём правоў чалавека 10 снежня адзначаецца яшчэ і Міжнародны дзень правоў жывёл. Гэтае свята дабра заклікае падрэсліць, што кожная істота на планеце мае права на жыццё без болю і катаванняў. Ці дзейнічаюць гэтыя, здавалася б, да прастаты базавыя прынцыпы ў Беларусі?

У 1977 годзе Міжнародная Ліга па правах жывёл прыняла Сусветную дэкларацыю, якая з гэтага моманту павінна была паставіць кропку над здзекамі і грэблівым стаўленнем з боку чалавека ў дачыненні да жывёл. Дэкларацыя налічвае дзесяць артыкулаў, сярод якіх адзначаецца права на існаванне, павагу, абарону ад гвалту, догляд, клопат і мноства іншых пунктаў. Калі ёсць неабходнасць забіць жывёлу, гэта павінна адбывацца імгненна, бязбольна і не прычыняць ніякай псіхалагічнай ці фізічнай пакуты. А будзь-які акт ці нават спроба, што можа прывесці да неапраўданай гібелі жывёліны, называецца генацыдам і злачынствам супраць жыцця. 

Хіба атрымліваецца, па сусветных прынцыпах наўмыснае забойства пчалы ці чмяля — то генацыд, а па беларускіх знішчэнне зоаабарончых арганізацый, затрыманні звычайных зоаабаронцаў катаванні іх у невыносных умовах — то справядлівасць?

 Пра абаронцаў жывёл

Абаронцы жывёл — гэта неабыякавыя людзі, якія ствараюць дабрабыт і абараняюць правы нашых маленькіх сяброў, дапамагаюць ім выбрацца з самых цяжкіх сітуацый ды знаходзяцца побач, пакуль не зацягнецца апошняя рана. Гэта можа быць велічэзны прытулак ці звычайная дзяўчына, якая знайшла шчанятку ля пад’езда і ўзяла яе да сябе на ператрымку. Першапачатковым трыгерам на зоаабаронцаў з боку рэжыму з’яўляецца тое, што ўсе гэтыя людзі маюць яскрава выражаную грамадзянскую пазіцыю. Па канонах іх ідэалогіі, такі чалавек — відавочны вораг для сістэмы, таму цяпер шматлікія з зоаабаронцаў знаходзяцца за кратамі па артыкулах «экстрэмістаў» і «ашуканцаў». У многіх з іх засталіся каты, сабакі ды іншыя жывёліны, пра якіх зараз і няма каму клапаціцца. 

Летам 2021 года зоаабаронцы патрапілі пад зачыстку гэтак жа, як і праваабаронцы, піша REFORM.by. У краіне было ліквідавана пяць валанцёрскіх арганізацый. Пад «абарону» рэжыму патрапілі хатнія жывёлкі з установы «Віцебскі Дабрык», «Цэнтр аматараў жывёл «Лаўбрыл» у Фаніпалі, «Сонца для ўсіх» з Мар'інай Горкі, барысаўскі «Насуперак» і магілёўскае грамадскае аб'яднанне «Чатыры лапы».

23 жніўня 2023 года ўлады ліквідавалі найбуйнейшую ў краіне зоаабарончую арганізацыю «SaveUs». Па рашэнні Мінгарвыканкама рахункі ініцыятывы былі замарожаны без тлумачэння прычын. Як адзначана ў развітальнай публікацыі на афіцыйнай старонцы ў Instagram, «SaveUs» не меў ні капейкі дзяржаўнага фінансавання, не браў камісіі, ніводнага разу не задавальняў збораў на адміністрацыйныя выдаткі і сам пакрываў камісію эквайрынгу (47 600 рублёў за ўвесь час).

«Немагчыма зразумець каму перашкодзіла арганізацыя, якая ратуе тысячы жывёл, арганізацыя, якая зрабіла зоаабарону ў Беларусі самай тэхналагічнай і празрыстай ва ўсёй Еўропе, арганізацыя, якая стварыла пляцоўку па складанасці распрацоўкі і функцыянале праўзыходнай за амаль усе вэб-праекты Беларусі. Але, гэтыя пытанні адрасаваны пустаце, усё ўжо адбылося, і назад SaveUs не вярнуць...», — напісалі прадстаўнікі знішчанай арганізацыі ў развітальным лісце. 

А паводле закону Рэспублікі Беларусь пра абыходжанне з жывёламі, валанцёры маюць права на належныя ўмовы ажыццяўлення валанцёрскай дапамогі, атрыманне поўнай, своечасовай і дакладнай інфармацыі аб парадку і ўмовах аказання валанцёрскай дапамогі ды іншых правоў.

Роўна праз два месяцы, 23 кастрычніка, ліквідаваная арганізацыя паведаміла пра працяг сваёй працы пад новым упраўленнем «ByPet». Цяпер распрацоўшчыкі займаюцца плацежным функцыяналам сістэмы і хутка адчыняць дзверы для дапамогі беларускім жывёлкам.

