Беларусістыка праз 20 гадоў
Напрыканцы мая ў Мінску прайшоў V Міжнародны кангрэс беларусістаў. Падзея незаўважная для абывацеля, але значная для навуковых колаў Беларусі і замежжа. З аднаго боку, гэта быў кангрэс, прысвечаны беларусазнаўчым пытанням у галіне мовазнаўства, культуры, гісторыі. Апроч таго, быў праведзены справаздачна-выбарчы сход і пераабраны старшыня. З дня заснавання Міжнародную асацыяцыю беларусістаў узначальваў прафесар Адам Мальдзіс. На V кангрэсе старшынёй асацыяцыі быў абраны акадэмік Міхаіл Касцюк. Пра дасягненні і задачы беларусістыкі з імі размаўляла Вольга Хвоін.
Напрыканцы мая ў Мінску прайшоў V Міжнародны кангрэс беларусістаў. Падзея незаўважная для абывацеля, але значная для навуковых колаў Беларусі і замежжа. З аднаго боку, гэта быў кангрэс, прысвечаны беларусазнаўчым пытанням у галіне мовазнаўства, культуры, гісторыі. Апроч таго, быў праведзены справаздачна-выбарчы сход і пераабраны старшыня. З дня заснавання Міжнародную асацыяцыю беларусістаў узначальваў прафесар Адам Мальдзіс. На V кангрэсе старшынёй асацыяцыі быў абраны акадэмік Міхаіл Касцюк. Пра дасягненні і задачы беларусістыкі з імі размаўляла Вольга Хвоін.
---------------------------------------------
Міхаіл Касцюк: Прыярытэт — рэстытуцыя
— Можна сказаць, што для мяне гэты абавязак нечаканы. Былі просьбы дапамагчы ў працы асацыяцыі, вяліся размовы пра тое, каб узначаліць яе. Але я не думаў, што так атрымаецца ў выніку.
— Што было зроблена вашымі папярэднікамі?
— Натуральна, праца не зводзіцца толькі да правядзення кангрэсаў беларусістаў. Фактычна ўсе два дзесяткі гадоў, што існуе асацыяцыя, яна працавала даволі актыўна, найперш у напрамку
выдавецкай дзейнасці. Выйшла прыкладна 70 выданняў, думаю, што гэта значны вынік. У навуковых колах гэта добра ацэньваецца, як у Беларусі, так і за яе межамі. Асацыяцыя падтрымлівае сталыя сувязі з
навукоўцамі з іншых краін, то бок пераважае навуковы напрамак.
Найбольш актыўна працуюць нашы калегі-беларусісты ў Расіі — у Маскве і Санкт-Пецярбургу, ва Украіне. Нямала ў гэтых адносінах робяць і нашы калегі ў Польшчы. У больш далёкім замежжы можна
вылучаць беларусістаў Германіі, Нарвегіі, Англіі. Актыўныя ўдзельнікі гэтага руху маюцца прыкладна ў дваццаці краінах свету. І гэта не столькі прадстаўнікі беларускай дыяспары, колькі замежнікі.
Часта цікаўнасць да Беларусі абумоўленая тым, што чалавек мае тут нейкія роднасныя сувязі, яго продкі паходзілі з гэтых земляў. І гэтыя людзі шчыра зацікаўленыя ў развіцці беларускай культуры.
— Вы заступілі на новую пасаду і, канешне, мусіце мець ўяўленне пра тое, у якім кірунку будзе развівацца асацыяцыя. На што будзеце рабіць акцэнт?
— Пасля кангрэса, хаця прайшло і нямнога часу, мы правялі першае пасяджэнне беларускай часткі новаабранага камітэта. Было вызначана, што адным з прыярытэтаў дзейнасці мусіць быць рэстытуцыя
— гэта значыць усё, што звязана з вяртаннем на Беларусь яе духоўных каштоўнасцяў, якія па тых ці іншых прычынах аказаліся па-за межамі краіны. Мы разумеем, што гэта няпростая справа, нешта
было зроблена за час суверэнітэту Беларусі, маюцца рэестравыя спісы.
