Рэформа ЖКГ: хто складзе канкурэнцыю дзяржаве?

Дзяржава штогод вылучае з бюджэту сур'ёзныя сумы на субсідаванне ЖКГ. У Беларусі створаны ідэальныя ўмовы для росквіту ўласніка і спусташэння бюджэту, упэўненыя эксперты «Заўтра тваёй краіны».



Прэм'ер Мясніковіч агучыў лічбы: у 2014 годзе з бюджэту выдаткавана 16 трыльёнаў рублёў, з іх 9 трыльёнаў — прамыя субсідыі, 2 трыльёны — на капрамонт жылога фонду. Гэта 8% кансалідаванага бюджэту краіны, плюс цяжар, які нясуць прамысловыя прадпрыемствы (каля 1 мільярда даляраў у якасці перакрыжаванага субсідавання).
 

Існуючая сістэма ЖКГ не эфектыўная. Рэформа галіны наспела даўно. У гэтым, здавалася б, не павінна сумнявацца ні дзяржава, якая «разбазарвае» сродкі, ні спажыўцы, якія патрабуюць якасных паслуг.
 

Жыхары не зацікаўлены ў самакіраванні

У жніўні Саўмін адправіў на дапрацоўку праект указа «Аб мерах па ўдасканаленні работы ЖКГ Беларусі». Эксперты «Заўтра тваёй краіны» настроены песімістычна.
 

— Тэкст праекта ўказа пакуль недаступны, — тлумачыць выканаўчы дырэктар Міжнароднай асацыяцыі менеджменту нерухомасці Генадзь Калёнаў. — Наўпрост грамадскасць у яго абмеркаванне не ўцягнутая. Можна падаваць прапановы, але гэта не паўплывае на рашэнні.
 

Да 2002 года ЖЭСы ў нас не былі незалежнымі, не мелі статусу юрыдычныя асобы. У 2002 годзе яны сталі юрыдычнымі асобамі. Тады гэта назвалі рэформай. Сёння ўсё вяртаецца ў ранейшы стан. I зноў жа гэта называюць рэформай, — кажа Генадзь Каленаў.
 

Віктар Кліменка, дырэктар ТДА «Аймалін-М», аднаго з нешматлікіх у Беларусі прыватных ЖЭСаў адзначае: у сістэме нічога не мяняецца.
 

— Былі зрухі, калі ствараліся таварыствы ўласнікаў, ім перадаваліся кіраўнічыя функцыі. А зараз мы зноў вяртаемся назад, — лічыць эксперт.
 

Тым часам праблемы галіны назапашваюцца. Для дзяржавы гэта багата стратай бюджэтных сродкаў, для прадпрыемстваў — крыжаваным субсідаванне. А для уласнікаў жылля?
 

Калі, не дай Бог, каму-небудзь на галаву з даху ўпадзе лядзяш, пры айчыннай сістэме адкажа начальнік ЖЭСа, а ў Еўропе — ўласнік. Напрыклад, у Канстытуцыі Германіі галоўны пастулат — «ўласнасць абавязвае ...». Гэта значыць стаў уласнікам — бяры на сябе абавязацельствы і нясі адказнасць. У адрозненне ад Германіі, у Беларусі за ўласнасць адказвае дзяржава ў асобе ЖЭСа. А беларусы плацяць за гэта параўнальна невялікія грошы.
 

Між тым каля 90% жыллёва фонду краіны знаходзіцца ва ўласнасці прыватных асоб. Практычна ўсе шматкватэрныя дамы — гэта сумесныя домаўладання, якія налічваюць двух і больш уласнікаў. Ва ўсім свеце, у тым ліку ў Кітаі, гэта прадугледжвае самакіраванне і неўмяшанне з боку дзяржавы.
 

