Ён спыніў «Гомсельмаш» і лічыць, што рабочы клас аслабеў

Трыццаць гадоў таму Аляксандр Бухвостаў стаў вядомы на ўсю краіну. Як старшыня прафкама "Гомсельмаша", ён арганізаваў на заводзе страйк, узначаліў першы ў Беларусі стачачны камітэт і здолеў правесці марш рабочых з Гомеля ў Маскву, галоўнае патрабаванне якога было прыняцце мер па ліквідацыі наступстваў катастрофы на ЧАЭС.

Аляксандр Бухвостаў узначальвае Свабодны прафсаюз металістаў. У інтэрв'ю «Моцным Навінам» прафсаюзны лідар распавёў пра сваё бачанне падзей, што адбываюцца ў краіне працэсы.

— Аляксандр Іванавіч, у інтэрнэце можна знайсці спіс з некалькіх дзесяткаў прадпрыемстваў і ўстаноў, якія нібыта страйкуюць. На мой погляд, у дадзеным выпадку жаданае выдаецца за сапраўднае. А вы як думаеце?

— Вядома, гэта яшчэ не забастоўкі. Так, на многіх прадпрыемствах ёсць групы людзей, актывісты, якія спрабавалі ці спрабуюць арганізаваць страйк. Там, дзе ёсць моцныя прафсаюзы, якія адносяцца да Беларускага незалежнага прафсаюзу, як, напрыклад, на «Беларуськаліі» або «Гродна-Азоце», сапраўды былі забастовачныя моманты. На асобных прадпрыемствах сітуацыю можна расцэньваць як перадстрайкавы стан. Напрыклад, на Мінскім трактарным заводзе ёсць група людзей, якая заявіла аб стварэнні стачкама, на шэрагу іншых заводаў аналагічная сітуацыя з элементамі так званай італьянскай забастоўкі, але пакуль няма адзінага арганізуючага пачатку. Будзе ён ці не? Гэтае пытанне пакуль без адказу. Прафсаюзы гэтым не займаюцца прадметна.

— Чаму?

— У незалежных прафзвязаў няма такіх сіл, каб працаваць на кожным прадпрыемстве. Працуюць, хутчэй за ўсё, у асноўным валанцёры ад Каардынацыйнага савета. У цяперашні час праходзіць стыкоўны этап. Мы таксама ўдзельнічаем у гэтым працэсе і хочам у першую чаргу дамагчыся, каб людзі ў знак пратэсту выходзілі з Федэрацыі прафсаюзаў Беларусі (ФПБ) — афіцыйнага прафсаюза. ФПБ — гэта апора Лукашэнкі. Пакуль жа сённяшнюю сітуацыю я ацэньваю як перадстрайкавы стан, які незразумела чым завершыцца.

— Забастоўкі ў Беларусі 30 гадоў таму праходзілі пад эканамічнымі патрабаваннямі. Сёння сітуацыя зусім іншая — няма эканамічных патрабаванняў, выключна палітычныя. Атрымліваецца, што людзі перасталі думаць страўнікам? Што адбылося?

— І сёння ёсць пэўныя перасячэння з мінулым. Калі мы ў 1990 годзе на "Гомсельмашы" абвясцілі страйк, мы таксама зыходзілі з палітычнага падтэксту — нам не кажуць праўду пра катастрофу на ЧАЭС і наступствы. Чаму людзі падняліся сёння? Іх пазбавілі голасу на выбарах, яны таксама хочуць ведаць праўду. Але ёсць і істотны нюанс. Мы выкарыстоўвалі закон аб разрашэнні працоўных спрэчак. Тады ў СССР гэты закон толькі прынялі і мы яго, напэўна, першымі ў краіне ўжылі. У нас быў вялікі спіс патрабаванняў да ўлады, у тым ліку і эканамічныя.

З тых часоў многае змянілася, гаворка нават не аб заканадаўстве, змяніўся сам характар людзей. За 26 гадоў лукашэнкаўскага праўлення працоўнага чалавека прыціснулі так, што ў яго няма жадання арганізоўвацца, было страчанае пачуццё салідарнасці, толькі цяпер на гэтай хвалі пратэстаў яно пачынае выяўляцца. І то не ў поўнай меры. Вось, напрыклад, арыштавалі старшыню страйкаму завода. Якім павінен быць крок у адказ па логіцы? Прадпрыемства павінна спыніцца, людзі выходзяць на вуліцу і патрабуюць ягонага вызвалення. Пакуль такіх акцый не відаць, бо ў свядомасці людзей няма аднастайнасці ацэнкі сітуацыі. Таму і складана арганізавацца.

