Апазіцыя з пустыні

На поўдні Саудаўскай Аравіі фактычна пачалося шыіцкае паўстанне. Гэта самая буйная акцыя саудаўскай апазіцыі за апошнія дзесяцігоддзі. Расійскія СМІ ўжо ацанілі яго як ледзь не пачатак канца галоўнага саюзніка ЗША ў арабскім свеце.



Напэўна, у любым грамадстве ёсць незадаволеныя рэжымам асобы, і Саудаўская Аравія тут не выключэнне. Нягледзячы на тое, што краіна літаральна купаецца ў нафтадоларах, грамадскія інстытуты з-за моцных патрыярхальных традыцый развітыя слаба, а ўсе партыі забароненыя, у краіне дзейнічаюць прыкладна 15 апазіцыйных партструктур самага рознага кшталту.

Некаторыя з гэтых структур паўсталі яшчэ ў часы, калі ў 1920-х гадах узнікла дзяржава Саудаўская Аравія. Гэты быў доўгі працэс кансалідацыі мясцовых плямён пад лозунгам вахабізму як дзяржаўнай рэлігіі. Паколькі некаторыя кланы, напрыклад, мясцовыя шыіты, прытрымліваліся іншых плыняў у ісламе, аўтаматычна ўзнікалі падставы для антысаудаўскіх настрояў, якія трансліраваліся праз пакаленні.

Напрыклад, з аднаго з кланаў, які доўга бунтаваў у 1920-я гады, паходзіць Джухайман ібн Мухамад ібн Сайф аль-Утайбі, які разам з прыхільнікамі ў 1979 годзе захапіў святую для мусульман мячэць у Мекке. У ходзе штурму захопленай мячэці Джухайман быў забіты. Да тэракту яго падштурхнула думка пра тое, што пануючы ў Аравіі манархічны лад нейкім чынам супярэчыць канонам ісламу. Прыкладна з падобных пазіцый выступае шэраг іншых апазіцыйных партый — Рух за ісламскія рэформы, «Хезбала» і г.д.

Хаця практычна ўсе апазіцыянеры крытыкуюць манархічны лад, менавіта каралеўская дынастыя вельмі часта станавілася крыніцай дысідэнцтва. Напрыклад, у 1950-я гады адзін з маладых прынцаў захапіўся ідэямі Насера і іншых лідараў панарабскага адраджэння. Вакол арыстакратычнай асобы паўстала група аматараў канстытуцыйнай рэформы і крытыкаў праамерыканскай арыентацыі краіны. Закончылася гэта тым, што прынца па сутнасці прымусілі эміграваць. Дзякуючы панарабскай рэвалюцыі, якая мела левы і антыімперыялістычны характар, у Аравію таксама патрапілі камуністычныя ідэі. А напрыканцы 1960-х гадоў нават паўстала падпольная арганізацыя камуністаў. Паколькі арабскія паслядоўнікі Леніна актыўна крытыкавалі рэжым за дыскрымінацыю шыітаў, у шэрагі камуністаў ахвотна ўступалі выхадцы з шыіцкай камуны. У той жа час паўсталі сацыялістычныя партыі, напрыклад, секцыя партыі БААС, якая па сутнасці працавала на сірыйскія спецслужбы.

У 1970-я гады фармаванню апазіцыйных настрояў спрыяў і сам кароль Файсал, які запусціў праграму мадэрнізацыі краіны. Для гэтага спатрэбіліся спецыялісты з дыпломамі еўрапейскіх і амерыканскіх універсітэтаў. З Захаду маладыя арабы прывозілі не толькі веды, аднак таксама ідэі дэмакратыі, іншы лад жыцця і г.д. Паступова вестэрнізацыя арабскай моладзі і сярэдняга класа выйшла за рамкі моды на заходнія мадэлі спажывання і пачала набываць палітычнае вымярэнне.

