Беларускія ўлады праціснулі свой фармат дыялогу з ЕС

Што такое праект «Рэфорум»? Што адбываецца ў беларуска-еўрапейскіх адносінах, чаму ЕС прыняў той фармат дыялогу, на якім доўгія гады настойвала беларуская ўлада? На гэтыя і іншыя пытанні ў інтэрв'ю Naviny.by адказаў старэйшы аналітык Беларускага інстытута стратэгічных даследаванняў (BISS) Дзяніс Мельянцоў.



meliantsov_denis.jpg

Аналітык Беларускага інстытута стратэгічных даследаванняў (BISS) Дзяніс Мельянцоў.

— Паўгода прайшло з моманту запуску праекта «Рефорум». Якія прамежкавыя вынікі?
 

— Мы скончылі падрыхтоўчую фазу, яна была не бачная шырокаму колу грамадскасці. Па-першае, досыць вялікі час заняла «чоўнавая дыпламатыя», калі мы проста спрабавалі выбудаваць адносіны з зацікаўленымі бакамі, якія мы хацелі б уключыць у праект, якія хацелі самі залучыцца ў праект, якіх хацеў там бачыць Еўрапейскі саюз.
 

У многіх бакоў было зусім рознае разуменне і бачанне праекта. Была папярэдняя фаза праграмы «Еўрапейскі дыялог аб мадэрнізацыі Беларусі» (ЕДМ), у рамках якой была сабрана група беларускіх экспертаў, але адсутнічала ўнутраная структура і разуменне таго, што хоча Еўрасаюз. Падчас гэтай фазы былі проста сабраныя беларускія эксперты з тым, каб яны хаця б сталі паміж сабой казаць аб канкрэтных шляхах рэфармавання краіны. Паколькі ніякіх фінансавых сродкаў пад гэта не вылучалася, ЕС да канца сам не разумеў, што ён ад гэтага хоча, самым актыўным экспертам давялося самім прыдумляць, чым заняцца.
 

Паколькі ні да якіх істотным вынікаў гэта не прывяло, Еўрасаюз, як я разумею, вырашыў вылучыць асобны праект, які б займаўся вельмі канкрэтнымі рэчамі ў рамках больш шырокага поля. Гэты праект было прапанавана рэалізаваць BISS, у якога ёсць вопыт працы з еўрапейскімі праектамі і які ўдзельнічаў у папярэдняй фазе ЕДМ.
 

У новага праекта «Рэфорум» ёсць канкрэтныя задачы, з канкрэтнымі вынікамі. Ад праекту чакаюць 16 реформенных прапаноў, дыялогу паміж рознымі зацікаўленымі бакамі, у тым ліку апазіцыяй, уладай, экспертамі, бізнесам. Гэты праект разлічаны на два гады і падтрымліваецца Еўрасаюзам.
 

— Што з сябе ўяўляе праект па выніках ўзгаднення з усімі зацікаўленымі бакамі?
 

— У адрозненне ад папярэдняй фазы, калі эксперты былі прадастаўлены самі сабе, зараз галоўнымі заказчыкамі праекта з'яўляюцца форумы. Іх чатыры. Кожны з іх павінен раз у паўгода прапанаваць па адным прыярытэту рэформаў: што яны лічаць важным для краіны і для іх саміх.
 

Першы форум ўяўляе палітычную апазіцыю і грамадзянскую супольнасць. Ён уключае ў сябе лідараў найбуйнейшых палітычных партый і найбуйнейшых аб'яднанняў няўрадавых арганізацый, такіх як Асамблея НДА, Нацыянальная платформа Форуму грамадзянскай супольнасці Усходняга партнёрства (ФГС УП), Беларуская асацыяцыя журналістаў і г.д.
 

Другі форум збярэ прадстаўнікоў бізнесу і бізнес-асацыяцый.
 

