Сага пра Альтынг: найстарэйшы парламент у свеце, які працягвае дзейнічаць

Ісландскі Альтынг заснаваны ў 930 годзе нашай эры на раўніне Тынгвелір, дзе сустракаюцца дзьве тэктанічныя пліты. Гэты парламент пераклікаецца з галасамі пасяленцаў вікінгаў, якія некалі шукалі рэвалюцыйнага рашэньня для кіраваньня сваім новым домам. 

Больш за тысячу гадоў праз Альтынг ісляндцы працягваюць адстойваць дэмакратычную спадчыну, чым натхняюць народы па ўсім сьвеце.

У самым сэрцы Паўночнай Атлянтыкі, на суровай, сырой і маланаселенай выспе, вядомай як Ісляндыя, знаходзіцца Нацыянальны парлямэнт.
Быў 930 год. Эўропа яшчэ была ў палоне Цёмнага Сярэднявечча. Рым, калісьці сэрца цывілізацыі, даўно загінуў. Але ў гэтым далёкім, але бясконца прыгожым кутку сьвету вось-вось павінны быў распачацца рэвалюцыйны сацыяльны эксперымент.

Вікінгі, якія калянізавалі выспу ўсяго прыкладна шэсьць дзесяцігодзьдзяў перад гэтай падзеяй, сабраліся на сход на адкрытым паветры. Гэта быў першы Альтынг, сход, які праходзіў у месцы, што пазьней стала вядомае як Тынгвелір, дзе сустракаюцца Паўночнаамерыканская і Эўразійская тэктанічныя пліты.

Альтынг зьявіўся як увасабленьне дэмакратыі, слова, якое тады было невядомае вікінгам. Уявіце сабе сцэну, дзе свабодныя людзі могуць выказваць сваё меркаваньне, абмяркоўваць законы, вырашаць спрэчкі і прызначаць меры пакараньня, і ўсё гэта на фоне суровай ісляндзкай мясцовасьці.

Унікальная геаграфічная ізаляцыя Ісляндыі не была перашкодай, а спрыяла захаваньню гэтага дэмакратычнага сходу. Не запэцканы плынямі кантынентальнай палітыкі, Альтынг працягваў сваю штогадовую сустрэчу, за выключэньнем кароткага перапынку, у той час як імпэрыі ўзвышаліся і руйнаваліся ў іншых месцах.

Як дзейнічала

На гэтым вялікім сходзе правадыры, або «годары», з усёй выспы зьбіраліся кожнае лета. Альтынг быў не толькі судом, але і яркай грамадзкай падзеяй. Прыходзілі мужчыны і кабеты, маладыя і старыя, ладзілі часовыя жытлы, займаліся гандлем, танчылі і нават абіралі мужоў і жонак. Дзяліліся навінамі, заключаліся хаўрусы.

У цэнтры Альтынгу знаходзілася Лагрэта, або Прававая рада, дзе быў сьпікер (лягмадур). Гэта была выбарная пасада з тэрмінам на тры гады. Галоўным абавязкам якога было запамінаньне і дэклямаваньне закона публіцы. Ён таксама ўзначальваў раду, якая вырашала пытаньні заканадаўства і справядлівасьці.

Менавіта на гэтых асамблеях першыя ісляндцы прадэманстравалі дзіўнае разуменьне дэмакратычных прынцыпаў і вяршэнства закона. Урэгуляваліся спрэчкі, ствараліся і зьмяняліся законы, адбывалася правасудзьдзе і ўмацоўваліся сацыяльныя сувязі. Можна было спрачацца і контраргументаваць, апеляваць і хадайнічаць. Альтынг не быў месцам для дэспатычнага кіраваньня каралёў, але сцэнай, дзе кожны голас быў пачуты, і кожнае меркаваньне лічылася.

Роля ў прыняцьці хрысьціянства

Альтынг адыграў значную ролю ў адным з самых істотных культурных пераходаў у гісторыі краіны: мірным прыняцьці хрысьціянства ў 1000 годзе.

Першапачаткова пасяленцы-вікінгі прывезьлі з сабой на выспу сваіх скандынаўскіх багоў. Але хрысьціянскі ўплыў пачаў прыходзіць з Эўропы, у першую чаргу з Нарвэгіі і Брытаніі. Ісляндыя апынулася на мяжы рэлігійнага расколу, з ростам хрысьціянскага насельніцтва, якое даволі неспакойна суіснавала са скандынаўскімі паганцамі. Гэтая рэлігійная напружанасьць пагражала парушыць адзінства, якія былі грунтам ісляндзкага грамадзтва.

Менавіта ў Альтынгу ў 1000 годзе гэтае актуальнае пытаньне падыйшло да развязкі. Альтынг, верны сваёй ролі цэнтральнага органа, які прымае рашэньні ў Ісляндыі, быў закліканы вырашыць гэты рэлігійны тупік. Рашэньне было прыняць няпроста. Гэта магло нават прывесьці да грамадзянскае вайны.