А ўжо сфармуляваны палітычныя патрабаванні: адстаўка Лукашэнкі ў сувязі з фальсіфікацый выбараў і новыя выбары. Патрабаванні палітычныя, бо эканамічных не вылучаюць, але супярэчнасці ў свядомасці рабочых ёсць. Менавіта эканамічны бок спыняе многіх ад рашучых дзеянняў. Пытанні: а ці будзе 13-я зарплата, ці будуць "агароднінныя", калі я выйду з ФПБ, і т д. не так усё проста для рабочых. Яны, перш за ўсё, зацікаўлены ў вырашэнні працоўных праблем, яны прадаюць сваю працоўную сілу і атрымліваюць зарплату.

Сёння пакуль няма перадумоў для эканамічнай забастоўкі, а вось як палітычная пратэстная акцыя грамадзянскага непадпарадкавання цалкам можа адбыцца. Але для такіх акцый людзі павінны саспець. Некаторы саспяванне заўважна, але ў які бок гэты працэс пойдзе? Пасля ізуверскіх дзеянняў над людзьмі ў першыя дні пасля выбараў улада адпусціла лейцы, людзі выйшлі, адчулі свабоду. Чым можа ўлада гасіць мірныя пратэсты? Затрыманнямі, арыштамі лідараў стачечных камітэтаў, ціскам на грамадства. Рэакцыя ўлады ўзмацняецца, але ці гатовыя людзі адлюстраваць гэтую рэакцыю на прадпрыемствах, вялікае пытанне. Адказаць так ці не, я сёння не магу.

— Але ж і 30 гадоў таму былі рэпрэсіі, актывістаў рабочага руху затрымлівалі, адпраўлялі на суткі і звальнялі. Два гады таму ў адным з інтэрв'ю вы сказалі такую фразу: «Драбнее працоўны клас». Гэта быў ваш адказ на пытанне, чаму людзі маўчаць пасля перапісвання Працоўнага кодэкса не на карысць наёмных работнікаў, увядзення кантрактнай сістэмы з магчымасцю звальнення без тлумачэння прычын і так званай пенсійнай рэформай, якая звялася да павелічэння ўзросту выхаду на пенсію.

— Як бы ні крытыкавалі савецкую рэчаіснасць... Я 20 гадоў адпрацаваў на "Гомсельмашы", потым працаваў у прафсаюзным руху і магу сказаць, што працоўныя ў тыя часы і сённяшнія — гэта розныя людзі. У 80-я гады на тым жа «Гомсельмашы» рабочы быў практычна гаспадаром. Ён мог правесці сход, прыняць рашэнне і збянтэжыць начальства. Расцэнкі зрэзалі! Мог тут жа спыніць станок і з брыгадай пайсці да дырэктара за тлумачэннямі. І ніхто яго не звальняў. Рабочых заўсёды не хапала.

Потым у перабудовачнае час пачалі ўтварацца незалежныя прафсаюзы, у рабочым асяроддзі з'явіліся лідары, здольныя за сабой павесці. Так, сёння такія людзі з'явіліся, на тым жа МТЗ, але ўсё хутка глушыцца рэпрэсіямі, адпраўляюць на суткі, звальняюць. Цяпер стала, я б сказаў, больш жорстка, чым 30 гадоў таму. Рабочы клас аслабеў. А ёсць лі рабочы клас наогул у Беларусі? Рабочы клас павінен адчуваць сябе класам, сілай, чаго не было доўгія гады. Памятнай стала першая за многія дзесяцігоддзі акцыя рабочых МТЗ, калі яны калонай прайшлі ад завода да плошчы Незалежнасці. Было адчуванне салідарнасці, рабочыя выйшлі на вуліцу, а потым усё нівеліравалася.

— Прычынай стала пагроза Лукашэнкі павесіць замкі на вароты прадпрыемстваў, страйкоўцаў звольніць, а замест іх прывезці штрэйкбрэхеры?

— Гэта звычайная рыторыка Лукашэнкі — запалохаць, праблему вырашаць камандай з пазіцыі сілы і ўсялення страху. Гэта трэба пераадолець. А што тычыцца штрэйкбрэхерства, то на гэта можна заблакаваць. Прафсаюзы Украіны і Расіі заявілі пра сваю падтрымку ў гэтым пытанні. Аднак нашы працоўныя павінны самі арганізавацца. Працэс гэты не хуткі, мы ж, як прадстаўнікі незалежных прафсаюзаў, не мелі магчымасці працаваць з рабочымі. Нас не пускалі і не пускаюць на прадпрыемствы. Ды і самі рабочыя, скажу шчыра, не рваліся ў нашы шэрагі. Вельмі мала людзей цікавіліся сістэмай абароны сваіх правоў. У той жа час сёння ёсць добрыя прыкметы, што сітуацыя можа змяніцца. Бо выступілі сёння ў першую чаргу маладыя рабочыя, у іх іншае мысленне і магчымасці для аб'яднання, у тым ліку і з дапамогай Інтэрнэту. Як далей гэты працэс пойдзе? Не выключаю, што палітычныя патрабаванні ў рабочым асяроддзі могуць затухнуць.

