Як ні дзіўна гэта гучыць, але сярод валют краін СНД ёсць такія, якія нягледзячы на крызіс застаюцца стабільнымі. Сярод іх казахскі «тэнге». За кошт чаго ўтрымліваецца
курс? Пра гэта і пра іншыя аспекты крызісу ў Казахстане карэспандэнт «НЧ» Алег Новікаў размаўляе з Андрэем Грышыным, казахскім журналістам і праваабаронцам.
— Як праяўляецца крызіс у эканоміцы і грамадскім жыцці Казахстана? Якія настроі ў грамадстве?
— Здаецца, што ахвярай крызісу стаў кожны. Урад доўгі час пераконваў, што ў нас усё нармальна, што Казахстан ідзе па свайму унікальнаму шляху развіцця і таму крызіс краіну не закране.
Аднак жа закрануў. Шэраг буйных прадпрыемстваў краіны зараз на мяжы закрыцця або значна скарацілі вытворчасць. Напрыклад, металургічны камбінат у Карагандзе. Рабочых адпраўляюць у прымусовыя
адпачынкі. А гэта галоўныя прадпрыемствы для ўсёй мясцовай інфраструктуры. Другая галіна, дзе ўсё амаль згарнулася, — будаўніцтва. Усё гэта паўплывала на банкаўскую сферу. У банках людзі
доўгі час трымалі грошы і бралі крэдыты пад тую ж пабудову кватэр. У сваю чаргу банкі бралі крэдыты на Захадзе. Аднак усё гэта навярнулася за лічаныя месяцы. Прыкладна 25 працэнтаў бізнесу ўжо
зачынілася. З-за дрэннага эканамічнага становішча пачалі рэзаць заробкі. Апошні ўдар: папаўзлі ўніз цэны на нафту. З яе экспарту галоўным чынам фармаваўся бюджэт. Цяпер узніклі праблемы ў бюджэтнікаў
і пенсіянераў. Каб выратаваць банкі, дзяржава палезла ў асабістыя пенсійныя фонды, і шмат хто стаў са здзіўленнем канстатаваць, што яго грошы пачалі кудысьці знікаць. Асобна можна сказаць пра
злачыннасць. Яна неверагодна павялічылася. Паліцыя ў паніцы: злачынцамі становяцца тыя, хто звычайна раней сябраваў з законам. Галоўным чынам гэта былыя будаўнікі або гастарбайтэры з суседніх краін.
Пасля васьмі гадзін вечара стала небяспечна выходзіць на вуліцы Алма-Аты. А літаральна два дні таму ўвесь горад ускалыхнуў такі выпадак: злачынцам стаў чарнаскуры. Ён прыпыніў машыну з дапамогай
драбавіка, забраў рэчы вадзіцеля і збег. Такога кур’ёзу яшчэ не было.
— Сітуацыя ў Казахстане лепшая або горшая ў параўнанні з іншымі рэспублікамі Сярэдняй Азіі?
— Пакуль лепшая, бо яна заўсёды была лепшай. Аднак тут ёсць такі момант: суседнія краіны не былі так моцна завязаныя на замежных крэдытах, а банкаўская сфера Казахстана лічылася адной з
лепшых у СНД. Вось чаму заходнія банкі ахвотна давалі казахскім калегам грошы ў доўг. Цяпер яны патрабуюць іх вяртання. А плаціць няма чым. З іншага боку, нашы суседзі і так, па шчырасці, дрэнна
жывуць. Па вялікаму рахунку, там нічога не змянілася ў апошнія часы, хіба што цэны выраслі. А Казахстан апошнія тры-чатыры гады жыў вельмі добра, і цяпер цяжка прызнаваць, што ўсё гэта
заканчваецца.
— Беларускі ўрад доўгі час адмаўляўся прызнаваць факт рэцэсіі. Нават зараз дзяржаўная прапаганда сцвярджае, што слова «крызіс» не павінна ўжывацца ў дачыненні да
Беларусі. А як паводзяць сябе казахскія ўлады?
