Тэлевізар і інтэрнэт сышліся ў бітве за розумы беларусаў

Ужо хутка больш беларусаў будуць пазнаваць навіны з інтэрнэту, чым па тэлевізары. Але гэта не азначае, што грамадства становіцца неўразлівым да прапаганды.

Апытанне Pact паказала, што сітуацыя з медыяпісьменнасцю застаецца складанай — людзі не заўважаюць, наколькі ўплывовыя ў краіне расійскія СМІ, і рэдка пераправяраюць навіны, якія спажываюць.
Гэты тэкст працягвае серыю аналітычных нататак па выніках нацыянальнага рэпрэзентатыўнага апытання наконт стаўлення беларусаў да рэформаў, сацыяльнага кантракту, знешняй палітыкі, гендэрнай праблематыцы, грамадзянскай супольнасці, медыя і ролі дзяржавы. Апытанне праводзілася ў жніўні-верасні 2019 года.
Асноўныя высновы:

• Інтэрнэт амаль дагнаў тэлебачанне як крыніцу рэгулярнага атрымання навін. Маладое пакаленне пераважна пазнае навіны з сеткі, а пенсіянеры ўсё яшчэ залежаць ад ТБ.
• Беларусы ў асноўным давяраюць тым тыпам медыя, з якіх атрымліваюць навіны. Але тэлевізійная аўдыторыя крыху больш лаяльная ў адносінах да сваёй крыніцы, чым карыстальнікі інтэрнэту да сваёй.
• Рэспандэнты нерэалістычна ацэньваюць уплыў замежных медыя на грамадзян Беларусі, ставячы заходнія СМІ амаль на адзін узровень з расійскімі.
• Большасць беларусаў разумеюць, што медыя часта навязваюць свой пункт гледжання замест таго, каб паведамляць факты. Але толькі невялікая меншасць рэгулярна пераправярае важныя навіны ў альтэрнатыўных крыніцах. Старэйшае пакаленне верыфікуе навіны яшчэ радзей, чым моладзь.

Адкуль беларусы даведваюцца пра навіны

Апытанне паказала, што з інтэрнэту чэрпаюць навіны амаль столькі ж беларусаў, колькі з тэлебачання.

У аўдыторыі лідэраў ТБ і інтэрнэту кідаецца ў вочы дэмаграфічная розніца. У сетцы даведаюцца навіны дзве траціны маладых людзей, а сярод пенсіянераў — такіх толькі 14%. Цікава, што пікавыя лічбы ў інтэрнэта як крыніцы навін не сярод самай маладой (18-29 гадоў), а больш старэйшай групы (30-45 гадоў). Розніца невялікая, на ўзроўні памылкі выбаркі, але яна паказвае, што маладзейшае пакаленне, нягледзячы на ​​амаль татальны ахоп інтэрнэтам, не заўсёды выкарыстоўвае яго для чытання навін.
З тэлебачаннем зваротная сітуацыя: пенсіянеры тут — ядзерная аўдыторыя.
Сярод людзей старэйшага ўзросту (61-75 гадоў) доля тых, хто атрымлівае навіны з ТБ — 86%, а сярод моладзі (18-29 гадоў) — такіх толькі чвэрць.
Цікава, што калі падзяліць групу маладых людзей па гендэрнай прыкмеце, то дзяўчыны ў два разы часцей залежаць ад ТБ як крыніцы навін. Складана знайсці адназначнае тлумачэнне гэтаму феномену. Адна з гіпотэз — дзяўчаты падчас дэкрэтнага адпачынку часцей глядзяць тэлевізар.
Медыя, якое мае такі ж гендэрны разрыў у аўдыторыі, — радыё. У самай эканамічна актыўнай групе насельніцтва (30-60 гадоў) навіны з радыё атрымліваюць у 2,5-3 разы больш мужчын, чым жанчын. Магчыма, справа ў тым, што жанчын усё яшчэ непараўнальна менш сярод галоўнай мэтавай аўдыторыі радыёстанцый — таксістаў і дальнабойшчыкаў.
Вяртаючыся да канкурэнцыі ТБ і інтэрнэту, дадзеныя Pact тут даволі ўнікальныя, таму што выявілі рэкордна нізкую долю тых, хто атрымлівае навіны з тэлевізара.
Апытанне «Беларускай аналітычнай майстэрні» ў 2017 годзе паказала, што 71% апытаных даведваюцца пра «навіны і інфармацыю» з дзяржаўнага ТБ. Па дадзеных ўжо закрытага Інфармацыйна-аналітычнага цэнтра (ІАЦ) у 2017 і 2018 гадах, 72% сказалі, што атрымліваюць «неабходную інфармацыю пра жыццё ў Беларусі і за мяжой» з тэлебачання. Судзячы па ўсім, разбежка тлумачыцца тым, што ў пытанні Pact слова "рэгулярна" і "як правіла" адсеклі нячастых гледачоў. Леташняе апытанне EU Neighbourhood East пацвярджае гэтую гіпотэзу. Там беларусам прапанавалі ацаніць, як рэгулярна яны выкарыстоўваюць ТБ для атрымання інфармацыі. Варыянты «часта» і «заўсёды» ў суме абралі 62% рэспандэнтаў, што блізка да дадзеных Pact.
У любым выпадку, вынікі даступных апытанняў паказваюць адназначны трэнд.
У апошнія гады традыцыйная прэса — ТБ і друкаваныя выданні — хутка губляюць аўдыторыю, а інтэрнэт — нарошчвае.
Па дадзеных ІАЦ, з 2010 па 2018 гады аўдыторыя ТБ сціснулася амаль на чвэрць (з 91% да 72%), аўдыторыя газет — на траціну (з 63% да 42%), а інтэрнэт як крыніца інфармацыі павялічыў ахоп у 2,5 разы (з 24% да 60%).

