Магільны голад: У Кеніі ў выніку масавага суіцыду загінулі амаль 100 чалавек. Як такое магчыма?

Больш за два тыдні кенійскія ўлады расследуюць масавае самагубства ў адміністрацыйнай акрузе Кіліфі. Загінулыя былі ўдзельнікамі рэлігійнага руху, жылі ў лесе і добраахвотна асудзілі сябе на галаданне. Лідар руху цяпер арыштаваны, распавядае «Новая газета. Еўропа».

Расійскі антраполаг Аляксандр Панчанка лічыць, што гэта гісторыя не такая простая, як здаецца на першы погляд: мы ведаем толькі версію кенійскай паліцыі. Пры гэтым грамадства ў прынцыпе схільнае баяцца і дэгуманізаваць членаў сект, а ўлады ў аўтарытарных дзяржавах — іх пераследаваць.

У лесе Шакахола плошчай каля 324 гектараў загінула, як мінімум, 89 чалавек, якія былі пахаваныя ў агульных магілах. Усе яны ў мінулым з'яўляліся членамі рэлігійнай арганізацыі «Good News International Church». Яе лідарам быў пастар Пол Макензі, якога арыштавалі 15 красавіка.

Пол Макензі ў 1990-х гадах стаў вядомы як кенійскі тэлеевангеліст — рэлігійны дзеяч, які выкарыстоўвае тэлебачанне для хрысціянскіх пропаведзяў. У 2003 годзе ён заснаваў сваю царкву Good News International Church у партовым горадзе Маліндзі. У 2019 годзе Макензі закрыў царкву і перабраўся з некалькімі сотнямі ўдзельнікаў на ферму ў лес Шакахола. Ён матываваў гэта рашэнне адкрыццём: пастар неаднаразова распавядаў, як яму з'яўляўся ва ўявах Ісус Хрыстос. Макензі загадаў паслядоўнікам звольніцца з працы і сысці са школ, перастаць харчавацца «свецкай» ежай і не звяртацца ў паліклінікі пры хваробах.

Кожную суботу жыхары Шакахолы збіраліся на васьмігадзінныя «жыццёвыя ўрокі» ад пастара. Паводле даных кенійскай паліцыі, іх канчатковай мэтай быў абсалютны пост, пераадолеўшы які, яны маглі «сустрэцца з Ісусам».

Макензі меркавана заяўляў, што пост будзе «залічаны», толькі калі ён будзе сумесным і пройдзе на ферме. Трапіць у рай было нельга, калі людзі размаўлялі з кім-небудзь з навакольнага свету, а таксама калі не знішчылі ўсе свае дакументы, у тым ліку пашпарты і пасведчанні аб нараджэнні.

13 красавіка 2023 года ў кенійскую паліцыю паступіла заява, што ў сярэдзіне сакавіка ў Шакахоле бацькі замарылі голадам двух дзяцей. Паліцэйскія, якія прыбылі на ферму, знайшлі 16 змардаваных людзей, чацвёра з іх загінулі на шляху ў бальніцу. Па заяве кенійскага аддзялення «Чырвонага крыжа», у адміністрацыйнай акрузе больш за 200 чалавек лічацца прапаўшымі без вестак. Рэгіянальны менеджар арганізацыі Хасан Муса заявіў CNN: «Выратаваныя [з Шакахолы] выглядаюць вельмі слабымі і траўміраванымі. Морг у Маліндзі працуе на мяжы магчымасцей».

Кенійская паліцыя паведамляе, што ўжо знойдзена 29 тых, хто выжыў. Не ўсе з іх хочуць адпраўляцца ў бальніцу, бо баяцца, што праз гэта не трапяць у рай.