Трэці форум досыць умоўны: мы меркавалі, што там будуць прадстаўнікі ўлады. Але з самага пачатку і мы, і Еўрасаюз аддавалі разумелі, што наўрад ці ўдасца фізічна сабраць гэтых людзей, таму што вядома стаўленне дзяржавы да самой ідэі Еўрапейскага дыялогу аб мадэрнізацыі. Некалькі разоў і міністр Макей, і іншыя чыноўнікі казалі, што дзяржава не будзе ўдзельнічаць у гэтай праграме, паколькі Еўрапейскі саюз яе анансаваў, прыняў і запусціў у аднабаковым парадку, не пракансультаваўшыся з Беларуссю. Цяпер яшчэ больш відавочна, што яны не будуць удзельнічаць у «Рефоруме», таму што яны з Еўрасаюзам на двухбаковай аснове запусцілі «прамежкавую фазу» — практычна такі ж дыялог аб мадэрнізацыі, толькі на міжурадавым узроўні.
 

Атрымалася такая сітуацыя, калі ёсць два незалежных адзін ад аднаго канала, па якіх ЕС абмяркоўвае мадэрнізацыю з Беларуссю: адзін накіраваны на грамадзянскую супольнасць, гэта наш праект, а другі — міжурадавыя кансультацыі.
 

Чацвёрты форум — народ — меркаваўся зусім як віртуальны форум: мы будзем браць прыярытэт з рэпрэзентатыўнага нацыянальнага апытання грамадскай думкі, якое мы будзем праводзіць кожныя паўгода. Першыя апытанні паказалі, што існуе значная разбежка паміж тым, што лічыць важным грамадзянская супольнасць і апазіцыя і тым, чаго хоча насельніцтва.
 

— Як працуе ўвесь механізм выпрацоўкі выніковых прапаноў?
 

— Збіраецца форум, дапусцім, грамадзянскай супольнасці і апазіцыі. Збіраюцца лідары, яны паміж сабой вырашаюць, што яны лічаць цяпер галоўным для Беларусі, што трэба рэфармаваць. Раз у паўгода яны вылучаюць адзін прыярытэт. Дапусцім, гэта пенсійная рэформа.
 

Далей гэты прыярытэт, сфармуляваны ў шырокім выглядзе, трапляе ў Савет праекта, які ператварае гэтае словазлучэнне ў тэхнічнае заданне для экспертаў: што канкрэтна трэба распрацаваць, якія тэрміны, на якія пытанні адказаць, што ўлічыць. Далей, калі гэтыя заданні распрацаваны, на аснове заявак зацікаўленых экспертаў BISS рыхтуе, а Савет сцвярджае групу экспертаў у залежнасці ад колькасці працы, тэрмінаў: ад трох да сямі чалавек. Плюс, будзе прапанаваны эксперт ад Еўрапейскага саюза, які калісьці ў сваёй краіне ўдзельнічаў у распрацоўцы такой рэформы.
 

Гэтая экспертная група падрыхтуе канкрэтная прапанова рэформы, прапановы па змяненні заканадаўства ў дзеючых умовах, тут і цяпер, каб гэтая рэформа ўступіла ў сілу. І экспертная група павінна таксама правесці першасную калькуляцыю, колькі будзе каштаваць правядзенне такой рэформы ў Беларусі. Метадалогія гэтай калькуляцыі пакуль у распрацоўцы.
 

Гэты гатовы праект паступае на кантроль Савету і форуму, які яго замовіў. Савет, напрыклад, можа вырашыць, што ўзровень якасці напрацовак экспертаў недастаткова высокі, і накіраваць дакумент на дапрацоўку або знешнюю экспертызу.
 

— А хто ўваходзіць у склад Савета праекта?
 

