«Башар, сыходзь!». Сірыя зноў пратэстуе, ці пагражае рэжыму арабская восень?

Прывід арабскай вясны зноў на вуліцах Сірыі. На поўдні краіны вось ужо месяц не спыняюцца пратэсты. Разам з патрабаваннямі палепшыць умовы жыцця ўсё больш настойліва гучаць палітычныя лозунгі, аж да прызыву да змены рэжыму. Людзі рвуць і паляць партрэты Башара Асада і абяцаюць стаяць да пераможнага канца, распавядае руская служба BBC.

Свежыя народныя хваляванні наўрад ці пакончаць з рэжымам — у пратэстоўцаў няма ні моцнага лідара, ні аб'яднанага руху, а Башара Асада падтрымліваюць ягоныя хаўруснікі Расія і Іран. Але грамадскае абурэнне, асабліва сярод некалі лаяльных прыхільнікаў, стане новым галаўным болем для кіруючай верхавіны.

Незадаволенасць расце

Апошняй кропляй, якая перапоўніла чашу цярпення сірыйцаў, стала рашэнне ўладаў адмяніць субсідыі на бензін і прадукты. Жыццё рэзка падаражэла.

Пратэстуюць у асноўным у паўднёвай правінцыі Эс-Сувейда, дзе пражываюць друзы, хоць спарадычныя акцыі ўспыхвалі ў Дамаску і Алепа і алавіцкіх гарадах Тартусе і Латакіі. Выйшлі людзі і ў Дэраа, дзе ў 2011 годзе быў эпіцэнтр народнай незадаволенасці.

Пакуль улады адказваюць адносна стрымана. Чыё цярпенне лопне раней — Асада ці пратэстоўцаў, гэта і вызначыць далейшы ход пратэснай хвалі, мяркуюць назіральнікі.

«Башар, сыходзь! Сірыя будзе свабоднай», — выкрыкваюць лозунгі людзі ў Эс-Сувейдзе. «Многае Шматлікая лета Сірыі, і скончым з Башарам Асадам», — скандуюць іншыя пратэстоўцы з друзскімі сцягамі ў руках.

«Сірыя не стойла. Мы не бараны», — напісана на адным з плакатаў.

Друзы, якія ўзначалілі цяперашнюю пратэстную хвалю, — этнічная меншасць і да вайны складалі менш за 3% насельніцтва (700 тыс.чалавек).

Друзы не ўдзельнічалі ў дэманстрацыях 2011 года, горад заставаўся ў руках урадавых сіл, а абшчына друзаў у цэлым захоўвала нейтралітэт і лаяльнасць рэжыму, не лічачы адмову аддаваць дзяцей на вайсковую службу ва ўрадавую армію. У абмен на гэта ўлады дазвалялі друзам адносную аўтаномію.

Першыя прыкметы незадаволенасці сталі выяўляцца яшчэ ў 2019 годзе, калі менавіта ў Эс-Сувейдзе прайшлі рэдкія на той момант дэманстрацыі пратэсту.

На гэты раз патрабаванні больш жорсткія, а дзеянні — больш рашучыя. На адным відэа ў сацсетках паказана, як гарыць білборд з фатаграфіяй Асада, на іншым чуваць, як людзі скандуюць «Асада ў адстаўку!».

Разруха і галеча

Сірыя разбурана гадамі вайны. 90% насельніцтва жыве ў галечы, і гэта кансерватыўныя ацэнкі. 70%, паводле звестак ААН, маюць патрэбу ў тэрміновай гуманітарнай дапамозе. І без таго жаласную сітуацыю пагоршыў магутны землятрус вясной гэтага года. Любое пагаршэнне ўмоў жыцця ставіць людзей на грань голаду.

Як нядаўна сказаў спецпасланнік ААН па Сірыі Гейр Педэрсен, «вельмі дрэнная эканамічная сітуацыя стала яшчэ горшай».

За апошнія тры месяцы сірыйская ліра рэзка абясцэнілася, страціўшы 80% свайго кошту. Нацыянальная валюта ўпала да рэкордна нізкага ўзроўню ў 15 500 сірыйскіх лір за даляр. А заробак некаторых дробных дзяржслужачых не перавышае 20 даляраў. Для параўнання: тры гады таму за даляр на чорным рынку давалі 3500 лір, а 12 гадоў таму ў пачатку вайны — усяго 47 лір.

