Фрыдман: Нобелеўская прэмія Бяляцкаму — унікальная падзея для Беларусі

Гісторык Аляксандр Фрыдман тлумачыць DW, што будзе азначаць Нобелеўская прэмія міру праваабаронцы Алеся Бяляцкага для Мінска.

Аляксандр Фрыдман

Аляксандр Фрыдман


Нобелеўскі камітэт у Осла зноў праявіў сябе майстрам неардынарных і элегантных рашэнняў. У той час як букмекеры і эксперты аддавалі Нобелеўскую прэмію міру 2022 года Аляксею Навальнаму, Святлане Ціханоўскай ці Уладзіміру Зяленскаму, камітэт зрабіў выбар на карысць расійскага праваабарончага цэнтра «Мемарыял», украінскага «Цэнтра грамадзянскіх свабод» і беларускага праваабаронцы, стваральніка «Вясны» Алеся Бяляцкага. Яны падзялілі паміж сабой Нобелеўскую прэмію міру 2022 года.


У эпоху крывавай вайны ва Украіне, якая можа скончыцца ядзернай катастрофай, нечаканы выбар Нобелеўскага камітэта ўяўляецца вельмі ўдалым. Рызыкуючы свабодай і здароўем, а часам і жыццём, праваабаронцы вядуць барацьбу за правы і свабоды грамадзян, якія ўтоптваюць у бруд аўтакраты з Мінска і Масквы. Да нобелеўскіх лаўрэатах з Расіі, Украіны і Беларусі цяжка прычапіцца. Іх маральная цэласнасць, вернасць прынцыпам правоў чалавека і бескампрамісная барацьба за правы і свабоды асобы не выклікаюць сумненняў і выклікаюць вялікую павагу.

За судовым працэсам над Бяляцкім будзе назіраць увесь свет

Узнагароджанне Алеся Бяляцкага — адна з найбольш важных падзей у найноўшай беларускай гісторыі. Але што прынясе яно Беларусі?
Прэмія Бяляцкага — ужо другая Нобелеўская прэмія для дэмакратычнай Беларусі. І калі Нобелеўская прэмія па літаратуры для Святланы Алексіевіч у 2015 годзе была прызнаннем літаратурных заслуг пісьменніцы, яе асабістай мужнасці і гуманістычных прынцыпаў, то ўзнагароджанне Бяляцкага сведчыць пра сусветнае прызнанне беларускай грамадзянскай супольнасці, якая з другой паловы 1990-х гадоў супрацьстаіць рэжыму Лукашэнкі, а ў жніўні 2020 года паднялася на пратэсты супраць дыктатуры.
Жыццё Алеся Бяляцкага — гісторыя барацьбы за правы чалавека ў Беларусі. За сваю дзейнасць заснавальніка праваабарончага цэнтра «Вясна» шмат разоў арыштоўвалі, у першай палове 2010-х гадоў ён правёў больш за тры гады ў зняволенні, а цяпер зноў знаходзіцца ў турме. Прэмія для Бяляцкага — той выпадак, калі рашэнне Нобелеўскага камітэта можа карэнным чынам паўплываць на лёс лаўрэата. Суд, які мае адбыцца на Бяляцкім, ператвараецца ў сур'ёзную праблему для рэжыму Лукашэнкі: судзіць Бяляцкага будуць не толькі як праваабаронцу, але і як уладальніка адной з самых прэстыжных сусветных прэмій. За працэсам будзе назіраць увесь свет. Больш за тое, пасля завяршэння эпохі халоднай вайны Бяляцкі з'яўляецца першым еўрапейцам, які атрымлівае Нобелеўскую прэмію.

Рэжым можа вызваліць частку палітвязняў

Калі Нобелеўская прэмія не дазволіць рэжыму асудзіць Бяляцкага або змякчыць яго прысуд, то гэта ўжо вялікі вынік. Але справа не толькі ў праваабаронцы Бяляцкім. У кантэксце вайны Расіі супраць Украіны сітуацыя ў Беларусі і становішча палітвязняў у гэтай краіне сышлі на задні план. У апошнія месяцы на Захадзе амаль не пісалі, а шанцы на іх вызваленне прадстаўляліся прывіднымі. Нобелеўская прэмія Бяляцкаму прыцягне ўвагу да гэтай тэмы, а значыць узмоцніць ціск на рэжым Лукашэнкі. І гэты ціск можа прымусіць рэжым вызваліць пэўную частку палітвязняў.
Можна меркаваць, што пасля навіны з Осла беларускае кіраўніцтва з палёгкай уздыхнула: у Мінску чакалі, што прэмію можа атрымаць Святлана Ціханоўская, і рыхтаваліся да чарговай прапагандысцкай атакі на яе. «Нобель» для Бяляцкага заспеў прапаганду знянацку, а яго наступствы афіцыйнаму Мінску яшчэ трэба будзе ўсвядоміць. Нобелеўская прэмія робіць Алеся Бяляцкага адным з самых вядомых праваабаронцаў у свеце і адначасова самым вядомым беларускім палітвязнем. Яна ж яшчэ раз дэманструе ўсяму свету сутнасць рэжыму Лукашэнкі.


Сёння ўзнагароджанне Бяляцкага можа здацца малазначнай падзеяй, якая не паўплывае на сітуацыю ў Беларусі. Але гэта памылка. «Нобелеўка» міру для Бяляцкага будзе мець наступствы, а сам факт другога «нобеля» для беларусаў за сем гадоў — унікальная падзея для малавядомай па еўрапейскіх мерках краіны. Аляксандр Лукашэнка ж увойдзе ў гісторыю ў якасці дыктатара, у эпоху кіравання якога беларусы Алексіевіч і Бяляцкі атрымалі Нобелеўскую прэмію — за вернасць сваім дэмакратычным ідэалам і за барацьбу з дыктатурай.