— Меркавалася, што ў яго павінны ўваходзіць вопытныя, кваліфікаваныя і аўтарытэтныя людзі з розных грамадскіх сектараў. На сённяшні дзень гэта экс-кіраўнік Нацбанка Станіслаў Багданкевіч, які ўяўляе, з аднаго боку, палітычную апазіцыю, з другога боку, гэта чалавек, які мае досвед працы ў дзяржсектары, член савета BISS Пётр Марцаў, прадстаўнік даследчага цэнтра BEROC Павел Данейка, прадстаўнік Нацыянальнай платформы ФГС УП Улад Вялічка, прадстаўнік каардынацыйнай групы папярэдняй фазы праекта палітолаг Андрэй Ягораў, кіраўнік інстытута «Палітычная сфера» Андрэй Казакевіч і два прадстаўнікі ад Еўрасаюза ў якасці назіральнікаў.
 

Склад Савета не закрыты. Зараз вядуцца перамовы з прадстаўнікамі прыватных юрыдычных кампаній. Калі ўдасца кагосьці прыцягнуць з сферы бізнесу, з Акадэміі навук, універсітэтаў, гэта будзе вялікі плюс. Рашэнне аб сваім пашырэнні будзе прымаць сам Савет.
 

— Што адбываецца пасля праверкі напрацовак Саветам?
 

— Затым дакумент абмяркоўваецца форумам, які вырашае, як яго далей лабіраваць, якія дзеянні яшчэ неабходна зрабіць. Мы планавалі правядзенне розных круглых сталоў, некалькі канферэнцый, дзе будуць прэзентавацца напрацоўкі, у тым ліку, з запрашэннем прадстаўнікоў ад улады. Выніковыя праекты рэформаў — гэта дакумент не закрыты, мы апублікуем яго на сайце BISS, мы аддамо яго заказчыкам, апазіцыя і грамадзянская супольнасць змогуць выкарыстоўваць яго ў сваіх кампаніях.
 

— Гэта значыць BISS не будзе сам займацца лабіраваннем выніковых прапаноў?
 

— У рамках праекта такой задачы няма. Ёсць першасная задача прэзентаваць, правесці публічнае абмеркаванне. Але, зразумела, мы не можам гарантаваць, што праект рэформаў патрапіць у парламент і будзе прыняты.
 

— Атрымліваецца, па вялікім рахунку, вам усё роўна, ці будуць вашыя напрацоўкі рэалізаваны?
 


— Нам як экспертам і адказным грамадзянам сваёй краіны, вядома, гэта важна, але мы не можам гэтага гарантаваць. Натуральна, мы будзем адсочваць, які ўплыў яны будуць мець, ці выкарыстоўваюцца яны рознымі палітычнымі групамі і ўладай.
 

— А дзяржава наогул не выказала цікавасці да ўдзелу ў праекце? Як без гэтай цікавасці даведацца, які заказ ў дзяржавы на рэформы?
 

— Пры запуску гэтага праекта мы спрабавалі выходзіць на дзяржаўныя інстытуцыі, у тым ліку, даследчыя цэнтры пры дзяржаўных органах. Супраціву мы не сустрэлі, як і вялікага энтузіязму, паколькі ёсць рашэнне на вышэйшым узроўні, што дзяржава не ўдзельнічае ў гэтым праекце. Але на нефармальным узроўні яны гатовыя ўдзельнічаць, але, натуральна, не ўваходзіць у склад Савета «Рефорума» ці ўдзельнічаць у форумах. Але я спадзяюся, атрымаецца прыцягнуць дзяржаўных экспертаў да ацэнкі праектаў рэформаў, і яны змогуць паўдзельнічаць у абмеркаванні.
 

Мы прынялі рашэнне, што часткова мы будзем счытваць заказ на рэформы гэтага трэцяга форуму з праграм, стратэгій, планаў сацыяльна-эканамічнага развіцця, якія ёсць у ўрада. І мы мяркуем выкарыстоўваць тыя дыскусіі, напрацоўкі, якія адбываюцца ў рамках дыялогу на міжурадавым узроўні паміж Беларуссю і ЕС.