Што да прыватных асобаў, выпадкаў рэпрэсій супраць зоаабаронцаў таксама дастаткова. У верасні 2020 года ў Мінску затрымалі каардынатарку валанцёрскай службы «Вясны» Марфу Рабкову. Апроч праваабарончай дзейнасці, яна была валанцёркай прытулку для жывёл і нават забрала да сябе трох бяздомных катоў, адзін з якіх быў невідушчым. У красавіку мінулага года жыхарка Санкт-Пецярбурга Саша Канакова запусціла праект «Мір», сродкі з якога пашлі на падтрымку Украіны. У якасці свайго твора мастацтва яна прадставіла малюнак з мноствам людзей, сярод якіх ёсць беларуска Марфа Рабкова, а побач з ёй стаіць і кот Марфей. 

10 снежня 2020 года была затрымана Галіна Дзербыш — 59-гадовая жыхарка аграгарадка Абухава Гарадзенскага раёна. Пад апекай гэтай моцнай жанчыны знаходзіліся ажно 15 котак-падкідышаў. Акрамя таго, гаспадыня мела сабачку, трусоў і курачак, якія засталіся прымусова кінутымі.

Суддзёй Максімам Філатавым быў вынесены злачынны прысуд у 20 гадоў пазбаўлення волі. Пенсіянерцы прад'яўлены абвінавачанні аб «акце тэрарызму», «удзеле ў злачыннай арганізацыі» і «замаху з мэтай захопу ўлады неканстытуцыйным шляхам». 

На жаль, здараюцца выпадкі, калі сілавікі жорстка затрымліваюць беларусаў, і іх жывёлы застаюцца ў адзіноце па-за зачыненымі дзвярыма. Згодна з артыкулам №3 Сусветнай дэкларацыі па правах жывёл, працяглае пазбаўленне волі супярэчаць асноўнаму праву, а гэта сведчыць пра здзяйсненне генацыду і злачынстваў супраць жыцця не толькі гаспадара, але і яго гадаванца.

Мы запыталіся ў зоаабаронцы Настассі ў Мінску (імя зменена дзеля бяспекі) пра яе адчуванні ад абранай справы і таго, што трэба змяніць у будучыні, каб кожная жывёліна адчувала сябе ў утульнасці і бяспецы.

«Кожны раз, калі бяру на сябе адказнасць за жыццё жывёлы, адчуваю велізарнае суперажыванне і боль ад усведамлення яго пакут. Першае шчанятка, якога я ўзяла не ператрымку, быў з пераломам хрыбетніка. Другі — з энтэрытам, атрыманым пасля таго, як мінулыя гаспадары пакінулі яе ў крамы на некалькі сутак. Мне балюча ад разумення, што такое стаўленне да жывёл распаўсюджана і ніяк не караецца. Валанцёрскія арганізацыі не спраўляюцца са струменем кінутых і траўміраваных людзьмі сабак і катоў.

На сённяшні дзень я бачу праблему ў людзях, якія не ўсведамляюць узровень адказнасці за жыццё жывёлы, узятай да сябе дадому. На мой погляд, было б выдатна, калі б тых, хто выкідвае жывёл, штрафавалі на суму, роўную кошту ператрымкі жывёлы ў будучыні. Падобныя меры не ўхілілі б, але дакладна паспрыялі б вырашэнню праблемы з бяздомнымі жывёламі».

 А што наконт дзікіх жывёл?

Па статыстычных даных 2017 года, Беларусь мае сур’ёзныя праблемы з папуляцыяй некаторых чырвонакніжных асобінаў. Найбольшае скарачэнне закранула папуляцыю барсукоў, занесеных у Чырвоную кнігу. Калі ў 2014 годзе іх налічвалася 1416 асобінаў, то ў 2017 колькасць скарацілася амаль удвая. Тады па экспертных падліках у беларускіх лясах застаўся 681 барсук, аднак з таго часу лічба працягвае падаць.

Амаль у чатыры разы скарацілася папуляцыя еўрапейскай норкі (не блытаць з амерыканскай, яе папуляцыя складае больш за 25 тысяч асобінаў). Калі ў пачатку разгляданага перыяду іх была 351 адзінка, то станам на цяпер — менш за 60 (!).

Сярод млекакормячых, унесеных у Чырвоную кнігу Беларусі, рост пагалоўя за апошнія гады адбыўся толькі ў зуброў і мядзведзяў, крытычны рост — у рысяў. 

Такія радкі пісаў беларускі паэт Сяргей Давідовіч да Дня абароны правоў жывёл.

Мы выказваем словы падзякі кожнаму чалавеку, які стаіць побач з жывёлай, абараняе яе правы і прыносіць у яе кароткае жыццё радасць і слёзы шчасця, а не расчаравання і болю.

Калі вы хочаце зрабіць хоць штосьці дзеля беспрытульных жывёлаў, звярніце ўвагу на нашу рубрыку "Выратуйце жыццё". Магчыма, там вас чакае менавіта ваш гадаванец.