«Пасылаць войскі толькі таму, што «нас паклікалі», — гэта адмазка для дзіцячага садка»

Што напісана ў Статуце краін АДКБ, якая працэдура адпраўкі войскаў краінамі-удзельніцамі дамовы? І хто вырашае, што адбылася «знешняя агрэсія»?

На гэтыя і іншыя пытанні «Салідарнасці» адказвае старшыня Беларускага Хельсінкскага камітэта Алег Гулак.

— Войскі АДКБ ужо накіраваны ў Казахстан для ўрэгулявання канфлікту. Наколькі ў прававым плане выкананыя ўсе фармальнасці для адпраўкі беларускіх вайскоўцаў?

— Мы цяпер якраз працуем над аналізам дакументаў. І трэба час, каб дэталёва вывучыць ўсю інфармацыю. Аднак ужо ўзнікае досыць шмат пытанняў. Таму што тое, што адбываецца, вельмі падобна на ўмяшанне як раз ва ўнутраны канфлікт.

Нават нягледзячы на такую няпоўную выразнасць АДКБшных дакументаў, яны адназначна дазваляюць казаць, што такія сілы павінны ўжываюцца супраць знешняй агрэсіі і вонкавага ўмяшання, калі існуе пагроза калектыўнай бяспекі. І вось з гэтай «калектыўна бяспекай» трэба вельмі добра разбірацца.

Далей павінен быць запушчаны механізм Савета бяспекі ААН. Таму што ўсё роўна гэтыя ўсе рэгіянальныя сістэмы бяспекі тыпу АДКБ з'яўляюцца часткай ААНаўскага механізму, гэта значыць, яны не альтэрнатыва, а яго элемент.

— А хто вырашае, што адбылося менавіта «знешняе» ўмяшанне? Якая тут працэдура?

— Выразнага адказу на гэта няма. Вядома, пазіцыя нацыянальных уладаў павінна быць выказана, але ў той жа час, калі ў краіне ідзе ўнутраны палітычны крызіс, то гэта таксама адказнасць краін-удзельніц АДКБ разумець, куды яны лезуць. І прымаць рашэнне толькі таму, што «нас паклікалі», гэта адмазка для дзіцячага садку. Гэта вельмі падобна на Афганістан 1979 года. Тады таксама фармальна СССР «паклікалі».

Таму вялікае пытанне якраз, якая працэдура і якая прадастаўлена інфармацыя краінам-удзельніцам АДКБ для таго, каб такое рашэнне прымаць?

Пакуль гучыць фармулёўка аб «тэрарыстычных нападах, падрыхтаваных звонку». А якія тут прадстаўлены доказы? Плюс да самой фармулёўцкі ёсць вялікія прэтэнзіі, таму што тут падвісае пытанне: а што з казахскімі нацыянальнымі сіламі аховы правапарадку? Яны не могуць справіцца з тэрарыстычнай атакай або, можа, яны не вельмі падпарадкоўваюцца?

Гэта дзве вялікія розніцы. Калі гэта ў сілу таго, што не вельмі зразумела, хто зараз кіруе, дык тым больш, хто тады мае права такія звароты даваць?

— Калі гаворка аб знешняй пагрозе, то варта было б назваць і адрасата гэтай пагрозы.

— Вядома, калі нельга сказаць, з якой краіны адбываецца гэтая пагроза, то гэта тым больш выглядае дзіўна. Якая пагроза калектыўнай бяспецы, калі мы нават не можам сфармуляваць і не бачым, адкуль гэта зыходзіць? Вельмі падобна, што нам пудраць мазгі.

Статут АДКБ сведчыць аб тым, у якіх выпадках можа ўводзіцца дапамогу. Гэта артыкул 4. І тут напісана, што ў выпадку «калі адна з дзяржаў-удзельніц падвергнецца агрэсіі, узброенаму нападу, пагрозам бяспецы, стабільнасці, тэрытарыяльнай цэласнасці і суверэнітэту...».

Ну, узброены напад з нейкага боку мы наогул не бачым. Тады ніяк не зразумела, чаму тое, што адбываецца ў Казахстане, разглядаецца дзяржавамі як агрэсія на ўсе дзяржавы-ўдзельніцы гэтай дамовы?

— Калі была вайна Арменіі і Азербайджана за Карабах, краіны АДКБ нешта не спяшаліся туды, хоць знешнія сілы там былі больш відавочныя.

— Але гэта толькі падкрэслівае маніпулятыўнасць прымянення такога рашэння і самой структуры.

Вядома, калі мы ўспомнім тую логіку, якую нам агучвалі па сітуацыі ў Беларусі, што гэта таемныя закулісныя падрыхтоўкі, якія ажыццяўляла Літва і Польшча з прыцэлам, што ўсё гэта рабілася з Амерыкі, то так. У іх вачах гэта, можа, і апраўдвае. Але я ўпэўнены, што для Рады Бяспекі ААН такой аргументацыі будзе замала.

— Добра, а як на гэта можа адрэагаваць Савет Бяспекі ААН і якія павінны рушыць услед дзеянні?

— Павінна быць дадзеная ацэнка, наколькі гэта было правамерна і адпавядае ў цэлым прынцыпам міжнароднай бяспекі. А далей, ужо калі нешта будзе расцэнена, як няправільнае, паўстае пытанне адэкватнага інструментара. І тут трэба памятаць, што галоўным удзельнікам з'яўляецца Расія — краіна з ядзерным патэнцыялам, якая таксама член Савета Бяспекі і можа заблакаваць любыя рашэнні.

Мы бачым, што праблема міжнароднай бяспекі абвастраецца ўсё больш. Праблема правоў чалавека відавочна выходзіць на першы план. Таму што дэмакратычныя краіны з дэмакратычнымі інстытутамі такіх пагроз свету не ствараюць.