Як адбылася законная анексія Гаваяў

У 1898 годзе падзеі, якія пачаліся амаль стагоддзе таму, завяршыліся анексіяй Гавайскага каралеўства Злучанымі Штатамі. Гэтая трансфармацыя з суверэннай дзяржавы ў тэрыторыю ЗША была надзвычай цікавай.

Ад манархіі да анэксіі

Гавайскае каралеўства было афіцыйна створанае ў 1810 годзе пры каралі Камехамеху I, які аб'яднаў Гавайскія выспы шляхам спалучэньня дыпляматыі і вайны. Пры ягоным кіраваньні адбыўся прыток заходніх уплываў, першапачаткова праз гандаль і хрысьціянскіх місіянэраў. Зьмешваньне заходняй і карэннай гавайскай культураў заклала аснову для глыбокіх грамадзкіх зрухаў, якія сфармуюць будучыню каралеўства.

З праўленьнем караля Камехамеха III у 1825 годзе ў каралеўстве была ўсталяваная канстытуцыйная манархія. Пад уплывам заходніх канцэпцый гэтая новая структура ўраду дазволіла замежнікам валодаць зямлёю, што, у сваю чаргу, выклікала эканамічны бум, абумоўлены ростам цукровых плянтацый. Гэтая эпоха адзначыла пачатак значнага амэрыканскага ўплыву і цікавасьці да выспаў, улічваючы значныя прыбыткі, атрыманыя ад гавайскага гандлю цукрам.

На працягу другой паловы XIX стагодзьдзя суверэнітэт каралеўства неаднаразова аспрэчваўся. Падпісаньне ў 1875 годзе Дамовы аб узаемнасьці паміж ЗША і Гаваямі, якая адмяніла тарыфы на цукар, прывяло да выбуховага росту цукровай прамысловасьці. Гэта ў сваю чаргу узмацніла цікавасьць Амэрыкі да Гаваяў. Амэрыканскія ўладальнікі плянтацый пачалі дамінаваць у гавайскай эканоміцы і палітыцы. Гэта пацягнула незадаволенасьць сярод карэнных гавайцаў.

Ключавым момантам на шляху Гаваяў да анэксіі стаў 1893 год, калі каралева Ліліўокалані, якая ўзышла на трон толькі за два гады да гэтага, паспрабавала аднавіць паўнамоцтвы манархіі, абмежаваныя канстытуцыяй 1887 году. Ейныя намаганьні сутыкнуліся з супрацівам пераважна амэрыканскай і эўрапейскай бізнэс-эліты, што завяршылася дзяржаўным пераваротам, арганізаваным так званым «Камітэтам бясьпекі». Ён складаўся пераважна з амэрыканскіх і эўрапейскіх бізнэсмэнаў.

Пераварот, падтрыманы міністрам ЗША па справах Гаваяў Джонам Стывенсам, зрынуў каралеву Ліліўокалані і стварыў часовы ўрад з Сэнфардам Доўлам у якасьці прэзідэнта. Доўл, юрыст, які нарадзіўся на Гаваях у сям'і амэрыканскіх бацькоў, меў значныя інтарэсы ў гавайскай цукровай прамысловасьці.

Гэтая падзея выклікала інтэнсіўныя міжнародныя і ўнутраныя дэбаты аб легітымнасьці зрынаньня і патэнцыйнай анэксіі. У той час як прэзідэнт ЗША Гровер Кліўлэнд выступаў за аднаўленьне каралевы, сытуацыя цалкам зьмянілася з абраньнем новага амэрыканскага прэзыдэнта Ўільяма Мак-Кінлі, прыхільніка экспансіі.

Да таго ж пачалася гішпанска-амэрыканская вайна 1898 году. Стратэгічнае значэньне Гаваяў як ціхаакіянскага фарпосту станавілася ўсё больш відавочным, і курс на анэксію стаў незваротным.

Рэспубліка Гаваі вырашыла не падтрымліваць ваенных дзеяньняў Гішпаніі ці ЗША і абвясьціла аб сваім нэўтралітэце. Але, як адзначае гісторык Ральф Куйкендал, «урад Гавайскіх выспаў адмовіўся ад свайго нэўтралітэту і зрабіў усё магчымае, каб дапамагчы амэрыканцам... Ганалулу стаў месцам прыпынку ў акіяне для войскаў Злучаных Штатаў».

