Што казаў палітрук Клачкоў?

Нават самыя блізкія саюзнікі Мінска парушаюць савецкі дагмат трактоўкі Другой сусветнай вайны. Так, казахскія ўлады спрабуюць па-новаму паглядзець на гісторыю панфілаўцаў.



Праўда, сам факт подзвігу панфілаўцаў дасюль застаецца прадметам гістарычных спрэчак. Нават у савецкай гістарыяграфіі ёсць тэзіс пра тое, што бой 28 салдат з 316-й дывізіі (камандзір Іван Панфілаў) пад Дубасекева ўвосень 1941-га — адзін з савецкіх міфаў, прыдуманых у тыя драматычныя дні для ўзняцця баявога духу. Пры гэтым сам факт цяжкіх абарончых баёў 316-й стралковай дывізіі на Валакаламскім напрамку ў лістападзе 1941-га не аспрэчваецца.

Так ці інакш, у савецкі час гісторыю панфілаўцаў і словы палітрука Клачкова «Вялікая Расія, а адступаць няма куды», ведалі практычна ўсе. Пасля развалу СССР, з улікам пачатку апісанай вышэй дыскусіі, пра подзвіг панфілаўцаў пачалі ка​заць не так часта, як раней. Акрамя Казахстану, дзе культ панфілаўцаў меў асаблівыя лакальныя рысы.

Справа ў тым, што фармавалася славутая 316-я дывізія менавіта ў Алма-Аце.Таму мемарыял Славы подзвігу панфілаўцаў у сталіцы Казахскай СССР быў, напэўна, галоўным рэспубліканскім помнікам Другой сусветнай вайны. Шанаваць панфілаўцаў працягвалі і пасля перабудовы. Спробы рэвізіі афіцыйнай трактоўкі былі, аднак дзяржава не дазваляла ніякіх адыходаў ад сімвалу веры: «28 байцоў адбілі атакі пяхоты і 50 танкаў ворага. У няроўнай барацьбе яны амаль усе загінулі, але, знішчыўшы 18 нямецкіх машын, пазіцый не пакінулі. У выніку бою гітлераўцы былі затрыманыя больш чым на 6 гадзін і не здолелі прарваць абарону дывізіі».

У пачатку красавіка савет ветэранаў Алма-Аты прапанаваў змяніць надпіс на мемарыяле Славы героям-панфілаўцам. На думку ветэранаў, да фразы палітрука Васіля Клачкова неабходна дадаць надпіс: «Подзвіг казахстанцаў, якія змагаліся за Радзіму, будзем памятаць вечна». Лідар ветэранаў растлумачыў, што савет ветэранаў такім чынам вырашыў увекавечыць памяць усіх жыхароў рэспублікі, якія прымалі ўдзел у Вялікай Айчыннай вайне. «З Казахстана на фронт было прызвана каля 1,5 мільёна чалавек. І нідзе пра гэта не гаворыцца», — дадаў галоўны ветэран Казахстана.

Раней у СМІ з’явілася інфармацыя пра тое, што ўлады горада маюць намер цалкам пазбавіцца ад фразы Клачкова на помніку, а не дапоўніць яе. У прыватнасці, паведамлялася, што 16 сакавіка нейкія супрацоўнікі дэпартамента ўнутранай палітыкі Алма-Аты абтэлефанавалі ветэранскія арганізацыі горада з просьбай выбраць адзін з трох варыянтаў надпісу, якая будзе размяшчацца на мемарыяле: «Подзвіг казахстанцаў — спадчына для народа, прыклад для пакаленняў», «Вечны спакой героям-казахстанцам!» і «Подзвіг казахстанцаў, якія змагаліся за Радзіму, будзем памятаць вечна».