Хусейн Халід, кіраўнік афрыканскага НКА па абароне правоў чалавека Haki Africa, які працуе ў Шакахоле, распавядае ВВС, што сустрэў жанчыну гадоў 20 з запалымі вачыма, якая «выглядала вельмі далікатнай». Аднак і яна не прыняла дапамогі: «Калі мы паспрабавалі даць ёй глыток вады з глюкозай, яна катэгарычна адмовілася. Яна закрывала рот і паказвала, што ёй нічога не трэба». Іншы мужчына, са слоў Халіда, «заяўляў, што ён у цвярозым розуме, ведае, што робіць, а мы перашкаджаем яму трапіць у рай».

Біяметрычныя «пячаткі звера»

Італьянскі сацыёлаг па пытаннях рэлігіі Масіма Інтравінье піша, што ідэалогія Good News International Church заснавана на вучэнні амерыканскага прапаведніка-пяцідзясятніка Уільяма Брэнема. Некаторыя яго паслядоўнікі, да якіх адносіўся і Макензі, лічылі, што набліжаецца канец свету. Перад ім рымскія каталікі ўсталююць на зямлі царства антыхрыста: людзям будуць ставіць «пячаткі звера», без якіх нельга будзе нічога купіць або прадаць. У 1970-1980-х прапаведнікі выказалі здагадку, што падобная маркіроўка будзе лазернай, а наносіць яе будзе спецыяльны суперкамп'ютар.

У 2019 годзе ў Кеніі ўлады вырашылі ўвесці адзінае лічбавае біяметрычнае пасведчанне асобы пад назвай «Худума Намба». Макензі ўбачыў у ім прыкмету Антыхрыста і пачаў выказвацца супраць гэтага ў сваіх казаннях. Масіма Інтравінье піша, што падобнае адмоўнае стаўленне да тэхналогій, звязаных з біяметрыяй і камп'ютарнымі чыпамі, шырока распаўсюджана сярод хрысціян-фундаменталістаў.

Расійскі антраполаг Аляксандр Панчанка распавядае, што падобныя пратэсты ўзнікалі і сярод праваслаўных расійцаў: спачатку супраць ІНН у пачатку 2000-х, а потым і супраць біяметрычных пашпартоў у 2010-х.

Дарэчы, у 2019 годзе ўлады Кеніі пераследавалі і затрымлівалі Макензі менавіта за прапаганду супраць «Худума Намба». Пасля свайго вызвалення пастар прыняў рашэнне пераехаць з паслядоўнікамі ў лес Шакахола.

З Чарнагорыі выслалі сем грамадзянаў Беларусі – членаў секты «Аум Сінрыкё»

Злыдзень або ахвяра

На думку Панчанкі, у гэтай гісторыі занадта шмат сляпых плям. «Пакуль няма незалежных сведчанняў, якія пацвердзілі б, што ўдзельнікі Good News International Church памерлі менавіта ад голаду, — падкрэслівае навуковец. — Невядома, чым кіруецца кенійская паліцыя, я сумняваюся, што ёй можна давяраць, як і расійскай. Факт толькі ў тым, што знойдзены шматлікія магілы. Няма нават доказаў таго, што Макензі прапаведаваў галадоўку. Гэта проста адна з версій, прычым не самая верагодная. Не выключана, што абвінавачанні ў яго адрас — спроба кенійскіх улад адпомсціць яму за прапаганду супраць адзінай біяметрычнай сістэмы».

Даследчык адзначае, што ў гісторыі рэлігійных рухаў не было прыкладаў масавых суіцыдаў з дапамогай галадоўкі.

Пры гэтым матыў агульнага самагубства можа быць звязаны з адчуваннем набліжэння канца свету. Напрыклад, некаторыя стараверы ў XVII-XVIII стагоддзях ладзілі з-за гэтага самаспаленні.

