Улада і СМІ ў Беларусі: старыя праблемы і новыя сігналы

Ніякага прагрэсу ў адносінах беларускіх уладаў і незалежных мас-медыя няма, канстатуюць аналітыкі. Між тым улады падаюць сігналы аб гатоўнасці пачаць супрацоўніцтва.

Эксперты ўпэўнены, што беларускія чыноўнікі па-ранейшаму ўсяляк перашкаджаюць дзейнасці незалежнай прэсы, выкарыстоўваючы для гэтага ўсе наяўныя ў іх распараджэнні сродкі — ад крымінальнага заканадаўства да эканамічнай дыскрымінацыі. Тым часам прэзідэнт Аляксандр Лукашэнка паўтары гадзіны ў сваёй рэзідэнцыі ўпершыню тэт-а-тэт гутарыць з рэдактарам найстарэйшай недзяржаўнай грамадска-палітычнай газеты «Народная воля».

Чыноўнікам тэма не цікавая

Абмеркаванне праблем дзейнасці недзяржаўнага журналісцкай супольнасці — адна з мэтаў канферэнцыі «Медыя Беларусі: выклікі і шанцы», якая прайшла у Мінску 13-14 лютага. Яе арганізатары — Беларуская асацыяцыя журналістаў (БАЖ) і Медыяінстытут FOJO (Швецыя), а ўдзельнікі — члены журналісцкіх арганізацый Літвы, Арменіі, Азербайджана, Украіны і Малдовы, прадстаўнікі пасольстваў замежных дзяржаў, у тым ліку Германіі, супрацоўнікі АБСЕ.
Запрашэнні былі накіраваныя ў адміністрацыю прэзідэнта, Міністэрства інфармацыі і замежных спраў, а таксама ў праўладны Беларускі саюз журналістаў (БСЖ). Аднак на іх адгукнуліся толькі дэпутаты Палаты прадстаўнікоў Алена Анісім і Ганна Канопацкая — толькі яны ў парламенце ўяўляюць апанентаў уладаў. Урадавыя структуры, як і афіцыйныя СМІ, ад удзелу ўхіліліся, хоць FOJO цесна супрацоўнічае з БСЖ.

Сярод тэмаў, якія абмяркоўваюцца на канферэнцыі, — важныя для беларускіх журналістаў пытанні, напрыклад, заканадаўства аб СМІ, практыка яго прымянення і шляхі развіцця, захаванне стандартаў журналістыкі ў свеце, які змяняецца, эканамічныя ўмовы дзейнасці СМІ. Як адзначыў супрацоўнік офіса прадстаўніка АБСЕ па пытаннях свабоды СМІ Айдар Батагараў, тэмы дыскусій актуальныя не толькі для Беларусі: «На жаль, мы вымушаныя канстатаваць, што бяспека журналістаў у рэгіёне АБСЕ па-ранейшаму застаецца на парадку дня».

Сітуацыя застаецца складанай

У Беларусі, на думку экспертаў, журналісты недзяржаўных грамадска-палітычных выданняў, інтэрнэт-рэсурсаў, а таксама блогеры вымушаныя працаваць пад пастаянным ціскам з боку дзяржавы. Сітуацыя, і без таго няпростая для недзяржаўных мас-медыя, пагоршылася пасля прыняцця ў 2015 годзе змяненняў у заканадаўства аб СМІ, а таксама пасля з'яўлення годам пазней у Крымінальным кодэксе адказнасці за прапаганду экстрэмізму, у тым ліку тэрарызму.
Па апошнім артыкуле ў краіне яшчэ нікога не прыцягвалі. Са свайго боку, экспэрт у галіне заканадаўства аб СМІ Алег Агееў сярод пагроз свабодзе слова і выказвання меркаванняў называе магчымасць крымінальнага пераследу па артыкуле за распальванне міжнацыянальнай варожасці. Па словах юрыста, сур'ёзную занепакоенасць выклікаюць заключэнні пад варту па гэтым артыкуле.
Гаворка ідзе пра два апошніх нашумелых выпадкі. Блогер Эдуард Пальчыс правёў у СІЗА каля 10 месяцаў, быўшы абвінавачаным у распальванні расавай, нацыянальнай або рэлігійнай варожасці. У публікацыях на створаным ім сайце Пальчыс рэзка крытыкаваў палітыку расійскага кіраўніцтва, даставалася ад яго і ўладам у Мінску. Па тым жа, што і Пальчыс, артыкуле КК у снежні былі затрыманыя і знаходзяцца пад вартай беларускія аўтары расійскага інфармагенцтва REGNUM Сяргей Шыпценка, Юрый Паўлавец і Дзмітрый Алімкін. Іх публікацыі насілі прарасійскі характар ​​і, як паказвалі прадстаўнікі беларускіх уладаў, ставілі пад сумненні суверэнітэт Беларусі.
Ёсць рызыка, што людзі толькі за свае выказванні могуць быць пазбаўленыя волі, папярэдзіў Агееў. І дадаў, што ўлады істотна пашырылі паўнамоцтвы міністэрства інфармацыі па пазасудовым блакаванні сайтаў: «Гэтыя паўнамоцтвы ў прынцыпе варта забраць у міністэрства інфармацыі».