Была глыбокая занепакоенасьць тым, што Японія захопіць Гаваі як частку сваёй каланіяльнай імпэрыі, што ўяўляла сур'ёзную пагрозу для Заходняга ўзьбярэжжа ЗША. Пазыцыя прэзідэнта Мак-Кінлі заключалася ў тым, што Гаваі ніколі ня змогуць выжыць самі па сабе, але хутка будуць паглынутыя Японіяй, бо ўжо чвэрць насельніцтва выспаў складалі японцы. Гэта дазволіла б Японіі дамінаваць у Ціхім акіяне і падарвала б амэрыканскія надзеі на буйны гандаль з Азіяй.

7 ліпеня 1898 году Злучаныя Штаты афіцыйна анэксавалі Гавайскія выспы.

Анэксія

У той дзень Кангрэс Злучаных Штатаў Амэрыкі прыняў рэзалюцыю Ньюлэндс, паводле якой адбылася анэксія Каралеўства Гаваі. Гэты акт адзначыў ня толькі канец манархіі, але і пачатак новай эры амэрыканскай прысутнасьці ў Ціхім акіяне.

Калісьці суверэнная краіна цяпер была тэрыторыяй ЗША, яе рэсурсы і стратэгічнае становішча былі гатовыя падтрымаць рост Злучаных Штатаў як сусьветнай дзяржавы. Злучаныя Штаты ўзялі на сябе гавайскую зьнешнюю пазыку ў памеры 4 мільёнаў даляраў у межах анэксіі.

Рэзалюцыя Ньюлэндса, названая ў гонар кангрэсмэна ЗША Фрэнсіса Ньюлэндса з Невады, была ўнесеная ў Кангрэс падчас вайны з Гішпаніяй, яна заклікала да анэксіі Гаваяў. Рэзалюцыя была прынятая Кангрэсам 4 ліпеня 1898 году 209 галасамі супраць 91. У Сэнаце за гэта прагаласавала 2/3 складу – 42 супраць 21 сэнатараў. Прэзыдэнт Мак-Кінлі падпісаў заканадаўчы акт праз тры дні.

12 жніўня на прыступках палацу Іялані ў Ганалулу адбылася цырымонія афіцыйнай перадачы дзяржаўнага суверэнітэту Гавайскіх выспаў Злучаным Штатам. Ніхто з кіраўніцтва Гавайскіх выспаў не прысутнічаў, як і большасьць ураджэнцаў Гаваяў, якія выконвалі дырэктывы аб байкоце.

Уключэньне Гаваяў у склад ЗША адкрыла шлях для разьвіцьця Пэрл-Харбара як значнай ваенна-марской базы, якая адыграла значную ролю ў Другой сусьветнай вайне.

У 1959 годзе Гаваі сталі 50-м штатам ЗША, а ўжо праз 2 гады там нарадзіўся хлопчык Барак, якому наканавана было стаць 44-м прэзыдэнтам усіх Злучаных Штатаў.

У рэтраспектыве Ньюлэндзкая рэзалюцыя стала істотным крокам на шляху Амэрыкі ад маладой нацыі, абмежаванай двума акіянамі, да сусьветнай звышдзяржавы.

Той самы дакумэнт 1898 году

СУМЕСНАЯ рэзалюцыя аб далучэньні Гавайскіх выспаў да Злучаных Штатаў.

Прымаючы пад увагу, што ўрад Рэспублікі Гаваі ў належнай форме выказаў сваю згоду ў парадку, прадугледжаным ягонай канстытуцыяй, саступіць Злучаным Штатам Амэрыкі абсалютна і без агаворак усе правы суверэнітэту любога роду над Гавайскімі выспамі і іх залежнымі тэрыторыямі, а таксама саступіць і перадаць Злучаным Штатам абсалютную плату і права ўласнасьці на ўсе дзяржаўныя або каронныя землі, грамадзкія будынкі, парты, гавані, ваенную тэхніку і ўсю іншую грамадзкую ўласнасьць усялякага роду і апісаньня, якія належаць ураду Гавайскіх выспаў, разам з усімі правамі і прыналежнасьцю да гэтага.

Такім чынам,

Вырашана Сэнатам і Палатай прадстаўнікоў Злучаных Штатаў Амэрыкі ў Кангрэсе, што згаданая перадача прынятая, ратыфікаваная і пацьверджаная, што згаданыя Гавайскія выспы і іх залежныя тэрыторыі будуць гэтым анэксаваныя як частка тэрыторыі Злучаных Штатаў і падпарадкоўваюцца іх суверэннаму валадарству і што ўся ўласнасьць і правы, згаданыя тут, належаць Злучаным Штатам Амэрыкі.