Зямлю ад радыяцыі ў Беларусі «чысцяць» указамі. Навошта?

Савет Міністраў пастановай ад 8 студзеня 2018 года вярнуў каля 1600 гектарам радыяцыйна небяспечных зямель статус зямель абмежаванага гаспадарчага карыстання. Чым кіраваліся чыноўнікі пры прыняцці рашэння?

Гомельскі Зелёный партал звярнуўся па каментар да фізіка, кандыдата тэхнічных навук, адказнага сакратара Камісіі Вярхоўнага Савета СССР па разглядзе прычын аварыі на Чарнобыльскай АЭС і ацэнцы дзеянняў службовых асоб у пасляаварыйны перыяд Юрыя Варонежцава.
— Як вы можаце гэта пракаментаваць рашэнне Саўміна?
— Я абсалютна не згодны з гэтым рашэннем. Маё асабістае перакананне заснавана на тых інфармацыі і ведах, якімі я валодаю. Я ўсё ж такі фізік, і я не разумею, як гэтыя рашэнні могуць прымаць людзі, у якіх ёсць хоць бы сярэдняя школьная адукацыя.
Сваёй пастановай Саўмін цудоўным чынам зрабіў на паперы непрыдатныя зямлі прыдатнымі. Пры гэтым, што тычыцца зоны адчужэння, то гэта наогул адкрытая крыніца радыеактыўнага выпраменьвання. Якое там магчыма гаспадарчае выкарыстанне?
У гэтых рашэннях адны мінусы, і яны не толькі ў тым, што там будуць апраменьвацца людзі, што там будзе вытворчасць забруджанай прадукцыі, якая будзе потым распаўсюджвацца. Гэта ў цэлым пагаршае імідж беларускай прадукцыі. А ў нас жа нават у той жа самай Расіі з'явілася шмат канкурэнтаў. Цяпер якая-небудзь умоўная гандлёвая сетка, якая вырабляе прадукты харчавання ў тым жа Смаленску, распаўсюдзіць гэтую навіну — хіба стануць пасля гэтага расіяне з ранейшым энтузіязмам купляць нашу прадукцыю? Сумняваюся.
Пры гэтым мне надзвычай шкада той працы, якую ў свой час зрабілі навукоўцы і спецыялісты па распрацоўцы канцэпцыі бяспечнага пражывання на тэрыторыях, забруджаных радыёнуклідамі ў выніку аварыі на Чарнобыльскай АЭС, у аснову якой быў пакладзены прынцып ALARA.

Там выразна напісана, што ніякая дзейнасць, звязаная з радыяцыйным апраменьваннем, не павінна ажыццяўляцца, калі існуе меркаваная рызыка, г.зн. калі карысць ад яе менш чым шкода грамадству і канкрэтна грамадзянам.

— Што можна было б развіваць на гэтых землях?
— Я не лічу сябе вялікім навукоўцам, але ўсё-ткі займаўся гэтым на дастаткова высокім узроўні і побач з тымі, хто сапраўды з'яўляюцца вялікімі спецыялістамі ў гэтай галіне. І яны ўсе аднагалосна заяўляюць, што гэтыя землі будуць адносна бяспечнымі праз мінімум 5-10 цыклаў паўраспаду. Такім чынам проста множце прыкладна 30 гадоў на 5 і атрымаеце тыя самыя 150 гадоў — вось калі яны будуць бяспечнымі.
Былі сярод іншага рэкамендацыі пасадзіць там лес. Праз 100 гадоў яго ўжо можна было б спілаваць, і гэта было б ужо прымальна з пункту гледжання экалогіі.
— Няўжо рашэнне прымалася з-за недахопу зямель?
— Як вядома, Беларусь у Еўропе займае трэцяе месца па колькасці сельгасугоддзяў на душу насельніцтва. У нас амаль па гектары на чалавека прыходзіцца (каля 0,9 атрымліваецца). З іх каля паловы адносяцца да палеткаў. Гэта ж каласальныя плошчы, нават у сельскагаспадарчай Польшчы менш!
Спачатку мне здавалася, што гэта нейкі маніякальная і іррацыянальная ўпартасць нашых бюракратаў. Але з часам я зразумеў, што чым больш зямлі будзе лічыцца ў іх у абароце на месцах, тым больш грошай будзе ісці па лініі Чарнобыльскай праграмы дапамогі. Калі мы разгледзім артыкулы расходаў па ёй, то там ужо цяпер больш за 80 працэнтаў ідзе на сельскагаспадарчае ўзнаўленне і яго падтрымку на гэтых землях.
Менавіта таму нашым местачковым начальнікам выгадна мець вялікую колькасць зямель, якія б падпадалі пад дзеянне гэтай праграмы. Пры гэтым усё адбываецца па іх запытах: "Дайце нам вось гэты кавалак і вось гэты, там ужо няма ніякай радыяцыі!" З Мінска дасылаюць экспертаў, якія ўжо і паўнавартасную экспертызу правесці не могуць, паколькі яе гадамі ніхто не патрабаваў. Таму ў выніку зямлі цудоўным чынам самаачышчацца ад радыяцыі на паперы.