Няроўнасць умоваў

Старшыня Беларускай асацыяцыі журналістаў (БАЖ) Андрэй Бастунец выказаў здзіўленне тым, што незалежныя беларускія СМІ, асабліва ў рэгіёнах, яшчэ прымудраюцца выжываць у цяперашніх умовах. Ён паказаў на найцяжкае эканамічнае становішча недзяржаўных мас-медыя, няроўныя ўмовы дзейнасці ў параўнанні з дзяржаўнымі выданнямі, што атрымліваюць датацыі з бюджэту, і немагчымасць манетызацыі інтэрнэт-СМІ. «Дзяржрэгуляванне ў Беларусі і кантроль уладаў за СМІ застаюцца самым жорсткім ва ўсім рэгіёне», — панаракаў кіраўнік БАЖ.

У сваю чаргу дэпутат Палаты прадстаўнікоў Ганна Канопацкая заявіла, што адназначна не разумее законаў, якія абмяжоўваюць свабоду слова: «Усе СМІ павінны быць незалежнымі і павінны праўдзіва асвятляць сітуацыю ў краіне, бо менавіта гэтага сёння патрабуе грамадства».
Яе калега Алена Анісім ў бытнасць кіраўніком сталічнай арганізацыі Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны стварыла газету «Новы Час», якая сёння не можа распаўсюджвацца праз дзяржаўныя «Белсаюздрук» і «Белпошту». У такім жа бязрадасным становішчы апынуліся і многія іншыя недзяржаўныя друкаваныя выданні. Анісім паабяцала, што вынесе гэтае пытанне на абмеркаванне парламента.

Улада не будзе партнёрам

У тым, што цяперашнія ўлады Беларусі пойдуць насустрач незалежным грамадска-палітычным СМІ, сумняецца лаўрэат Нобелеўскай прэміі па літаратуры Святлана Алексіевіч, якая пачынала калісьці як журналіст. «Цяперашняя ўлада не можа быць партнёрам незалежнай прэсы. Цяпер у нас гульні з Еўропай, але я баюся, што калі сітуацыя тут трохі ускладніцца, знікне нават тая мінімальная свабода, якая ў нас ёсць. Мэта гэтай улады — толькі ўлада, таму з ёй цяжка размаўляць», — падкрэсьліла пісьменніца.
Словы Алексіевіч пацвярджаюць і шматлікія спробы БАЖ наладзіць дыялог з уладамі. Усе гэтыя намеры пакуль заставаліся марнымі. Але ўлады апошнім часам падаюць сігналы аб тым, што гатовыя да супрацоўніцтва з недзяржаўнымі мас-медыя. У панядзелак, 14 лютага, прэзідэнт Аляксандр Лукашэнка ўпершыню прыняў галоўнага рэдактара найбуйнейшай незалежнай газеты «Народная Воля» Іосіфа Сярэдзіча і паўтары гадзіны тэт-а-тэт гутарыў з ім. На наступны дзень Сярэдзіч распавёў, што Лукашэнка, апроч іншага, паабяцаў вярнуць у сістэму дзяржраспаўсюду і падпіскі 8 рэгіянальных незалежных грамадска-палітычных выданняў.
Паводле dw.com