Башар Асад і яго прыхільнікі вінавацяць ва ўсім вонкавыя сілы і ківаюць на амерыканскія санкцыі, якія душаць краіну, што дзейнічаюць з чэрвеня 2020 года.

«Вучыч, сыходзь». У Сербіі не спыняюцца пратэсты, удзельнікі патрабуюць адстаўкі прэзідэнта

Новая хваля пратэстаў

Асаблівасць новай пратэснай хвалі ў тым, што яна закранула ў асноўным тых, хто яшчэ нядаўна калі і не падтрымліваў кіруючы клан, то ставіўся нейтральна. Перш за ўсё гаворка пра рэлігійныя меншасці — алавітаў і друзаў.

Асад — сам алавіт, і ён паслядоўна пазіцыянаваў сябе як галоўнага абаронцу рэлігійных меншасцяў ад радыкальных ісламістаў.

«Друзы не баяцца ісці на дэманстрацыі, таму што, па-першае, яны ўзброеныя, а па-другое, яны ведаюць, што рэжым не будзе па іх страляць. У гэтым і ўсё адрозненне ад сунітаў ў Дэра ў гадзіне язды», — кажа эксперт вашынгтонскага Інстытута і дацэнт Ліёнскага універсітэта Ліён-2 Фабрыс Баланш.

Асад цяпер апынуўся ў складанай сітуацыі і павінен выбіраць — не звяртаць увагі на пратэсты і тым самым, магчыма, даць ім разрасціся па ўсёй краіне або пакласці ім канец і яшчэ больш настроіць супраць сябе людзей.

«Гэты наратыў [пра клопат аб меншасцях] цяпер развальваецца. Ён жа звязаў Асаду рукі», — цытуе выданне Al-Monitor кіраўніка Цэнтра вывучэння Блізкага Усходу ва ўніверсітэце Аклахомы Джошуа Лэндзіса.

Назіральнікі паказваюць на яшчэ адну асаблівасць цяперашняй хвалі пратэстаў. Людзі спрабуюць адысці ад ранейшага канфесійнага дзялення і ў аснову ставяць нацыянальную прыналежнасць.

«У мінулым друзы дзейнічалі пасіўна, баючыся ісламскіх экстрэмістаў і верачы ў наратыў уладаў аб падтрымцы меншасцяў, — разважае Фірас Кантар, сірыйскі апазіцыянер з Сувейды, які жыве ў Францыі. — Цяпер пратэстоўцы адкідаюць любую абшчыннасць: ёсць толькі адзін сірыйскі народ».

У пратэстах удзельнічаюць не толькі друзы, але і мясцовыя бедуіны (арабы-суніты), а таксама арабы-хрысціяне. Склад іх таксама разнастайны-да пратэстаў далучыліся не толькі палітычныя актывісты, але прадстаўнікі інтэлігенцыі і рэлігійныя дзеячы.

Утапіць пратэсты ў крыві было б нявыгадным для Асада яшчэ і з дыпламатычнага пункту гледжання.

У траўні гэтага года Асад трыумфальна вярнуўся ў Лігу арабскіх дзяржаў пасля 12 гадоў адсутнасці. А выгналі адтуль сірыйскага прэзідэнта менавіта праз крывавае падаўленне пратэстаў у лістападзе 2011 года.

Што далей

Эксперт па Сірыі Чарльз Лістэр з Middle East Institute ў Вашынгтоне называе свежыя пратэсты сапраўднай пагрозай рэжыму: «Тое, што незадаволенасць расце сярод прыхільнікаў Асада, паказвае, наколькі ўразлівым і няўстойлівым стала яго кіраванне».

Фабрыс Баланш, эксперт вашынгтонскага Інстытута, са свайго боку нагадвае пра магутных хаўруснікаў Асада — Расію і Іран, якія не дадуць Асада ў крыўду.

Тое, як павядзе сябе Асад у бліжэйшыя месяцы, вызначыць і далейшы лёс пратэстаў і пратэснай хвалі.

У канцы лістапада Асада чакаюць у Дубаі на кліматычнай канферэнцыі COP28. Саміт стане першым выхадам сірыйскага прэзідэнта ў свет з 2011 года.