«Улады пабудавалі краіну для сябе, а не для людзей. Але Беларусь змянілася»

Праваабаронца з Брэста Раман Кісляк распавёў «Салідарнасці», якія падзеі яму давялося перажыць за мінулы год і чаму ён мусіў уцякаць з роднай краіны.

roman15_3.jpg

Брастаўчанін у 2005 годзе сыйшоў з Брэсцкай абласной калегіі адвакатаў, каб поўнасцю прысвяціць сябе праваабарончай дзейнасці. Адседзеўшы суткі ў 2007-м, Раман Кісляк стаў адным з аўтараў першай у СНД скаргі ў Камітэт ААН па ліквідацыі дыскрымінацыі ў адносінах да жанчын, аб адносінах да жанчын у беларускіх ІЧУ, пасля чаго там з'явіўся жаночы персанал.
Ён выходзіў на мітынгі ў абарону палітычных дзеячаў ды іншых праваабаронцаў, за што неаднаразова быў затрыманы і арыштаваны.
З 2018 года Раман стаў адным з актывістаў руху супраць адкрыцця акумулятарнага завода. Вядома, ён не змог застацца ў баку і падчас перадвыбарнай кампаніі, і пасля саміх выбараў.
— Мяне з некаторымі іншымі актывістамі затрымалі 10 траўня, практычна ў самым пачатку прэзідэнцкай кампаніі. Забралі адразу пасля акцыі на плошчы, дзе брастаўчане кормяць галубоў у знак пратэсту супраць адкрыцця завода. Тады мяне павезлі ў Кобрын і хавалі ад родных маё месцазнаходжанне двое сутак — гэта значыць, было фактычна гвалтоўнае знікненне.
Мама дзе мяне толькі не шукала. Аказалася, што акрамя мяне затрымалі яшчэ дзевяць чалавек. Баяліся, што мы створым ініцыятыўную групу для вылучэння свайго кандыдата на выбары. Пра гэта ў стрыме ў мясцовага блогера Аляксандра Кабанава заявіў адзін з нашых актывістаў яшчэ ў 2019-м. Яны проста хацелі яшчэ раз звярнуць увагу на праблему завода, а ўлады спалохаліся, што мы ўсё ж вылучым свайго кандыдата, — расказвае суразмоўца «Салiдарнасцi».
Ён кажа, што гісторыя з заводам яшчэ раз красамоўна прадэманстравала стаўленне беларускіх уладаў да людзей. Брастаўчане пачалі актыўна выязджаць з краіны яшчэ да падзеяў жніўня 2020-га.
— Штуршком да ад'езду стала ўсведамленне таго, што ўлады пабудавалі краіну для сябе, а не для людзей; усведамленне адсутнасці магчымасці выказацца; глухата ўладаў да патрэб людзей; рэпрэсіўнасць дзяржаўнай машыны і адсутнасць незалежнага справядлівага правасуддзя.
Усё гэта яшчэ раз нам прадэманстравала і сустрэча Лукашэнкі з актывістамі. Я быў на ёй. Вядома, яна не была ніякім экспромтам, як гэта падавалі дзяржСМІ, маўляў, ішоў міма, убачыў, падышоў абгаварыць праблему. Спісы для ўдзелу ў гэтай «выпадковай сустрэчы» загадзя падаваліся ў службу бяспекі. Мы разумелі, што мерапрыемства будзе з падвохам, але прынялі рашэнне, што пойдзем.
З нашых актывістаў прапусцілі ўсяго дзевяць чалавек, асабліва рэзкіх выкраслілі. Астатнія трыццаць — прадстаўнікі розных арганізацый, у тым ліку аддзела культуры, іншыя чыноўнікі.
Кагосьці я ўвогуле бачыў упершыню. Як потым прызнаваліся некаторыя з іх, ім нават не сказалі, куды іх вязуць, гэта значыць людзей выкарыстоўвалі ўсляпую, як «масоўку».

