Генадзь Коршунаў: «Бязвыбары» 2024 года — гэта не больш чым трэніроўка перад 2025 годам
28 лістапада ўлады зламалі «плато рэпрэсій». Сацыёлаг Генадзь Коршунаў разважае, навошта ўлады ініцыявалі хвалю ператрусаў па справе Каардынацыйнай рады, чаго яны хацелі гэтым дамагчыся, і пры чым тут надыходзячыя палітычныя кампаніі.
У свой час і мы, і калегі пісалі, што ў аб'ёмах і інтэнсіўнасці рэпрэсій з боку рэжыму пачынае прасочвацца нейкая «стабілізацыя», выхад на нейкае плато. Аднак уваходжанне ў хай і «псеўда», але ўсё ж электаральны перыяд намёк на «рэпрэсіўнае плато» развеяла: у аўторак 28 лістапада па Беларусі пракацілася небывалая хваля ператрусаў, а ўлады анансавалі актывізацыю рэпрэсій па справе Каардынацыйнай рады (протапарламент беларускіх дэмакратычных сіл; далей па тэксце — «КР»).
З аднаго боку, аб'ём справы ў сто чалавек падазраваных і двухсот ператрусаў за адзін дзень больш чым уражлівы. З іншага — логіка рэжыму звыклая і зразумелая. Беларускія ўлады да любых выбараў рыхтуюцца з дапамогай планавых зачыстак палітычнага поля, якія дапаўняюцца рознымі папулісцкімі практыкамі тыпу дзяжурнага «ператрахівання чыноўнікаў» і пастановачнага «хаджэння ў народ».
Уласна, кампанія 2024 года прыкладна так і пачалася. Першапачаткова было дашліфавана інстытуцыянальнае палітычнае поле, у якім засталося толькі чатыры цалкам лаяльныя рэжыму партыі. Потым Лукашэнка зладзіў планавую перадвыбарчую прачуханку сваім чыноўнікам (тады пад раздачу патрапілі топы ўладнай вертыкалі — Ігар Сергяенка і Раман Галоўчанка). А ў масы, гэта значыць па крамах, былі адпраўлены Наталля Качанава і прапагандысты з чыноўнікамі. Сам Лукашэнка пайшоў не ў масы, а ў палі — да камбайнераў.
Увосень электаральна-падрыхтоўчы працэс быў дапоўнены шэрагам папулісцкіх і рэпрэсіўных мерапрыемстваў. Да чыста папулісцкіх варта аднесці, напрыклад, падатак на багацце і раскошу, якія дазваляюць сабе асобныя «буржуі-крывасмокі», і серыю праверак з мэтай усталяваць, ці не ўшчамляюцца дзе інтарэсы простага народа (у секс-шопах, напрыклад, або ў салонах прыгажосці, у школах або садках).
Спецыфічныя рэпрэсіўныя мерапрыемствы, інспіраваныя менавіта будучымі выбарамі, да нядаўняга часу практычна не вылучаліся. Затое масава былі прадстаўлены акцыі, дзе рэпрэсіўнае і папулісцкае аб'ядноўвалася па маркетынгавай логіцы «два ў адным».
Да такіх комплексных мерапрыемстваў варта аднесці серыю антыкарупцыйных спраў, пачатых восенню бягучага года. Гэта «справа Гомельскага аграсектара», «справа маршрутчыкаў» і, нарэшце, гучная «справа малочнікаў», для якой не пашкадавалі нават былога памочніка прэзідэнта па Мінскай вобласці Ігара Брыло. Акрамя гэтых вялікіх спраў было яшчэ некалькі менш гучных затрыманняў «за карупцыю» рэгіянальнага маштабу (напрыклад, справы Віктара Раманенкі, Уладзіміра Кузняцова, або «справа ГЗЛіНа»).
Іншымі словамі, працэс уваходжання ў электаральную кампанію 2024 года разгортваўся практычна па класічным узоры.
Але толькі да 20 лістапада, калі былі падпісаны ўказы «аб прызначэнні выбараў дэпутатаў» і «аб прызначэнні выбараў у Савет Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь». Відавочна, для ўлад у цэлым і для сілавікоў у прыватнасці гэта падпісанне стала сігналам аб пераходзе да новай фазы падрыхтоўкі лютаўскага электаральнага сімулякра пад назвай «адзіны дзень галасавання».
Глядзіце таксама
Тут хоць і абсурдна для нармальнай дзяржавы, але абсалютна звыкла для Беларусі выглядаюць і чарговыя вучэнні па разгоне пратэстаў, і розныя калегіі-нарады сілавікоў з чыноўнікамі. Але ўзнікненне суперсправы супраць КР прынцыпова выбіваецца з агульнай логікі.
Нагадаем, што інфармацыя пра ператрусы ў людзей, тым ці іншым чынам звязаных з Каардынацыйнай радай, стала паступаць з раніцы 28 лістапада. Паводле інфармацыі аднаго тэлеграм-канала, блізкага да сілавікоў, тады за дзень было праведзена больш за 200 ператрусаў (пазней начальнік крымінальнай міліцыі Генадзь Казакевіч удакладніў, што было праведзена больш за 130 ператрусаў, вынесена 145 пастаноў аб арышце маёмасці).