— Няўжо гэтыя грошы не выдаткоўваюцца для рэальнай дапамогі забруджаным тэрыторыям?
— Калі нас пазбаўлялі льгот па чарнобыльскай лініі, то нам казалі: «Мы вось гэта ўсё забіраем, каб не раскідваць гэтыя льготы па тысячам людзей, і каб замест гэтага дапамагаць адрасна». Але на практыцы мы гэтай адраснай дапамогі не назіраем.
На жаль, я сустракаюся з тымі людзьмі, хто сапраўды ў ёй мае патрэбу, паколькі праходжу лячэнне ў анкадыспансэры. Дык вось за 16 курсаў хіміятэрапіі, якія я прайшоў, каля 80% маіх аднапалатнікаў былі з пацярпелых раёнаў — трактарысты і людзі, якія працуюць або якія пражываюць на тых самых землях, дзе вядзецца абмежаваная сельскагаспадарчая вытворчасць.
Таму маё глыбокае перакананне, што ніякую вытворчасць там весці не варта і грошы лепш інвеставаць у чыстыя зямлі. Раз ужо мы ўзяліся за экспарт сельскагаспадарчай прадукцыі ад Расіі да Кітая ...
У нас шмат чыстай зямлі прастойвае гадамі. Трэба менавіта туды ўкладваць грошы, каб потым нічога не чысціць ад радыяцыі.
— Ці былі альтэрнатывы развіцця гэтых рэгіёнаў?
— Пасля аварыі на ЧАЭС было вырашана частку гэтых людзей на заражаных землях адсяліць, а ў тых месцах, дзе можна было яшчэ хоць бы пражываць, — заняць людзей дробнай вытворчасцю. Умоўна кажучы, каб у якіх-небудзь Хойніках збіралі запчасткі для таго ж Гомсельмаша, да прыкладу. Дарэчы, гэта сусветная практыка, і начынне для вялікіх заводаў у развітых краінах часта ствараюць менавіта на такіх дробных прадпрыемствах.
Але потым эканоміка прасела, і ад гэтай ідэі адмовіліся. Была таксама ідэя засадзіць усё лесам, але і гэта не рэалізавалі. І вось зараз мы дайшлі да вытворчасці сельгаспрадукцыі на гэтых землях.

— Што рабіць людзям у гарадах, як сябе засцерагчы? Не купляць «гомельскае малако»?
— Калі раней у мяне была ўпэўненасць, што нашы малаказаводы вырабляюць чыстую прадукцыю, паколькі я прысутнічаў пры кантролі, то зараз аптымізму паменшылася. Ва ўсякім выпадку, цяпер дакладна не кожную партыю кантралююць і правяраюць машыны толькі выбарачна.
Асабіста я працягваю купляць гомельскія малакапрадукты, але не ўжываю тыя прадукты, якія перадаюць, да прыкладу, сваякі жонкі з вёскі. Гэта, вядома, не правіла для ўсіх. Але тым, хто любіць падобныя прадукты, варта правяраць іх хоць бы раз у год.
На вялікі жаль, асвету насельніцтва на тэму чарнобыльскай аварыі і яе наступстваў практычна згарнулі на дзяржаўным узроўні, таму шмат хто з нас часта ігнаруе жыццёва важныя працэдуры кантролю і праверкі.
Што тычыцца грыбоў — у нас жа выдаўся такі грыбны 2017-ы год! Дык вось аднойчы я паехаў за Ветку і назіраў, як людзі збіраюць тыя самыя грыбы ў надзвычай моцна забруджаных лясах. Гэта ж проста самазабойцы! У мяне проста валасы дыбам станавіліся, але да кожнага ж ня падыдзеш і не скажаш «што ты робіш? Абдумайся!».
Таму асабіста я і мая сям'я грыбы і ягады з раёнаў, якія не прайшлі праверкі, не ўжываем. Пэўная небяспека складаецца яшчэ і ў тым, што сёння на гэтай палянцы сабралі грыбы і ягады, праверылі — яны чыстыя, але гэта не азначае, што і на наступны год яны будуць таксама чыстымі. Таму праверка ніколі не бывае лішняй. Толькі з такімі перасцярогамі можна захаваць сваё здароўе і здароўе сваіх блізкіх.
***
Цытата ад старшыні сельгаспрадпрыемства «Дубравіца» Галіны Кашчэевай у інтэрв'ю Еўрарадыё:
— Я ж пакуль не ведаю, колькі там кюры — да 15, пяці, трох ці двух на квадратны метр. Таму, што будзем там вырошчваць, залежыць ад забруджаных зямлі. Але што б мы ні вырошчвалі, яно ўсё роўна пойдзе на корм жывёле.
Ведаеце, чалавек да ўсяго прывыкае. Шкодна не шкодна, але мы засталіся тут жыць. Хто лічыў, што шкодна тут усё — той з'ехаў. А мы засталіся. Вядома, кажуць, што шкодна тут усё. Але я шчыра вам скажу: тыя, хто з'ехаў, хутчэй наперад нагамі прыехалі сюды, чым тыя, хто тут застаўся.
Так, мы гаворым, што радыяцыя на нас уплывае. Але наколькі яна ўплывае? Бо ёсць жа і карысныя якасці ў той радыяцыі. Вунь, кажуць, што электрычны ток забівае. Але ў той жа час паглядзіце, як добра растуць ягады пад высакавольтнымі лініямі!