Задача прыняцьця рашэньня лягла на плечы сьпікера — паважанага чалавека на імя Торгейр Лёсветнінгагодзі, які сам быў паганскім сьвятаром. Уся асамблея пагадзілася з тым, што ён павінен прымаць рашэньне ад іх імя, дэманструючы неверагодны ўзровень даверу да мудрасьці і справядлівасьці гэтага чалавека.

Ён дзень і ноч ляжаў пад футравай коўдрай, моўчкі абдумваючы гэтае манумэнтальнае рашэньне. Калі нарэшце зьявіўся, ён выступіў з заявай, якая назаўжды зьмяніла ход гісторыі Ісляндыі: народ Ісляндыі павінен прыняць хрысьціянства.

Торгейр ведаў, што рэзкі пераход можа прывесьці да канфлікту, таму дазволіў працягваць некаторыя паганскія практыкі ў прыватным парадку на працягу некалькіх гадоў.

Гэты момант у гісторыі Альтынгу быў сьведчаннем сілы асамблеі і павагі, якой карыстаўся яе сьпікер.

Некаторыя законы

У першыя стагодзьдзі законы ў асноўным прымаліся і перадаваліся вусна. На сьпікера была ўскладзеная жыцьцёва істотная задача — запамінаць законы краіны і чытаць іх услых на штогадовым сходзе.

Кроўная помста. Калі чалавек быў забіты, яго забойца павінен быў выплаціць кампенсацыю, або сям'і ахвяры. Калі забойца не заплаціў золата, сям'я ахвяры магла адпомсьціць праз дазволеную законам кроўную помсту.

Перавага свайго дому. Было юрыдычна прызнана, што чалавек меў права забіць іншага, калі той прыйшоў без запрашэньня на яго маёмасьць са зброяй. Закон адлюстроўваў жорсткую рэальнасьць жыцьця эпохі вікінгаў.

Па-за законам. Адной з самых цяжкіх мераў пакараньня зьяўлялася «па-за законам», пры якім чалавек аб'яўляўся па-за аховай закону. Любы чалавек мог забіць такога недарэку без юрыдычных наступстваў. Чалавек мусіў пакінуць краіну або хавацца.

Дуэль. Гэта быў тып дуэлі, якая выкарыстоўвалася для ўрэгуляваньня спрэчак. Праціўнікі сустракаліся на невялікай выспе ці пагорку і біліся, пакуль адзін не здаваўся або не быў забіты.

Аднак першыя стагодзьдзі не абыходзіліся без канфліктаў. Пік барацьбы за ўладу ў Альтынгу быў дасягнуты ў ХІІІ ст., падчас эпохі Стурлунгаў, у бурным пэрыядзе грамадзянскай вайны. Тым не менш Альтынг перажыў гэты перыяд, хаця пасьля стаў інструментам для нарвежскай і пазьней дацкай манархій.

Закон, які дзейнічае ў Ісляндыі тысячу гадоў

Унікальны закон у сучаснай Ісляндыі адносіцца да аднай з самых знакавых істотаў краіны — ісляндзкага каня. Гэтая парода, вядомая сваёй моцай, была сфармаваная стагодзьдзямі ізаляцыі і натуральнага адбору ў цяжкіх ісляндзкіх умовах. Закон прадугледжвае, што калі ісляндзкі конь пакідае краіну, ён ніколі не можа вярнуцца.

Гэта строгае правіла было ўведзенае для аховы здароўя і чысьціні ісляндзкай пароды коней. Геаграфічная ізаляцыя прывяла да таго, што коні не хварэюць шматлікімі хваробамі коней, распаўсюджанымі ў іншых месцах. Калі б коням дазволілі вярнуцца пасьля знаходжаньня за мяжой, яны патэнцыйна маглі б занесьці хваробы, да якіх мясцовыя коні не маюць імунітэту. Гэта можа прывесьці да вынішчэньня. Закон таксама служыць захаваньню генэтычнай цэласнасьці пароды. Ісляндзкія коні — адна з самых чыстых пародаў у сьвеце, скрыжаваньне недапушчальнае.

Ісляндзкі конь зьяўляецца шанаваным сымбалем ісляндзкай культуры, які трапляецца ў шматлікіх сагах і гістарычных тэкстах.

На сёньня сход пад небам заменены на элегантны дом у Рэйк'явіку, сталіцы Ісландыі. Але ён па-ранейшаму захоўвае свае асноўныя прынцыпы адкрытага абмеркаваньня, роўнасьці і справядлівасьці. Альтынг сёньня мае 63 дэпутаты. Прынцыпам «адзін чалавек, адзін голас», усталяваным столькі стагодзьдзяў таму, працягвае кіравацца заканадаўчая ўлада.

Альтынг адыграў істотную ролю ў забесьпячэньні плаўнага пераходу да цалкам незалежнай краіны ў 1944 годзе. Пазьней, у 1980 годзе, да ўлады прыйшла першая ў сьвеце дэмакратычна абраная кабета-прэзідэнт Вігдзіс Фінбагадоцір, якая заставалася на гэтай пасадзе чатыры чатырохгадовыя тэрміны.