Раман (крайні справа) на сустрэчы з Лукашэнкам

Раман (крайні справа) на сустрэчы з Лукашэнкам

Сустрэча была зрэжысіравана ад пачатку да канца. Відавочна, што сцэнар пісаўся дзеля таго, каб паспрабаваць збіць хвалю пратэстаў. Там не было нічога выпадковага: усё было вядома, ажно да таго, хто дзе павінен стаяць.
Пасля прамовы Лукашэнкі пачалася нібыта дыскусія. У нейкі момант ён раптоўна прапанаваў рэферэндум. Гэта была не наша ідэя. Наадварот, мы казалі, што рэферэндум — занадта затратны варыянт, і прапаноўвалі вырашыць пытанне па-іншаму, напрыклад, праз грамадскія абмеркаванні.
Але, што б мы ні прапаноўвалі, ён увесь час паўтараў: «мы ж дамовіліся правесці рэферэндум». Хаця ў нас ніхто не спытаў. Падстаўныя «ўдзельнікі» ў патрэбныя моманты, калі абстаноўка напальвалася, задавалі абстрактныя пытанні, і мы адыходзілі ад галоўнай тэмы.
Мы спрабавалі ўдакладніць, як будзе весціся падлік галасоў, хто стане сябрамі камісій, ці не тыя людзі, якія лічаць на выбарах. Ні на адно пытанне канкрэтных адказаў не было. Я разумеў, што перада мной разыгрываюць спектакль.
Лукашэнка на ўсю моц выкарыстаў свае звыклыя трукі, то раптам зверне ўвагу на сямейную пару — «толькі паглядзіце, як ён прыняў сваю жонку», то яшчэ да кагосьці звернецца па-братэрску, каб змяніць тэму.
Потым вельмі своечасова адзін «выпадковы» чалавек раптам спытаў: «Аляксандр Рыгоравіч, а можна з вамі зрабіць сэлфі?». Лукашэнка ўхваляльна адрэагаваў на гэтую нарыхтоўку, і «масоўка» адразу пабегла фатаграфавацца. Але частка людзей, у тым ліку я, нікуды не пайшлі. Цікава, што не стаў фатаграфавацца і той самы чалавек, які ўсіх на гэта падбіў, — дзеліцца падрабязнасцямі Раман.
У той дзень ён бачыў Лукашэнку ўжо трэці раз у жыцці.
— Студэнтам у 1996 годзе апынуўся побач з мерапрыемствам, у якім ён прымаў удзел. Я падышоў бліжэй і гучна крыкнуў «Беларусь у Еўропу…». Працяг крыкнуць не паспеў, побач са мной тут жа намаляваліся два хлопцы.
Потым быў удзельнікам першага Балю выпускнікоў ВНУ, дзе быў Лукашэнка. І вось убачыў яго праз дваццаць гадоў. Асабіста на мяне ягоная харызма ніколі не дзейнічала. Як можна ставіцца да чалавека, які тады на сустрэчы абмовіўся «Брэст — не ваш горад», потым, праўда, зразумеў і паправіўся, у сэнсе «не толькі ваш, а і мой таксама».
Насамрэч, я ўбачыў, што ён пастарэў, прычым, як фізічна, так і састарэў яшчэ больш у сваіх светапоглядах. Ён спрабуе ўжываць модныя словы і думае, што такім чынам стане бліжэй да моладзі, якая ўвогуле яго не ўспрымае. Ён не разумее, што людзі даўно перараслі ўладу, якая працягвае думаць па-старому.
З'явіліся тыя, для каго маральныя каштоўнасці сталі важнейшымі за матэрыяльныя. Для каго прынцыпова, каб у краіне працавалі законы і правасуддзе. Тады і да ўладаў ёсць давер.
А так які можа быць давер, калі мы кожны тыдзень пасля той сустрэчы прыходзілі на плошчу да выканкаму, каб даведацца, калі будзе аб'яўлены абяцаны рэферэндум, і кожны раз нас сустракаў АМАП.
Нам настойліва прапаноўвалі зайсці ў выканкам нібыта для важнай размовы. А там казалі, што трэба вывучыць розныя меркаванні, высветліць, як праводзіць рэферэндум і г.д., — проста стамлялі пустымі размовамі.
Было зразумела, што ім дадзена ўказанне любой цаной балбатаць народ, каб мы і пратэставаць не выходзілі, але і ні аб якім рэферэндуме, натуральна, гаворкі быць не магло, — кажа суразмоўца «Салiдарнасцi».
9 жніўня 2020-га днём, у нядзелю, ён прыйшоў на плошчу Леніна забраць адказ на свой запыт аб правядзенні акцыі супраць акумулятарнага завода. І тут жа быў затрыманы АМАПам.
— На наступны дзень 10 жніўня я пачуў, як камеры набівалі людзьмі. Начальнік ІЧУ крычаў у калідоры ізалятара: «Дзе гэтыя ***** Шарэнда і Кісляк? Наладзілі рэвалюцыю *****». Так я даведаўся, што Андрэй Шарэнда таксама затрыманы.
З іх сям'ёй я знаёмы даўно. Абодва вельмі шмат зрабілі для горада і для краіны. Паліна — сапраўды жанчына-крэмень. Яна заўсёды была такой, ніколі нічога не баялася.
Памятаю, як у пачатку 2000-х яна адмовілася ісці ў суд, і міліцыянеры на руках яе насілі па будынку суда. Андрэй таксама жалезны чалавек, ёй пад стаць.
У ІЧУ сілавікі на нас крычалі, абражалі, ставілі на расцяжку. Пасля сталі перавозіць у СІЗА, каб вызваліць будынак для наступных, і я бачыў збітых. Перавозілі нас жорстка, у аўтазаках, разлічаных на 10—11 чалавек, — па чалавек 30. Пазней я даведаўся, што перапоўненымі былі ўсе ІЧУ, не толькі ў Брэсце, але і ў Кобрыне, і ў Жабінцы, і ў Драгічыне. Таксама людзі расказвалі, што сядзелі ў нейкіх гаражах.
На пад'ездзе да СІЗА ўтварылася чарга, і мы доўга ў ёй стаялі, губляючы прытомнасць ад спякоты і задухі. З аўтазака беглі пад каманды «Тварам уніз! Бягом!» і ўдары дубінак. У двары СІЗА ўсіх паставілі на калені, крычалі, абражалі, кагосьці збівалі, я чуў удары па целе.
Потым была васьмімясцовая камера на 32 чалавекі. З ежы на ўсіх у той вечар аказаўся толькі пранесены мною пакуначак сухарыкаў. Дзялілі на ўсіх, — успамінае Раман.
У СІЗА ён прабыў чацвёра сутак. Пра тое, што адбывалася ў горадзе ў гэтыя дні, ведаў па зрыўках уражанняў сакамернікаў і па незразумелых гуках, якія даносяцца звонку.
— Раптам мы пачулі жаночыя галасы прама пад сценамі СІЗА, якія крычалі "Ад-пус-кай". Падрабязна аб тым, як пратэставаў Брэст, даведаўся пасля выхаду.
Потым у горадзе пачаліся вялікія мітынгі. Я аказваў юрыдычную дапамогу тым, хто вызваляўся. Пачаліся рэпрэсіі, сталі забіраць усіх, хто зьбіраўся масава. Мне ўдалося зняць на відэа яшчэ некалькіх акцый, а потым за палітыкамі, актывістамі і праваабаронцамі пачалі паляваць, — распавядае праваабаронца.
Раман кажа, што не планаваў нікуды з'язджаць і працягваў аказваць людзям дапамогу, аднак у ліпені гэтага 2021-га да яго ў дом прыйшлі з ператрусам, які доўжыўся сем гадзін.
— Пяць гадзін яны абшуквалі мой пакой, там вельмі шмат кніг і дакументаў. Мяне туды не пусцілі — з супрацоўнікам КДБ я стаяў на ганку ўвесь гэты час, а ператрус праводзілі пры маме. У пакоі ўсё перавярнулі — ложкі, люстэрка, кнігі. Забралі вялікі стос нейкіх папер і ўсю тэхніку.