Гэта значыць, ёсць інфармацыя аб тых прыярытэтах, якія выказваюцца прадстаўнікамі ўлады ў гэтым дыялогу. У чэрвені былі праведзены першыя кансультацыі, і адтуль можна ўжо нешта браць. У самым агульным плане: пакуль уладам было б цікава, каб Еўрапейскі саюз паўдзельнічаў у такіх напрамках мадэрнізацыі, як гандаль і інвестыцыі. Адпаведна, мы можам зрабіць выснову, што для беларускай дзяржавы гэта важна, і працаваць у гэтым кірунку.
 

— Пасяджэнне першага Форуму грамадзянскай супольнасці і палітычнай апазіцыі прайшло 27 чэрвеня. Ці задаволеныя вы вынікамі?
 

— Мы задаволены ўжо тым, што ён прайшоў. Адна з задач праекта — сабраць Форум і арганізаваць дыялог у рамках канкрэтнай групы. Такі дыялог адбыўся, нават больш актыўна, чым мы меркавалі. Была абмеркавана працэдура, рэгламент працы Форуму, мы паказалі вынікі сацыялагічных даследаванняў, Форум абраў свайго старшыні. Ім стаў прадстаўнік партыі БНФ Ігар Лялькоў.

Форум пачаў абмяркоўваць прыярытэт рэформаў, які ён павінен прадставіць Савету праекта. Пакуль гэтага прыярытэту няма, але ёсць топ-6 прыярытэтаў, якія маюць патрэбу ў далейшым абмеркаванні. Форум скончыўся тым, што ён папрасіў у BISS падрыхтаваць больш дэталёвы даклад з нагоды таго, што ўжо ў прынцыпе напрацавана па гэтых пяці прыярытэтам.
 

Арыентыровачна 15 ліпеня Форум збярэцца яшчэ раз і прыме канчатковае рашэнне, што яны прапануюць для распрацоўкі экспертам.
 

— Беларуская ўлада доўгі час прапаноўвала Еўрасаюзу перавесці двухбаковы дыялог у фармат размовы на прагматычныя эканамічныя тэмы, без асаблівага акцэнту на палітыку, правы чалавека. У «Еўрапейскім дыялогу аб мадэрнізацыі» улады былі незадаволеныя тым, што ім давялося б мець зносіны з прадстаўнікамі грамадзянскай супольнасці. І цяпер, як улада і прасіла, паралельна з «Рэфорумам» пачынаецца т.зв. «Прамежкавая фаза» супрацоўніцтва, у рамках якой бакі як раз і будуць абмяркоўваць мадэрнізацыю без прысутнасці беларускай апазіцыі або грамадзянскай супольнасці. Як вы думаеце, чаму ЕС пайшоў на ўмовы афіцыйнага Менску?
 

— Фармальна ЕС не пайшоў на ўмовы беларускай улады, таму што тыя перамовы, якія адбываюцца на двухбаковым міжурадавым узроўні, называюцца па-іншаму, не «Еўрапейскі дыялог аб мадэрнізацыі".
 

— Так, адбыўся рэбрэндынг, але ў бок, у які і хацела яго перавесці беларуская ўлада ...
 

— Так. Прычына ў тым, што афіцыйны Мінск паслядоўна шмат разоў казаў, што ў такім фармаце, дзе ўдзельнічае апазіцыя і грамадзянская супольнасць, ён удзельнічаць не будзе. Ён вельмі выразна даў зразумець Еўрапейскаму саюзу, што той паступіў неабдумана, ня пракансультаваўшыся з афіцыйным Менскам з нагоды запуску ЕДМ. Зноў-такі, то прапанова, якое беларускія ўлады накіравалі ў Брусель, таксама да канца не выканана. Мінск патрабаваў такога фармату, які існаваў паміж Расіяй і ЕС — "Партнёрства для мадэрнізацыі", каб Еўрапейскі саюз фінансаваў тыя праекты, якія хоча беларускі ўрад. Але на тым этапе Брусель не пайшоў на такі фармат.
 