«Свет зусім сапсаваўся, — тлумачыць Панчанка лад думак тых, хто ідзе на калектыўнае самагубства. — Вакол слугі Антыхрыста. Людзі баяцца, што праз узаемадзеянне з імі яны апаганяцца і трапяць у пекла». Часцей за ўсё, па словах Панчанкі, трыгерам калектыўнага самагубства для членаў рэлігійнага руху становіцца менавіта ціск улад. Навуковец прыводзіць у прыклад адзін з самых вядомых масавых суіцыдаў — падзеі 1978 года ў камуне Джонстаўн у Гаяне. Тады 918 удзельнікаў аб'яднання «Храм народаў» загінулі, атруціўшыся цыянідам. Гэтай падзеі папярэднічала пільная ўвага СМІ да руху і візіт кангрэсмена ЗША Леа Раяна. Ён паспрабаваў вывезці некалькіх членаў «Храма народаў» і быў забіты ахоўнікамі руху на ўзлётна-пасадачнай паласе.

Адзіным калектыўным самагубствам з выключна рэлігійных памкненняў Панчанка называе суіцыд удзельнікаў руху «Нябесная брама», якія жылі ў Каліфорніі ў чаканні прылёту іншапланецян, якія павінны былі забраць іх з зямлі. Прыняўшы вясной 1997 года камету Хейла-Бопа над штатам за касмічны карабель, 38 паслядоўнікаў «Нябеснай брамы» прынялі барбітураты. На загінулых была чорная вопратка з надпісам «Група высадкі «Нябеснай брамы», а на галовы былі надзеты поліэтыленавыя пакеты.

Краіны Захаду заклікаюць сваіх турыстаў пакінуць Кенію

Сучасныя секты

Паводле слоў Панчанкі, сект, як іх уяўляе масавая свядомасць, не існуе. У навуковым сэнсе гэтым тэрмінам пазначаецца група, якая адкалолася ад больш буйнога рэлігійнага руху па любых прычынах. Часцей за ўсё грамадства навешвае ярлык, называючы секту, напрыклад, «дэструктыўнай» або «таталітарнай».

Антраполаг прыводзіць у прыклад расійскі рэлігійны рух «Царква апошняга Запавету» або «вісарыёнаўцаў», лідары якога з верасня 2020 года сядзяць у СІЗА паводле падазрэння ў псіхалагічным гвалце над людзьмі. Панчанка распавядае: «Вісарыёнаўцам упарта спрабуюць навязаць прыкметы таталітарнай секты і небяспечнага дэструктыўнага культу. Тэма самагубства ў абвінавачаннях таксама прысутнічае. Але ніякіх доказаў няма. На жаль, СМІ ў такіх справах таксама адыгрываюць дваістую ролю. Яны становяцца адным з драйвераў панічных настрояў, якія прыносяць ні ў чым не вінаватым людзям сур'ёзныя праблемы».

На думку антраполага, спрабаваць абясшкодзіць такія рэлігійныя рухі сіламі паліцыі марна.

Замест гэтага трэба паспрабаваць знайсці кваліфікаванага эксперта, які зможа правесці даследаванні, пагутарыць з удзельнікамі і знізіць напружанасць. Важна памятаць, што міфалогія таталітарных сект суправаджаецца рэзкай дэгуманізацыяй. Іх лідараў лічаць злыднямі і вычварэнцамі, а паслядоўнікаў — зомбі. Яны перастаюць успрымацца як людзі, хоць насамрэч ад іншых не адрозніваюцца нічым.

Даследчык падкрэслівае: «Немагчыма знайсці сацыялагічныя або рэлігіязнаўчыя прыкметы, якія сведчылі б пра тое, што група ўяўляе небяспеку для яе членаў. Надлом можа адбыцца дзе заўгодна. Гэта праблема не веры, а лідарства ў розных супольнасцях. Канкрэтны прыклад — найноўшая гісторыя Расіі. Прэзідэнт Пуцін атрымаў некантраляваную ўладу і рэсурсы, а затым у яго ў галаве нешта пстрыкнула. Магчыма, ён проста асабіста пакрыўдзіўся на Украіну і Зяленскага. І пачалася вайна, ахвяры якой сярод мірнага насельніцтва ў сотні разоў перавышаюць колькасць загінулых у Кеніі».