Развагі ля акіяна. Пра геданізм і дыктатуру

Прайшло некалькі месяцаў ад моманту, калі мы змянілі чарговую хвалю рэпрэсій на хвалі атлантычнага акіяна — з’ехалі за 5 тысяч кіламетраў ад радзімы, на выспу Тэнэрыфэ, што належыць гішпанскай кароне.

Мы жывем у маленечкім курортным гарадку, склад насельніцтва ў якім абнаўляецца кожныя 7-10 дзён. Але аснову яго нязменна складаюць сталага ўзросту турысты з Брытаніі (О, шчасце назіраць за тым, з якой пяшчотай гэтыя прыгожыя людзі, якім на дваіх недзе 150, ідуць разам, трымаючыся за ручкі, вартае асобнага аповеду. Адно са шматлікіх недасяжных у Беларусі задавальненняў). Таму часцей за ўсё тут мы чуем нават не гішпанскую, а менавіта англійскую мову, якая майму беларускаму вуху заўсёды падаецца нейкай штучнай. Адна справа — чуць яе на школьных уроках, у песнях The Beatles, у аэрапортах усемагчымых краін і нават у дынаміку пры тэлефанаванні (sorry, the number is not available now), але ўявіць, што нехта карыстаецца ёй для штодзённай размовы, для абмеркаванняў пакупак у краме альбо для дыскусіі наконт сутнасці быцця — неяк дзіўна. А яшчэ тут можна пачуць украінскую. Тады сэрца поўніцца бясконцым жалем ад разумення трагедыі носьбіта гэтай прыгожай мовы, якога жыццё сюды заікнула раптоўна. У прынцыпе, як і нас.

На выспе часам здараюцца даволі нечаканыя ўнутраныя дыялогі і азарэнні. Напрыклад, я думаю — ну гэта ж, напэўна, вельмі сумна — жыць тут сярод паўсюднай радасці і спакою. Прыехаць на дзесяць дзён у адпачынак — гэта я разумею, але жыць? А як жа штодзённы груз велізарнай унутранай працы, як жа невырашальныя маральныя дылемы, пакуты сумлення — увогуле, як усе гэтыя сціплыя набыцці ад настаўленай рулі таталітарнага рэжыму?

Жыццё ў пастаянным страху і барацьбе трымае як бы ў тонусе. Кожны дзень даводзіцца сябе пытаць — ці дастаткова я раблю, ці па-сапраўднаму змагаюся, ці не прагнуўся пад чарговым выпрабаваннем лёсу, ці не сорамна, прабачце за банальнасць, глядзецца ў люстэрка? І неяк супастаўляць станоўчыя адказы на гэтыя пытанні з крохкай надзеяй на ўласную бяспеку. Карацей, не засумуеш! Але ж і доўга ў гэткім «тонусе» не пражывеш. Ці не таму сярэдняя працягласць жыцця ў Гішпаніі на 15 гадоў вышэйшая, чым у Беларусі?

Магіла ў арэнду да 50 гадоў. Параўналі выгляд могілак у Беларусі і Гішпаніі

Эміграцыя, адразу папярэджу, тонусу не пазбаўляе, а толькі дадае да шэрагу пазначаных вышэй пытанняў яшчэ некалькі, кшталту: ці маю права я на слова, на меркаванне ў публічнай прасторы, ці ведаю я яшчэ што-небудзь пра сваю краіну, знаходзячыся тут, сярод сталага ўзросту брытанскіх турыстаў? Але калі ўсё ж даводзіцца трапіць у краіну, дзе пануе акіянскі брыз і расслабленыя гутаркі за порцыяй паэльі і кактэйлем, тады хутка становіцца заўважным яшчэ адзін здабытак досведу супрацьстаяння рэжыму. 

Досвед гэты дорыць шкоднае адчуванне нейкай выключнасці, асаблівай маральнасці. Маўляў, мы-та былі ў эпіцэнтры болю, мы разумеем жыццё, а вы, жыхары беспакутнай Еўропы, толькі і ведаеце, што піць віно і без патрэбы ўсміхацца кожнаму мінаку. Адчуванне гэта, вядома, не разгараецца полымем, не падахвочвае да дзеянняў, але цепліцца ўсярэдзіне нас, гадуючы ганарыстасць, патрабуючы прэферэнцый. 

Я заўважыла падобнае за сабой падчас гутаркі з гішпанцам, які меў неасцярожнасць спытаць пра тое, як там у нас, у Беларусі. З запалам і захапленнем я пачала распавядаць яму пра жахі нашага змагання, пра сціплыя дасягненні асабістай і масавай маральнасці, пра тое, як мы іх, як яны нас… Хоць адказу «нармалёва, бывала лепш» майму суразмоўцу відавочна б хапіла. Але ж нам вельмі цяжка даецца думка пра тое, што нашая барацьба — толькі нашая, што падрабязнасці таго, што адбываліся на Плошчы Пераменаў ці ля стэлы могуць, па шчырасці, быць мала цікавымі для чалавека, які жыве за тысячы кіламетраў. Як і два гады таму, цяжка давалася разуменне таго, што ніякая з еўрапейскіх краін, ніякі іншы народ не абавязаны кідаць усё і адваёўваць для нас за нас свабоду. Памятаю, што ў дваццатым годзе я часта чула меркаванне кшталту «я не ведаю, пра што размаўляць з людзьмі, якія не бывалі на пратэсных акцыях». Меліся на ўвазе не тыя з беларусаў, хто не лічыў патрэбным выходзіць, а хутчэй знаёмыя з іншых краінаў, якія проста не мелі падобнага досведу. І я да гэтай думкі далучалася. Але ж мы павінны вучыцца размаўляць з жыхарамі непараненых частак свету, не абясцэньваючы іх досвед «простага жыцця». Прыкладаць пэўныя намаганні, каб пераадолець свой посттраўматычны сіндром.

У адной з гутарак аб злачынствах супраць генафонду, учыненых сталіністамі, мой суразмоўца выказаў меркаванне, што «затое тыя, хто засталіся ў жывых, унутрана выраслі, таму што цяжкасці выхоўваюць душу». Гучыць сімпатычна і вельмі тэрапеўтычна — разважаць у такім духу прасцей, чым прызнаваць жахлівую і непапраўную памылку, сярод наступстваў якой жывем. Але прытрымліваючыся гэтай логікі можна заявіць, што чалавек, які быў прысуджаны да смяротнага пакарання і проста пад шыбеніцай даведаўся аб памілаванні, ведае жыццё лепш, адчувае яго больш востра, чым той, хто за жыццё не займеў ворагаў, не ведаў гора, выгадаваў дзяцей і памёр ад старасці. Не, гэта не так. Нармальнае жыццё — сярод кахання, танцаў, віна і тых самых неабавязковых еўрапейскіх усмешак дае дастаткова ўнутраных урокаў і цяжкіх маральных дылем, а дыктатура і паўсюдны гвалт як спосаб прайсці гэтыя ўрокі экстэрнам — не працуюць.