Але мы паспрабуем вызначыць найбольш важныя пункты ў гэтым рэчышчы з гледзішча дзяржавы, культуры. Каб канкрэтызаваць, хацеў бы згадаць бібліятэку Храптовічаў, яна фарміравалася прадстаўнікамі гэтага
роду, а пасля была вывезеная за межы Беларусі. Значная яе частка знаходзіцца ва Украіне. Канешне, гэтая справа няпростая: трэба выходзіць на дзяржаўныя органы, мець абгрунтаванне, чаму той ці іншы
прадмет варта вярнуць. Але, наколькі мне вядома, дзяржаўныя структуры Беларусі зацікаўленыя ў гэтым не менш за нас, таму мы спадзяемся на супрацоўніцтва з імі.
Мяркую, што напрамкі дзейнасці трэба пашыраць, каб за межамі Беларусі лепш прадставіць наша мастацтва і культуру ўвогуле. Канешне, на адным пасяджэнні камітэта немагчыма распрацаваць усё да драбніц.
Але зразумела, што застанецца ў прыярытэтах пашырэнне сувязяў з актыўнымі людзьмі, якія ўваходзяць у Міжнародную асацыяцыю беларусістаў. Натуральна, мы зацікаўленыя, каб яны прапагандавалі беларускую
культуру. З майго пункту гледзішча, нашу асацыяцыю можна разглядаць як форму народнай дыпламатыі за мяжой, але важна, каб гэты рух прысутнічаў і тут, каб пашыраліся шэрагі беларусістаў у абласных
цэнтрах.
— Ці спрыяльныя ўмовы для вашай дзейнасці ў Беларусі?
— Стан беларускай мовы і культуры агульнавядомы. Канешне, перыядычна паўстае моўнае пытанне. Але думаю, што пэўнае паразуменне мы знаходзім і ў дзяржаўных органах, там таксама ёсць людзі,
якія мову і ведаюць, і паважна да яе ставяцца. У навуковых адносінах беларуская мова распрацаваная дасканала, і па гэтых крытэрах знаходзіцца ў першых пазіцыях з шэрагу славянскіх моваў. Мова
— душа культуры, гэта ўплывае і на агульны стан культуры Беларусі. Калі бываю за мяжой, то найперш калегі цікавяцца развіццём нашага грамадства з адметнасцямі карэннай нацыі. Мяркую, што
гэта нават наш выйгрышны момант у міжнародных стасунках.
Думаю, не памылюся, калі скажу за ўсіх гуманітарыяў: за апошнія 20 гадоў мы насамрэч узбагаціліся ў гуманітарным плане. Напрыклад, гісторыкі вярнулі шмат імёнаў, іншая справа, што нямала ў нас і
постацей, якія па тых ці іншых прычынах працавалі па-за межамі Беларусі.
— Ці былі падчас працы Кангрэсу беларусістаў нейкія складанасці?
— Заснавальнікамі Міжнароднай асацыяцыі беларусістаў з’яўляюцца МЗС, НАН Беларусі, Міністэрства культуры, Мінадукацыі. Першыя тры арганізацыі прынялі даволі актыўны ўдзел у
падрыхтоўцы кангрэсу. Перад прысутнымі выступілі прадстаўнікі міністэрстваў культуры і замежных спраў, яны дэкларавалі гатоўнасць да супрацоўніцтва. Удзел Міністэрства адукацыі быў меншым, яны
дапамагалі некаторымі кантактамі. Шчыра кажучы, мы спадзяваліся, што будзе большы ўдзел Міністэрства адукацыі. Яго кіруючыя работнікі ў кангрэсе не ўдзельнічалі, але што тычыцца самой сістэмы, то яна
была прадстаўленая супрацоўнікамі розных універсітэтаў.
--------
Даведка:
Міхаіл Паўлавіч Касцюк — гісторык паводле адукацыі, каля дванаццаці гадоў працаваў дырэктарам Інстытута гісторыі Нацыянальная Акадэміі навук Беларусі. Але ў 1999 годзе быў вызвалены з
пасады з прычыны асабістага канфлікту Міхаіла Касцюка і Аляксандра
Вайтовіча, які на той час узначальваў Акадэмію навук і не ўпадабаў навуковую пазіцыю дырэктара інстытута.