І мала хто з беларускіх уласнікаў задумваецца, напрыклад, аб тым, што назапашванняў на капітальны рамонт няма. Усе сродкі, што павінны акумулявацца на капрамонт, тут жа трацяцца, інакш іх з'есць інфляцыя. Так што жыхары щведзенага ў гэтым годзе шматпавярховіка павінны ўсведамляць: няма ніякіх гарантый, што праз сорак гадоў у іх будзе капрамонт.
 

Практычна ўсе ўласнікі разумеюць, што кошт жылля наўпрост звязана не толькі з месцазнаходжання дома, даступнасцю транспарту і аб'ектаў гандлю, але і з вонкавым выглядам, станам пад'ездаў, камунікацый. Усё гэта знаходзіцца ў сумеснай уласнасці тых, хто валодае кватэрамі ў гэтым доме. І імі ж павінна рамантавацца, зберагаецца. Жыхары павінны быць зацікаўлены ў гэтым. Але гэтага няма.
 

— Пры захаванні існуючага статус-кво жыхары самі не зацікаўлены ў тым, каб ствараць формы самакіравання, — перакананы Генадзь Калёнаў.
 

Значыць, першы крок — сыход дзяржавы ад кіравання сферай ЖКГ. Як паказала апытанне прадстаўнікоў 101 арганізацыі трэцяга сектара і палітычнай апазіцыі, праведзенага Беларускім інстытутам стратэгічных даследаванняў (BISS www . belinstitute . eu ) у рамках праекта «Рэфорум», яны абсалютна перакананыя , што рэформы ў розных сферах жыцця Беларусі павінны быць арыентаваны на зніжэнне ўплыву дзяржавы і ступені дзяржаўнага кантролю — так лічаць 91,1% рэспандэнтаў.
 

Кіраванне — не латанне труб
 

Ну а хто будзе кіраваць? Па словах чыноўнікаў, прыватнік не хоча займацца ЖКГ.

— Калі казаць дыпламатычнай мовай, гэта не зусім так, — тлумачыць Генадзь Калёнаў. — А калі не дыпламатычнай, то гэта проста няпраўда. Таму што ніякай канкурэнцыі пры амаль стоадсоткавай манаполіі дзяржавы быць не можа. Кіраўнікоў кампаній у Беларусі наогул ніколі не было. Быў дзясятак прыватных кампаній, якія падавалі розныя паслугі ў гэтай сферы. Але яны не кіравалі! Кіраванне і латанне труб — гэта розныя віды дзейнасці.
 

Свабодная канкурэнцыя — адзін з найважнейшых складнікаў рэформаў. Аднак стварэнне роўных умоў для прадпрыемстваў усіх формаў уласнасці — гэта толькі частка умоў па будаўніцтве рынку кіравання жыллём.
 

— Чыноўнікі хітруюць, — кажа Віктар Кліменка. — Умовы ў нас такія, каб прыватнік зусім у гэтую сферу не прыходзіў.
 

— На самай справе праблема заключаецца ў канфлікце інтарэсаў, — кажа Генадзь Калёнаў. — Прыватнай ўласнасцю ў нас кіруе дзяржава. Сістэма наша хворая, паколькі за ўсё адказвае не ўласнік маёмасці, а трэція асобы ў выглядзе дзяржаўных арганізацый. Гэтая сістэма не здольная працаваць эфектыўна.
 

Аб бедных тарыфах замовіце слова
 

— Хто складзе канкурэнцыю дзяржаве? — задаецца пытаннем Віктар Кліменка. — Тарыфы настолькі нізкія, што не акупляюць выдаткі. На перыферыі лічбы паменш, у сталіцы — пабольш. Але сённяшнія тарыфы адназначна ніжэй за сабекошт. Наша прадпрыемства практычна не развіваецца. Больш аб'ёмаў ўзяць не можам, таму што гэта нам не выгадна эканамічна. Менш таксама, таму што тады наогул не выжывем. Тэхабслугоўванне жылых дамоў павінна быць акупным.
 