У авангардзе абароны панфілаўцаў выступілі прарасійскія арганізацыі. Так, старшыня Рэспубліканскага славянскага руху «Лад» Максім Крамарэнка лічыць, што «з’яўленне ідэі аб перайменаванні мемарыяла героям-панфілаўцам — не што іншае, як імкненне разбурыць яшчэ існуючыя духоўныя сувязі паміж народамі постсавецкай прасторы. Пад лозунгамі аб неабходнасці выхавання казахстанскага патрыятызму частка казахскай палітычнай эліты спрабуе выдаліць з гісторыі Казахстана старонкі аб станоўчым вопыце знаходжання казахскага народа ў агульных з Расіяй дзяржавах, якімі былі СССР і Расійская імперыя».

Звярнулі панславісты ўвагу і на тое, што замах на словы Клачкова адбыўся паралельна з заклікам да выхаду Казахстану з Мытнага саюза. Адсюль на славянафільскіх інтэрнэт-форумах узнікла шалёная думка пра тое, што падкарэктаваць надпіс прыдумала ледзь не сама Хілары Клінтан, якая год таму заявіла пра тое, што ЗША будуць блакаваць усе інтэграцыйныя рухі ў постсавецкай прасторы.

Што тычыцца казахскіх апазіцыянераў, то іх меркаванні падзяліліся. Увогуле, нацыяналісты за тое, каб як мага менш узгадваць пра савецкае мінулае і вайну. На іх думку, сам феномен Назарбаева і яго аўтакратыі — гэта прадукт савецкай каланіяльнай сістэмы. Больш ліберальная апазіцыя разглядае гісторыю з помнікам як дэманстрацыю бескантрольнасці рэжыму, які не лічыцца з думкай людзей. Ходзяць чуткі пра тое, што на парк панфілаўцаў паклаў вока сам гарант. Быццам Елбасы хацеў бы бачыць тут помнік самому сабе. Змяненне надпісу на помніку — першы крок для таго, каб зняць з мемарыялу ауру сакральнасці, парушыць табу недатыкальнасці. Наступным крокам можа быць перанос помніка ў іншае месца.

Варыянты неказахскага паходжання панфілаўцаў разглядаюцца як нацыянальная абраза. У 2010 годзе распачаўся амаль дыпламатычны скандал, калі ў Маскве ў ходзе маршу армій краін СНД, у прыватнасці, прадстаўнікоў узброеных сіл Кіргізіі, закадравы дыктарскі голас нечакана выдаў, што менавіта Кыргызстан вядомы легендарнай Панфілаўскай дывізіяй. З улікам апісанай прадгісторыі, цяперашні намер уладаў ператварыць Васіля Клачкова ў казахскага патрыёта — цалкам лагічны і паслядоўны крок. Зрабіць гэта, праўда, пакуль не ўдалося. Шырокая кампанія ў цэнтральных расійскіх СМІ прытармазіла актыўнасць Астаны. Пакуль што мемарыял і надпісы на ім засталіся ў першапачатковым выглядзе. Аднак наўрад ці на гэтым гісторыя закончыцца.

Як бачым, фармальная адданасць савецкай гістарычнай схаластыцы Вялікай Айчыннай вайны не перашкаджае постсавецкім нацыянальным элітам прыдумляць абсалютна арыгінальныя канцэпцыі мінулай вайны. А патрыятычная рыторыка — яшчэ адна абавязковая частка афіцыйнай ідэалогіі, уздымае ролю тутэйшых у той вайне проста да гіганцкіх памераў. Тым жа панфілаўцам (чытай казахам) прыпісваюць асноўную ролю ў зрыве фашысцкага бліцкрыгу. Пасля гэтага ўжо не выклікаюць шок пасты ў казахскіх інтэрнэт-форумах а-ля «расіяне, як і амерыканцы, хочуць цалкам прысвоіць сабе перамогу ў ВАВ, хоць увесь Савецкі народ працаваў на фронт, і паміралі ад голаду і холаду ў тыле. Увогуле, большасць заводаў, фабрык і людзей было эвакуіравана ў Казахстан, аднак у СМІ Расіі ўпарта кажуць, што ў ВАВ перамаглі рускія».