-------------------------------------------------
Адам Мальдзіс:
Культура мусіць бегчы паперадзе ўсяго
Правядзенне V Міжнароднага кангрэса беларусістаў моцна падтрымалі Міністэрства культуры, Міністэрства замежных спраў, Акадэмія навук Беларусі. І абсалютна абмежавалася ад нас Міністэрства адукацыі,
хаця яно і з’яўляецца адным з заснавальнікаў Міжнароднай асацыяцыі беларусістаў. Я не ведаю, чым гэта можна абгрунтаваць лагічна. Нашы пасяджэнні планаваліся на філфаку, але давялося ладзіць
сустрэчы ў харэаграфічнай вучэльні. Частка дэлегатаў з усмешкай гэта ўспрыняла, хоць нас і гасцінна сустрэлі ў гэтай установе, але ўсё ж было нядобрае адчуванне.
Да кангрэсу выйшла некалькі выданняў. Адно з іх з дапамогай швейцарца Поля Сутэра. Ён — банкаўскі работнік, але захапіўся гісторыя беларускіх татараў. І дамогся выдання некалькіх кніг. Можна
прывесці многа прыкладаў падобнай цікаўнасці да Беларусі, якая падаецца нават незвычайнай.
Думаю, што такая садружнасць навукоўцаў сапраўды патрэбная, каб прасоўваць беларускую культуру па свеце. У нас дзіўнае ўяўленне, што найперш важная эканоміка. Але калі чалавек не ўспрымае эмацыйна
Беларусь, то ён не будзе надта зацікаўлены ў супрацоўніцтве. Калі гаварыць шаблонам, то культура мусіць бегчы паперадзе ўсяго. Гэта ўласна і ёсць наша галоўная мэта — пашыраць прысутнасць
Беларусі ў свеце, каб ведалі, што ёсць такая краіна і што дала яна многа выбітных асобаў. Зараз мы рыхтуем другое выданне пра выбітных беларусаў у памежных краінах — наша краіна заўсёды ў
гэтым плане была донарам для суседзяў.
Што тычыцца рэстытуцыі, якой плануе займацца асацыяцыя, то я бачу яе і ў прамым, і ў пераносным сэнсе. Не заўсёды магчыма вярнуць страчаныя каштоўнасці, дык трэба, каб хаця б былі добрыя копіі, каб
ладзіліся іх выставы. Але неаднойчы былі выпадкі, калі нехта з беларускіх навукоўцаў прыязджае, а да яго ставяцца насцярожана, бо хоча сваё вярнуць. Маю калегу ў Саратаве не пусцілі ў запаснікі
музею, свае ж навукоўцы не выклікаюць такой алергіі. У нас пры Саўміне дзейнічае камісія, якая займаецца вяртаннем страчанай спадчыны. Лічу, што гэта вельмі добра, бо любое пытанне вырашаецца хутчэй,
калі задзейнічаныя дзяржаўныя, грамадскія і навуковыя структуры.
У такіх няпростых эканамічных ды іншых абставінах захаваць асацыяцыю амаль без стратаў — добры вынік працы. Мяне вельмі парадавала, што на апошні кангрэс беларусістаў прыйшло многа моладзі,
разумнай і без комплексаў. Асабіста я ўскладваю вялікія спадзяванні на новага старшыню, бо ён вельмі ўраўнаважаны, дасведчаны чалавек. Пастараемся падабраць людзей, якія будуць яму дапамагаць.
--------
Даведка
Адам Мальдзіс — доктар філалагічных навук, прафесар. Сябра Беларускага ПЭН-цэнтра. Сябра Саюза пісьменнікаў СССР. Адзін з заснавальнікаў Міжнароднай асацыяцыі беларусістаў, яе ганаровы старшыня. Аўтар шэрагу манаграфій і кніг. Скончыў аддзяленне журналістыкі Беларускага дзяржаўнага універсітэта, аспірантуру пры Інстытуце літаратуры імя Янкі Купалы АН БССР. Узнагароджаны медалём Францыска Скарыны і іншымі медалямі, чатырма польскімі ганаровымі адзнакамі. Перакладае з польскай і балгарскай моваў.