— Пры такой нізкай акупнасці паслуг рынак існаваць не можа, — Лічыць старшыня праўлення РСПО «Сумеснае домаўладанне» Эдуард Латушка. — Але калі б цэны былі рынкавымі, калі б у нас была стоадсоткавая аплата камуналкі, кампаніі бы змагаліся за рынак. Праўда, тарыфы цесна звязаныя з інфляцыяй. А з нашымі інфляцыяй і «ростам» тарыфаў мы фактычна бяжым за лініяй гарызонту, якая ад нас увесь час сыходзіць.
 

Дарэчы, эксперт перакананы, што ў выпадку канкурэнцыі рынак змог бы гуляць і на паніжэнне кошту паслуг.
 

— Напрыклад, у Германіі цяпер патаннеў газ. Затраты зменшыліся, і гэта адразу адбілася на кошце камуналкі. Вы такое сабе ўяўляеце? — задаецца пытаннем эксперт. — Так што наяўнасць рынку і празрыстасць у фарміраванне коштаў — неабходныя ўмовы для рэформы.
 

Вядома, сёння дзяржава павінна кантраляваць тарыфы, Перакананы Віктар Кліменка. Для таго, каб не было неабгрунтаваных завышэнняў. Але не рабіць ж іх такімі, каб працаваць было проста не выгадна!
 

Аднак нездарма ж дзяржава адносіць сферу ЖКГ да «сацыяльна-палітычных» пытанняў. Рост тарыфаў наўрад ці выкліча энтузіязм насельніцтва.
 

Нацыянальнае апытанне насельніцтва, якое па заказу BISS правяла ў сакавіку — красавіку 2014 кампанія «Саці» (апытаных 1.350 чалавек ад 16 гадоў і старэй) у рамках праекта «Рефорум» паказала, што ў цэлым запыт на рэформы сярод беларускіх грамадзян высокі — 75,6% беларусаў лічаць правядзенне рэформаў у той ці іншай ступені неабходным. Аднак далёка не ўсе гатовыя трываць негатыўныя наступствы рэформаў: адназначна гатовыя да гэтага толькі 15,3% грамадзян, а «хутчэй гатовыя» — 35,8%.
 

«Дадзеныя лічбы могуць сведчыць аб значнай неадпаведнасці паміж тым, што беларусы лічаць тэарэтычна патрэбным для краіны, і тым, што лічаць практычна важным для сябе», — падкрэсліваецца ў даследаванні BISS.
 

Што тычыцца матывацыі, то ў большасці выпадкаў (55,3% адказаў) беларусы гатовыя былі б трываць негатыўныя наступствы рэформаў на працягу 5-7 гадоў дзеля дабрабыту сваіх дзяцей у будучыні, хоць і на высокі ўзровень жыцця асабіста для сябе таксама многія разлічваюць (47,8%).
 

Стрымліванне тарыфаў у сферы ЖКГ, якая патрабуе неадкладных пераменаў, па меркаванне Віктара Кліменкі, разбэшчвае людзей.
 

— Мы кажам: вы плаціце менш, чым паслуга на самай справе каштуе, — адзначае эксперт. — Іншая справа, што трэба, напрыклад, выразна распісаць — што такое тэхнічнае абслугоўванне. У «жыроўцыі» апошнім часам сталі пісаць, напрыклад, у расходзе вады па дому ў цэлым. Але жыхар не ведае агульнай плошчы дома. Навошта яму гэтая лічба?
 

— ЖЭСы не вядуць падамавы ўлік і нават не ведаюць, колькі грошай траціцца на дом, — кажа эксперт. — Падыход да паслуг павінен быць дыферэнцыраваным: што за дом, з якіх матэрыялаў, хто будаваў, хто прымаў у эксплуатацыю?
 