Пакой Рамана пасля ператрусу
Пасля я ўжо разумеў, што за мной сочаць, што слухаюць тэлефонныя размовы і што мае дні на волі палічаныя. Да апошняга не быў упэўнены, што мяне не затрымаюць у аэрапорце, — успамінае брэстаўчанін.
У Грузіі, куды Раман прыляцеў, ратуючыся ад пераследу, ён стаў сябрам Рады Беларускай дыяспары Аджарыі, дзе працягвае займацца праваабарончай дзейнасцю.
— Я дапамагаю і тым, хто, як я, бег, і тым, хто застаўся ў Беларусі. Мы, якія з'ехалі, разумеем, што зараз павінны агучваць на ўвесь свет тое, што не могуць рабіць нашы землякі ўнутры краіны.

roman15_0.jpg


Нягледзячы ні на што, я вельмі рады, што Беларусь змянілася, што беларусы ўсвядомілі тое, што нам патрэбная новая краіна. Мне здаецца, найважнейшая бітва ў нас адбываецца за розумы. Улады думалі, што мы будзем захопліваць будынкі і аб'екты, і ўзмоцнена іх ахоўвалі. А мы сталі змагацца сваім розумам і ўсвядомілі, што грамадства — гэта велізарная сіла.
Я разумею, што меў на ўвазе Віктар Бабарыка, калі казаў, што перамогу ў нас ніхто не скрадзе. Ім не ўдалося і не ўдасца гэтага зрабіць. Так, нас выштурхнулі з краіны. Але я, як і большасць, лічу, што мы не на эміграцыі, а ў часовай эвакуацыі. І мы абавязкова вернемся, — упэўнены праваабаронца.