Але на сёння трэба прызнаць, што ў выніку беларускія ўлады прадаючы уласны фармат перамоваў і дамагліся, каб ЕС усё ж такі вёў перамовы асобна з уладай, не ўключаючы ў гэты працэс грамадзянскую супольнасць, і далі зразумець Еўрасаюзу, што так будзе лепш ўсім.
 

— Атрымліваецца, гэта больш трэба ЕС, раз ён ідзе на саступкі?
 

— Асабіста я лічу, што еўрапейскія палітыкі прыходзяць да высновы, што іх стаўка на санкцыі не спрацавала. Так ці інакш, трэба альбо камбінаваць пугі і пернікі, альбо спрабаваць зноў пераходзіць да нейкага этапу ўцягвання Беларусі, пачынаючы з непалітычных рэчаў, такім чынам набліжаючы яе да еўрапейскіх стандартаў.
 

Атрымліваецца, што, увогуле, паўтараецца працэс, які адбываўся ў 2008-2010 гадах, але на некалькі іншым якасным узроўні, таму што цяпер парадак дня больш выразны і больш сістэмны.
 

Зацікаўленасць еўрапейскага боку зразумелая: яны хочуць захаваць нейкія рычагі ўплыву, яны хочуць працягваць перамоўны працэс з тым, каб хаця б мець інфармацыю і, як яны спадзяюцца, такім чынам ўздзейнічаць і на беларускае грамадства і на беларускую ўладу.
 

— Вы лічыце такі фармат дыялогу пераважным? Таму што як мінімум частка апазіцыі будзе незадаволеная ...
 

— Пры любым рашэнні заўсёды ёсць незадаволеныя. Натуральна, палітычная апазіцыя будзе незадаволеная збліжэннем Еўрасаюза з Беларуссю на афіцыйным узроўні, таму што гэта звужае іх ўплыў. Калі раней яны былі кантактным бокам ад Беларусі, то цяпер ЕС размаўляе з беларускім урадам, і магчымасці для лабіравання у апазіцыі зніжаюцца.
 

Калі казаць пра інтарэсы краіны і грамадства ў цэлым, то, на маю думку, той фармат, які зараз знойдзены, пазітыўны, таму што Еўрапейскі саюз сыходзіць ад ізаляцыі, прапануе дапамогу, у тым ліку, у эканамічных пераўтварэннях краіны. Няхай гэтая дапамога сёння хутчэй экспертная, чым фінансавая або тэхналагічная, але ж з чагосьці трэба пачынаць.
 

— Крытыкі скажуць, што гэта можа быць выкарыстана беларускай уладай для ўласнага ўмацавання і, па сутнасці, закансервуе сітуацыю.
 

— Гэта хутчэй тэарэтычная праблема: як нам аддзяліць беларускі рэжым ад грамадства? Гэта значыць ці можна ізаляваць беларускую палітычную вярхушку ад грамадства, зрабіць так, каб было дрэнна палітычнай эліце, але добра грамадству і краіне? На маю думку, гэта зрабіць вельмі цяжка. Натуральна, калі ЕС будзе інтэнсіўна дапамагаць Беларусі ў мадэрнізацыі, эканамічных рэформах, гэта так ці інакш ўмацуе, у тым ліку, і становішча улады. Але тут трэба глядзець, якіх выгод больш.
 

— І чаму больш выгод ў дыялогу ЕС з беларускай уладай?
 

— На маю думку, умацаванне і мадэрнізацыя краіны, незалежна ад таго, хто пры ўладзе, гэта пазітыўна, таму што гэта мае доўгатэрміновае ўплыў на развіццё беларускай дзяржавы, грамадства, яго патэнцыялу і г.д. Любая ізаляцыя Беларусі, я лічу, шкодная.

Пераклад НЧ