— У нашай краіне ўсім ўклалі ў вушы, што калі кошт паслуг ЖКГ будзе расці, гэта прывядзе ледзь не да акцый пратэсту, — адзначае Генадзь Калёнаў. — Але ўсё з дакладнасцю да наадварот. У суседняй Украіне была вельмі падобная на нашу сістэма датацый. І кошт камуналкі для спажыўцоў быў супастаўны з беларускім. І чым там усё скончылася? А ў Кітаі, Казахстане, Узбекістане насельніцтва даўным-даўно аплачвае поўны кошт паслуг. За ўсё адказваюць ўласнікі. І ніякіх пратэстаў там няма.
 

З-за нізкіх тарыфаў людзі не адчуваюць сябе гаспадарамі, Лічыць Эдуард Латушка. Так што трэці крок відавочны і непазбежны. Падымаць кошт камуналкі і пераходзіць да стоадсоткавай аплаты прыйдзецца. Лепш раней, чым пазней.
 

Чужы досвед
 

У Польшчы, Літве, Латвіі наогул няма чыноўнікаў, якія займаюцца ЖКГ. Але ўсё працуе. Дзяржава адыгрывае вельмі важную ролю: яна стварае ўмовы. І выконвае функцыі арбітра.
 

— Няма чыноўнікаў і велізарных бюджэтных асігнаванняў. Усім гэтым займаюцца прафесійныя кіраўнікі кампаніі. Яны і вядуць дыскусіі аб тым, што і як палепшыць ў заканадаўстве, каб лепей было ўсім: і уласнікам, і бізнесу, і дзяржаве, — расказвае Генадзь Калёнаў.
 

Наогул, у вопыце розных краін нямала цікавага. У Кітаі, як і ў нас, шмат уласнікаў жылля. Але няма ні адной дзяржаўнай кіруючай кампаніі. Кітай узяў за аснову нямецкую сістэму як найбольш перадавую. Больш за тое — усе камунальныя паслугі ў Кітаі спажывец атрымлівае толькі па перадаплаце. Таму там няма ніякіх даўжнікоў. У лічыльнік на газ, ваду, электраэнергію ўстаўляецца карта. Ёсць на ёй сродкі — будуць і газ, і вада, і святло. Няма — прабачце. Грошы там ўкладаюць у аўтаматызацыю, а не ў «сацыяльныя гульні».
 

У тым жа Кітаі, купляючы кватэру плошчай 100 кв.м, жыхар купляе уласна кватэру з 60 м. кв. і 40 м. кв. — Частка агульнай маёмасці: сцены дома, пад'езд і гэтак далей. І ўсё налічэння камуналкі робяцца зыходзячы з гэтых 100 метраў, а не з 60-ці. Каб ва ўласніка не было сумненняў у тым, што яму гэта належыць, і ён павінен аплачваць догляд і рамонт.
 

Ва ўсім свеце ўласнік зацікаўлены ў захаванасці не толькі жылля, але і інфраструктуры. Стары дом без капітальнага рамонту і назапашванняў на яго каштуе капейкі. У Берліне — 90 еўра за квадратны метр. Вось колькі губляе ўласнік, які не інвестуе ў пад'езд, ліфт ці двор.
 

— Да ЖКГ жыхары павінны ставіцца гэтак жа, як кіроўца да машыны, — сцвярджае Віктар Кліменка. — Не заправіш аўтамабіль — не паедзеш.
 

З аднаго боку не надта страшнае адкрыццё. З іншага — дзяржаве неабходна адукоўваць грамадзян, вучыць іх і рыхтаваць да таго, каб яны станавіліся сапраўднымі ўласнікамі. Гэта чацвёрты, і, мабыць, самы цяжкі элемент рэформы ЖКГ.
 

Гэта павінна быць валявое рашэнне. А пакуль гэтага няма — пішыце скаргі ў ЖЭС, дарагія суайчыннікі. Бо ён ва ўсім вінаваты. І мы актыўна гуляем у гэтую гульню, не разумеючы, што праблемы ЖКГ у нас саміх.

Пераклад НЧ