Узброеныя людзі ў масках урываліся ў кватэры да былых і да дзеючых членаў КР, і ў месцы іх прапіскі, і да іх сваякоў. У адных выпадках усё абмяжоўвалася ператрусам і разгромам кватэры, у іншых — затрыманнямі (на момант напісання артыкула інфармацыі аб арыштах, акрамя арыштаў на маёмасць, менавіта па гэтай справе няма). Пазней сілавікі заявілі, што завялі «справу аб КР», па якой праходзіць больш за 100 чалавек. Іх падазраюць па цэлым спісе артыкулаў, уверсе якога знаходзіцца «здрада дзяржаве».
Зразумела, што справа заведзена ў рамках уваходжання ўлад у электаральны фармат функцыянавання. Уласна, пастановы на ператрусы па «справе КР» датуюцца менавіта днём падпісання ўказаў аб выбарах.
Зразумела, што выбары ў дэмакратычную КР успрымаюцца як антыпод рэжымным Палаце прадстаўнікоў і Савету Рэспублікі, а любая альтэрнатыва што «палатцы», што «саврэспу» будзе раздражняць беларускія ўлады. Зразумела, што ў рэжыму працуе толькі адзін рэфлекторны механізм — рэпрэсіі, а ўсё астатняе (прапаганда, палітычны дыялог, залагоджванне грамадства) разглядаецца як другаснае або немагчымае.
Але для чаго такі фарсаж? Тым больш перад цалкам вегетарыянскай кампаніяй 2024 года?
Убачылі небяспеку ў самой КР? Наўрад ці, крымінальную справу супраць Каардынацыйнай рады адкрылі яшчэ ў жніўні 2020 года, і дагэтуль яна прасоўвалася ні хістка, ні валка.
Ад аднаго з тых, «якія вярнуліся», як сцвярджаюць сілавікі, з'явілася дадатковая інфармацыя пра сябраў КР? Наогул малаверагодна, інфармацыя пра склад КС і да таго была ў адкрытым доступе, прынамсі, папярэдняга склікання.
Вастрыня рэакцыі выклікана менавіта фактам альтэрнатыўных выбараў? Калі і так, то хутчэй толькі часткова. Таму што ў логіцы рэжыму любыя выбары — гэта пастаноўка і сімуляцыя. Праводзячы так свае «выбары», яны і да іншых ставяцца адпаведна.
Пры гэтым, вядома, праведзеныя ператрусы паўплываюць на альтэрнатыўныя выбары. Яны ўжо выдатна папсавалі нервы членам КР. Прычым як дзеючым, так і патэнцыйным. І разам з тым прыцягнулі дадатковую ўвагу да КР як да палітычнага інстытута, патэнцыйна падвысіўшы яго значэнне ў вачах сваіх супернікаў.
Глядзіце таксама
Аднак асноўны сэнс падзеі 28 лістапада, як уяўляецца, больш доўгатэрміновы — гэта своеасаблівы старт прэзідэнцкай кампаніі 2025 года.
Яна будзе ісці ў той жа логіцы: «папулізм + рэпрэсіі». Для ўдарных доз папулізму пакуль рана, а вось рэпрэсіўную машыну, якая і так працуе без перапынкаў, можна і патэставаць на больш высокіх абаротах.
Зрэшты, зрабіўшы замах на рубель (200 + ператрусаў), сілавікі па сутнасці пакуль не ўдарылі (нікога не арыштавалі). Нам проста паказалі, колькі нітачак звязвае нас з Беларуссю. Пераканаўча далі зразумець, што рэжым будзе тузаць за гэтыя ніткі і намотваць гэтыя вяровачкі на свой кулак. Па сваёй волі ўзмацняючы або саслабляючы нацяжэнне праз «увагу» да сваякоў, сяброў, калег. І заадно праверылі, ці зможа машына за тыдзень з лішкам не даць працёкі; ці справяцца сілавікі з маштабам разавага хапуну ў 200 кейсаў за адзін дзень; як адрэагуюць розныя зацікаўленыя суб'екты?
Знішчыўшы назіраныя прыкметы пратэсту і непадпарадкавання беларускага грамадства ўнутры краіны, рэжым шукае спосабы пацыфікаваць і тую частку беларускага грамадства, якая выйшла з-пад яго ўлады, пакінуўшы падкантрольную рэжыму тэрыторыю. Улады не хаваюць, што «бязвыбары» 2024 года — гэта не больш чым трэніроўка перад 2025 годам. І ім вельмі хацелася б да таго часу канчаткова «перавярнуць старонку». Ім важна хай і праз страх, але максімальна «замірыць» усё грамадства.
Таму любая «стабілізацыя» рэпрэсій будзе часовай. Проста як перадых перад чарговым фарсажам.