У 1993 годзе на базе акадэмічных колаў быў заснаваны Камітэт за абарону законных правоў (CDLR) — першая група ў Саудаўскай Аравіі, якая пачала крытыкаваць рэжым менавіта за парушэнні міжнародных канвенцый, якія тычацца правоў чалавека. Пасля таго, як лідара CDLR адправілі за краты, Amnesty International арганізавала кампанію і дабілася яго вызвалення. У 2005 годзе ўлады Саудаўскай Аравіі патрабавалі ад ЗША і Вялікабрытаніі прызнаць праваабаронцаў, якія на гэты час у большасці эмігравалі на Захад, «тэрарыстычнай арганізацыяй».

Фармаванне праваабарончага руху выявіла адну з самых вялікіх праблем. Паколькі Саудаўская Аравія — стратэгічны саюзнік Захаду, яго лідары не вельмі ахвотна крытыкуюць саудаўскіх манархаў нават за самыя брутальныя парушэнні правоў чалавека. Апошні скандал на гэтую тэму выбухнуў у сакавіку, калі нягледзячы на патрабаванне грамадскасці, нямецкі дырэктар МЗС не рызыкнуў падтрымаць палітвязняў падчас візіту ў Эр-Рыяд.

Арабская вясна актывізавала грамадскасць Саудаўскай Аравіі. Напрыклад, у 2011 годзе паўстала Ісламская партыя Умы, якая публічна патрабавала рэгістрацыі сваёй структуры. Натуральна, пасля такога ўсіх лідараў партыі арыштавалі. Ва ўсходняй правінцыі Аравіі, якая мяжуе з Бахрэйнам, пад уплывам тамтэйшых масавых пратэстаў паўстала нават кааліцыя рэфармісцкіх сіл. Адным з арыгінальных рэцыдываў арабскай вясны ў Саудаўскай Аравіі стала актывізацыя руху за права жанчын кіраваць машынамі. Пратэстуючы супраць забароны на кіраванне, жанчыны пачалі публічна садзіцца за руль. За кароткі час у краіне было арыштавана 70 жанчын-кіроўцаў. Арганізатарку руху ў выніку нават прысудзілі да 10 бізуноў, хаця пасля пакаранне адмянілі.

Трэба нагадаць, што, пачынаючы з 1990-х гадоў, пры каралеўскім двары рабіліся спробы фармавання своеасаблівых аналагаў кансультатыўнага органу. Іншымі словамі, улада сама разумела, што закансерваваць сітуацыю назаўжды не ў стане. Аднак, як бачым, у выніку падобных імітацый рэформаў аказалася недастаткова для падтрымання лаяльнасці, асабліва сярод шыіцкай грамады, да якой належыць насельніцтва правінцыі Наджран. Як толькі ў Емене пачаўся канфлікт сунітаў і шыітаў, ён перакінуўся на суседнія аравійскія тэрыторыі. Паўстанцы, якія без сумневаў звязаныя з Іранам, ужо заявілі, што іх правінцыя выходзіць са складу Саудаўскай Аравіі.

Пакуль інфармацыі з зоны паўстання няшмат, аднак расійскія СМІ ўжо ацанілі яго як ледзь не пачатак канца галоўнага саюзніка ЗША ў арабскім свеце. «Паўстанне ў Наджране мяняе баланс сіл на Аравійскім паўвостраве на карысць Ірана (у стратэгічным плане — на карысць геапалітычнай восі Масква—Пекін—Тэгеран). Кааліцыя ЗША і Саудаўскай Аравіі атрымала цяжкі ўдар, галоўны саюзнік Вашынгтона на Блізкім Усходзе знаходзіцца на мяжы распаду», — піша адно з прапуцінскіх выданняў Расіі. Аднак, думаецца, сітуацыя на Поўдні Аравійскага паўвостраву больш складаная, і рабіць нейкія глабальныя высновы яшчэ рана.