— Як я ўжо казаў, даўгі час урад рабіў выгляд, што ўсё добра. Аднак калі нават апошні лох у эканоміцы стаў разумець, што справа кепская, чыноўнікі прызналі: так, крызіс ёсць. І нават
выступілі з некаторымі мерамі, якія, аднак, былі вельмі познія. У сваіх апошніх выступах прэзідэнт заклікаў чыноўнікаў да эканоміі. Хаця ў бюджэтнай галіне панічная эканомія на ўсім, што можна, ужо
назіраецца.
— Чаму Казахстан не праводзіць дэвальвацыю тэнге? Ці ёсць чуткі наконт магчымай дэвальвацыі, і, адпаведна, ці назіраецца паніка каля пунктаў абмену валют?
— Чуткі — абавязковая складаная казахскай палітыкі. Пра дэвальвацыю размаўляюць даўно, і нават называліся канкрэтныя тэрміны — у сярэдзіне снежня пасля Дня
незалежнасці. Аднак пакуль усё нармальна. Панікі не назіраецца. Народ проста прызвычаіўся да чутак і не спяшаецца пасля чарговай плёткі кідацца набываць соль і мыла. Пакуль дзяржава выкарыстоўвае
ўнутраныя валютныя рэзервы і тэнге трымаецца. Наколькі гэтых рэсурсаў хопіць, я сказаць не магу.
— Як паводзіць сябе ў новых умовах палітычная апазіцыя? Ці здолела яна ўзняць свой рэйтынг? Ці не спрабуюць улады знайсці нейкі кампраміс з апанентамі, каб не дапусціць палітызацыі
магчымых пратэстаў?
— У нас пайшлі іншым шляхам. Каб апазіцыя не згуляла на пратэстных настроях, Астана атакавала першай. Супраць усіх палітычных лідэраў былі ўзбуджаны крымінальныя справы аб укрыванні
злачынцы. Сем гадоў таму з Казахстану ва Украіну збег адзін з палітычных праціўнікаў Назарбаева, якога абвінавацілі на радзіме ў забойстве. Украіна, дарэчы, палічыла казахскія абвінавачанні не
дастатковымі. Так ці інакш, у той час сем лідэраў апазіцыі звярнуліся да афіцыйнага Кіева з просьбай не выдаваць уцекача. Цяпер ім нечакана прыгадалі той ліст у Кіеў, палічыўшы, што ён падпадае пад
артыкул «дапамога ва ўкрыванні злачынцы». Шэсць падпісантаў ужо чакаюць суда. Адзін на момант узбуджэння справы знаходзіўся ў Манголіі, і цяпер ён вяртацца не спяшаецца.
— Ці магчымы пратэсты? Калі так, то хто патэнцыйна можа іх узначаліць? Якія патрабаванні могуць высунуць іх удзельнікі?
— З вялікім скепсісам можна паверыць у тое, што народ падымецца супраць прэзідэнта. Хіба што падобнае можа адбыцца ў атачэнні кіраўніка дзяржавы. Праціўнікаў у яго хапае нават у сваёй
сям’і. Аднак перспектыва народнага бунту мала рэальная.
— Ці адлюстраваўся нейкім чынам крызіс на знешнепалітычных арыенцірах Астаны?
— Прыярытэты ў гэтай галіне засталіся старымі: адсутнасць нейкіх вызначаных арыенціраў пры некаторых сантыментах на адрас Расіі. Праўда, з боку самой Расіі былі абвінавачанні ў тым, што
Казахстан быццам збіраецца даць згоду на размяшчэнне на сваёй тэрыторыі баз NАТО. Аднак казахскі МЗС аператыўна заявіў, што гэта лухта. Шчыра кажучы, на гэтым усё і скончылася.
— Што кажуць казахі пра газавую вайну Украіны і Расіі?
— Амаль нічога. У асноўным нашы выданні цытуюць расійскую прэсу. На самай справе для Казахстану гэта нешта далёкае і не актуальнае.
