«Тое, што адбываецца ў Казахстане — непазбежны лёс слабеючых аўтарытарных дыктатур»

Меркаванне расійскага палітыка Рыгора Яўлінскага.

— Падзеі ў Казахстане развіваюцца імкліва, — піша Рыгор Яўлінскі. — Яшчэ ўчора раніцай адпраўлялі ў адстаўку ўрад, каб пагасіць хвалю незадаволенасці, а да ночы ўжо пачаліся баі ў розных населеных пунктах краіны. Кадры з казахстанскіх моргаў, якія распаўсюджваюцца ў сеціве, сведчаць аб вялікім ліку загінулых.

Адначасова з грамадзянскімі пратэстамі на вуліцы гарадоў выходзяць марадзёры і пагромшчыкі. Разгромлены міжнародны аэрапорт у Алматы, грамяць банкі, рабуюць крамы, захопліваецца і раздаецца зброя, на вуліцах стральба, і зусім неабавязкова, што з боку сілавікоў. Увогуле, краіна апускаецца ў хаос.

А пачалося ўсё з таго, што яшчэ тры гады таму ўрад Рэспублікі Казахстан лібералізаваў цэны на звадкаваны газ і спыніў іх субсідаваць, каб стымуляваць прыватныя інвестыцыі ў гэты сектар прамысловасці. І 1 студзеня гэтага года цэны на звадкаваны газ, які многія казахстанцы выкарыстоўваюць замест бензіну, сталі рынкавымі. Зусім нечакана для ўладаў паднялася і хутка распаўсюдзілася па ўсёй краіне хваля незадаволенасці.

Тое, што адбываецца ў Казахстане — непазбежны лёс слабеючых аўтарытарных дыктатур. Сістэма, якая абапіраецца на непавагу да права з абодвух бакоў і маніпуляванне ўладай, на законы, шмат гадоў прымаюцца недэмакратычным шляхам, на фальсіфікацыю выбараў і пажыццёвае праўленне, перастае дзейнічаць, як толькі ўлада слабее. І тады надыходзіць хаос. Сітуацыя ў Казахстане — яшчэ адзін урок для ўсіх, хто лічыць, што бываюць «добрыя» дыктатуры. Цяжка ўявіць больш хітрага і дасведчанага дыктатара, чым Назарбаеў. Рана ці позна эпоха любога аўтарытарнага кіраўніка заканчваецца — і адыходзячы ў нябыт ўбогі палітычны арганізм лопаецца. Гэта, вядома, зусім не азначае, што парадкі, якія ўсталююць пасля бунту, будуць лепш. Верагоднасць наступных сутыкненняў застанецца высокай да таго часу, пакуль у краіне не будуць створаны рэальна працуюць дэмакратычныя інстытуты і не з'явіцца механізм рэгулярнай прававой змены ўлады.

Рашэнне накіраваць у Казахстан сілы АДКБ — сур'ёзны і беспрэцэдэнтны крок. Прэзідэнт Казахстана Такаеў, звяртаючыся за дапамогай да краінам-членам АДКБ, казаў аб падаўленні «тэрарыстычнай пагрозы». І, вядома, ужо актыўна распаўсюджваюцца версіі аб умяшанні Захаду. Але Казахстан — няпросты рэгіён. 35 гадоў таму, у снежні 1986 года, калі Савецкі камуністычны рэжым быў яшчэ цалкам у сіле, без усялякай «замежнай тэрарыстычнай пагрозы» ў Алма-Аце прайшлі масавыя пратэсты — першыя ў СССР пасля Новачаркаскага расстрэлу 1962 года. Тады ў выніку жорсткіх сутыкненняў з вайскоўцамі загінула каля 200 пратэстоўцаў, сотні былі параненыя. Падставай для тых пратэстаў паслужыла прызначэнне Масквой на месца першага сакратара ЦК КП Казахстана рускага Генадзя Колбіна з Ульянаўскага абкама КПСС замест казаха і шматгадовага кіраўніка Дзінмухамеда Кунаева. Гэта да таго, што наўрад ці ў Казахстане ўдасца лёгка распужаць бунтуючых. Ахвяр можа быць шмат.

Складанасць яшчэ і ў тым, што АДКБ зараз узначальвае прэм'ер-міністр Арменіі Нікол Пашынян, а з сіл, якія накіроўваюцца зараз у Казахстан, гаворка ідзе, па сутнасці, толькі аб расійскіх і беларускіх вайскоўцах. Пры гэтым Кіргізія і Таджыкістан, хутчэй за ўсё, паспрабуюць па магчымасці не ўмешвацца ў тое, што адбываецца ў Казахстане. У выніку атрымаецца, што рускія і беларусы душаць казахскую рэвалюцыю. Адсюль адзін крок да пераходу канфлікту як бы ў рэлігійную плоскасць. 

У выніку таго, што адбываецца, узмоцніцца нявызначанасць становішча Масквы на перамовах з ЗША на наступным тыдні, а затым і з NATO. А вось выгаданабытчыкам ад падзей у Казахстане ў доўгатэрміновай перспектыве можа апынуцца Кітай. Пекін нікога не душыць, у «разборцы» не ўдзельнічае, аднак з'яўляецца вельмі зацікаўленым бокам, паколькі даўно і настойліва прысутнічае ў рэгіёне.