— Зноў жа праз выказванні Лукашэнкі, што на заводах залішняя колькасць работнікаў? Бунтароў можна звольніць, што і адбываецца, і тым самым вырашыць праблему?

— Пытанне ў тым, што Лукашэнка не да канца разумее вытворчасць. Ёсць тэхналагічныя аперацыі і тэхпрацэсы, дзе скарачэння і звальненні толькі нашкодзяць. Мы ж яшчэ не дасягнулі такога ўзроўню аўтаматызацыі, каб звольніць усіх. А з іншага боку, пагроза звальненняў заўсёды вісіць над рабочым. Пытанне ў тым, што заступіцца за яго няма каму. Так, слова "баімся" вельмі часта прысутнічае ў лексіконе, калі мы абмяркоўваем гэтыя тэмы з рабочымі. Так, страшна, але страх трэба пераадолець. Тут выбар просты: працуй, не ўдзельнічай, але не перашкаджай іншым адстойваць свае правы. Выбар ёсць у кожнага, але не кожны здольны яго зрабіць.

Цяпер мы ўвайшлі ў перыяд нявызначанасці. Мы сёння актывізавалі сваю дзейнасць з прадпрыемствамі, дзе ёсць людзі, якія жадаюць выйсці з афіцыйнага прафсаюза. ФПБ стала апорай рэжыму Лукашэнкі, яна, як каўпаком, накрыла людзей, падціснула праз гэтую і іншыя нібыта грамадскія арганізацыі тых жа настаўнікаў, людзей іншых прафесій. Сёння відавочна, што трэба ламаць і мяняць характар прафсаюзнага руху.

— Калі ўявіць, што старое атрымаецца разбурыць, а новае атрымаецца пабудаваць?

— Усё руйнаваць не трэба, трэба разбурыць структуру антычалавечага характару. Лукашэнка ж стварыў такую дзяржаву, што ў чалавека няма ніякіх правоў і механізмаў іх абараняць. Ён як важак, а вакол яго — зграя. Відавочна, што ён павінен сысці, патрэбныя сумленныя выбары прэзідэнта і парламента. Так, гэта няпросты працэс, ёсць рызыкі, што не ўсё атрымаецца так, як нам сёння бачыцца. З пункту гледжання прафсаюза і рабочага руху людзі павінны атрымаць права ствараць арганізацыі і ўступаць у іх, а дзяржава не павінна ў гэты працэс ўмешвацца. Прадпрыемства, вядома ж, павінны працаваць.

— Фінансавая сітуацыя на многіх буйных прадпрыемствах, мякка кажучы, трывожная. Не чужы вам "Гомсельмаш" і іншыя заводы ў даўгах, закрэдытаваныя так, што калі ўключацца рынкавыя законы, то яны зачыняцца, а людзі пойдуць на вуліцу. І тады гаворка пойдзе не аб палітычных патрабаваннях.

— Людзі гэта разумеюць, таму і няма асаблівай актыўнасці ў працоўным асяроддзі. У нас сёння перыяд нявызначанасці і сітуацыя можа павярнуцца так, як было ў 90-е гады, і можа з'явіцца хто-то накшталт Лукашэнкі... Але, думаю, ні ў каго няма сумневаў, што Беларусь мае патрэбу ў палітычных і эканамічных рэформах. А любая рэформа, па тэорыі ўкаранення навізны, гэта падзенне ўніз, а потым пачнецца рух уверх. З'явяцца беспрацоўныя, прыйдзецца перабудоўвацца, спадзяюся, што знойдуцца людзі, якія змогуць прымаць правільныя рашэнні ў няпростай сітуацыі. Эканоміка бо ў нас і так далёкая ад паспяховай.

У свой час шведы займалі трэцяе месца ў свеце па вытворчасці буйнатанажных танкераў, а потым не вытрымалі канкурэнцыі і вымушаныя былі вызваліць 120 тысяч чалавек. У выніку рэалізацыі спецыяльна распрацаванай доўгатэрміновай праграмы ні адзін рабочы не пацярпеў. Я гэта да таго, што ў любой сітуацыі выхад заўсёды ёсць, новыя часы патрабуюць новых людзей, новых ідэй і рашэнняў. Мы павінны пабудаваць салідарнае грамадства, пакуль пра гэта казаць рана. Ёсць адзін камень перапоны, які трэба прыбраць, і думаць аб тым, як жыць далей.