Давяраем таму, што глядзім

Не сюрпрыз, што большасць з тых, хто карыстаецца пэўным тыпам медыя, хутчэй давярае яму, чым не. Але ў тэлегледачоў узровень даверу вышэй, чым у аматараў анлайн навін.

Мяркуючы па ўсім, старэйшае пакаленне, якое ў асноўным і сядзіць ля экранаў, часцей верыць, што аргумент «гэта ж па тэлевізары сказалі» дадае навіне дакладнасці. У выпадку з інтэрнэтам і яго ў асноўным маладымі людзьмі, такая звычка не паспела з’явіцца. Што і нядзіўна, улічваючы аб’ёмы супярэчных адно адному інфармацыі ў сетцы.
Беларускія жанчыны больш кансерватыўныя ў сваім стаўленні да медыя. Яны давяраюць тэлевізійным навінам часцей, чым мужчыны (31% vs24%). Гэта звязана з тым, што на столькі ж больш жанчын і атрымлівае навіны з телебачання.Такая ж сітуацыя з друкаванай прэсай.

Наіўны і скептычны народ

Акрамя таго, дзе беларусы даведваюцца навіны, важна і тое, як свядома яны іх спажываюць. І тут апытанне паказала супярэчлівую карціну. З аднаго боку, беларусы не ў поўнай меры ўсведамляюць, якія замежныя медыі фармуюць інфармацыйную позву ў краіне.

Дыяграма паказвае, што разбежка ў ацэнках уплыву ёсць, але яна невялікая. У рэальнасці ж, аўдыторыя як расійскіх сайтаў, так і тэлеканалаў у Беларусі, перавышае аўдыторыю заходніх медыяў у дзесяткі разоў. Гэта паказалі і апытанні ІАЦ, згодна з якімі расійскае ТБ глядзіць палова беларусаў, а самы папулярны з ўмоўна заходніх тэлеканалаў Euronews не трапляе нават у першую дзясятку. Гэта не знаходзіць адэкватнага адлюстравання ў масавай свядомасці.
У той жа час, беларусы даволі цвяроза і прыдзірліва ацэньваюць аб’ектыўнасць кантэнту, які спажываюць. Так, большасць заўважае, што СМІ часам навязваюць канкрэтны пункт гледжання замест таго, каб паведамляць факты. З гэтым сцвярджэннем пагадзіліся амаль 54% рэспандэнтаў, а не пагадзіліся — усяго 27%.
Уважлівасць да такіх маніпуляцый падае з узростам: сярод моладзі доля тых, хто заўважае навязванне меркаванняў з боку СМІ, на 13% вышэй, чым сярод пенсіянераў. Акрамя таго, мужчыны апынуліся прыкметна большымі скептыкамі, чым жанчыны (60% супраць 49%).
Аднак гэтая падазронасць далёка не заўсёды азначае, што людзі нешта робяць для верыфікацыі кантэнту СМІ.
Да альтэрнатыўных крыніц для праверкі важных навін «заўсёды» звяртаюцца толькі 9%, «часам» — 37%, «ніколі» — 48%.
Тут трэба рабіць зніжку на тое, што рэспандэнты ў такіх пытаннях схільныя часцей прадстаўляць сябе ў выгодным святле ( «social desirability bias»), і таму рэальна правяраючых навіны ў альтэрнатыўных крыніцах, хутчэй за ўсё, яшчэ менш.
Жанчыны на 6% часцей за мужчын ігнаруюць пераправеркі інфармацыі. Але найбольшыя адрозненні тут, як і ў многіх пытаннях па гэтай тэме, — узроставыя. Толькі 5% людзей старэйшага ўзросту (61-75 гадоў) кажуць, што заўсёды звяртаюцца да альтэрнатыўных крыніц інфармацыі. Не робяць гэтага зусім 63%, што ў паўтара раза больш, чым сярод моладзі.
І хоць адносная большасць беларусаў (47%) падтрымліваюць увядзенне ў школах курсу медыяпісьменнасці, вастрэй за ўсё гэтая праблема стаіць не для моладзі, а для іх бабуль і дзядуляў. Як паказвае статыстыка і заходніх, і постсавецкіх краін, менавіта людзі сярэдняга і старэйшага ўзросту паказваюць самую вялікую яўку на выбарах. А значыць, ад іх здольнасці фільтраваць фэйкі і маніпуляцыі ў значнай ступені будзе залежыць палітычны лёс беларускага грамадства, калі яго электаральныя паводзіны пачнуць вызначаць курс улады.
Нацыянальны апытанне праводзілася кампаніяй MIA Research па замове Pact пры фінансавай падтрымцы USAID. Апытанне праводзілася ў форме індывідуальнага анкетнага інтэрв’ю па месцы жыхарства рэспандэнтаў у адпаведнасці з усімі крытэрамі рэпрэзентатыўнасці. Апытана 1507 чалавек, дапушчальная памылка выбаркі — 3%.
Паводле thinktanks.by