Памёр Абдул Кадзір Хан — бацька атамнай бомбы Пакістана і «самы небяспечны чалавек у свеце». Ён перадаў ядзерныя сакрэты КНДР і Ірану

Ад наступстваў Сovid-19 у Пакістане памёр ядзерны фізік Абдул Кадзіра Хан — чалавек, якога лічылі бацькам пакістанскай ядзернай праграмы. Супрацоўнікі заходніх спецслужб называлі яго адным з самых небяспечных людзей у свеце, паколькі ён перадаваў тэхналогіі па стварэнні атамнай бомбы Паўночнай Карэі, Ірану і Лівіі, паведамляе «Руская служба ВВС».

Прэм'ер-міністр Пакістана Імра Хан заявіў, што краіна страціла «нацыянальнага героя». «Наш народ любіў яго, таму што шмат у чым дзякуючы яму мы атрымалі ядзерную зброю», — напісаў кіраўнік пакістанскага ўрада ў «Твітары».
85-гадовы Абдул Кадыр Хан раней быў шпіталізаваны ў сувязі з каронавірусам.
Былы дырэктар ЦРУ Джордж Тэнет называў Хана «па меншай меры настолькі ж небяспечным», як Усама бін Ладэн — арганізатар нападаў на ЗША 11 верасня 2001 года і лідар тэрарыстычнай арганізацыі «Аль-Каіда», забароненай у Расіі і іншых краінах свету.
У 2004 годзе ён быў арыштаваны за нелегальнае прадастаўленне ядзерных тэхналогій Ірану, Лівіі і Паўночнай Карэі. У тэлевізійным звароце Хан тады заявіў, што «глыбока раскайваецца і прыносіць безумоўныя прабачэнні». Тагачасны прэзідэнт Пакістана Первез Мушараф памілаваў яго, але да 2009 года фізік знаходзіўся пад хатнім арыштам.
На Захадзе многія былі незадаволеныя празмерна мяккім абыходжаннем з Ханам, а на радзіме ён заставаўся сімвалам нацыянальнага гонару. «Ён дапамог нам атрымаць ядзерныя сродкі стрымлівання, якія выратавалі нашу краіну. Удзячны народ ніколі не забудзе яго заслуг», — заявіў прэзідэнт Пакістана Арыф Алві.

Як Пакістан атрымаў ядзерную бомбу

Як паведамляе карэспандэнт «Бі-бі-сі» па пытаннях бяспекі Гордан Карэра, які напісаў пра Хана кнігу, у 1970-х гадах фізік працаваў у Нідэрландах у еўрапейскай кампаніі, якая брала ўдзел у будаўніцтве цэнтрыфуг для ўзбагачэння ўрану. Менавіта тады Пакістан пачаў распрацоўку ядзернай зброі, паколькі ў 1971 годзе пацярпеў ваенную паразу ад Індыі і баяўся, што праціўнік атрымае атамную бомбу першым.
Паводле слоў Карэры, Хан «здолеў папросту скапіраваць самыя сучасныя чарцяжы ўстройства цэнтрыфуг і вярнуцца дадому». Пасля гэтага ён стварыў таемную сетку — у асноўным, з еўрапейскіх бізнесменаў, якія падавалі неабходныя кампаненты для стварэння цэнтрыфуг. Узбагачаны ўран можна выкарыстоўваць для працы атамных электрастанцый ці для стварэння атамнай зброі — у выпадку, калі ўзровень ўзбагачэння будзе дастаткова высокім.
Да 1998 года, неўзабаве пасля таго, як гэта зрабіла Індыя, Пакістан правёў свае першыя выпрабаванні ядзернай зброі.
Хана апісвалі як «бацьку» пакістанскай атамнай бомбы, але ў рэальнасці ён быў толькі адной з ключавых фігур ядзернай праграмы краіны. Аднак фізік здолеў стварыць публічнае ўяўленне пра сябе як пра яе ключавую постаць, дзякуючы чаму стаў нацыянальным героем. Менавіта яго лічылі чалавекам, які дапамог Пакістану адказаць на ядзерную пагрозу з боку Індыі.

Ядзерныя інструкцыі для краін-ізгояў

Паводле слоў Гордана Карэры, яшчэ больш важнай для свету фігурай Хана зрабілі яго наступныя дзеянні. Ён пераарыентаваў сваю таемную сетку з экспарту на імпарт, пачаў актыўна падарожнічаць па ўсім свеце і стаў заключаць здзелкі з дзяржавамі, якія на Захадзе лічаць ізгоямі.
Іранскія уранавыя цэнтрыфугі на аб'екце ў Нетэнзе шмат у чым былі пабудаваныя менавіта дзякуючы чарцяжам і матэрыялам, якія прадаставіў Абдул Кадзір Хан. Падчас адной з сустрэч прадстаўнікі пакістанскага фізіка фактычна паказалі іранцам прайс-ліст з рознымі ядзернымі кампанентамі, якія мог замовіць Тэгеран.
Хан таксама некалькі разоў ездзіў у Паўночную Карэю. Мяркуецца, што там ён прымаў удзел у абмене ядзерных тэхналогій на рэкамендацыі па стварэнні ракет.
Адна з самых вялікіх загадак ўсіх гэтых здзелак — ці дзейнічаў Хан ў адзіночку або жа выконваў загады свайго ўрада. Напрыклад, у выпадку перамоў з Паўночнай Карэяй ёсць усе прыкметы таго, што лідары Пакістана не проста ведалі пра тое, што адбываецца, але прымалі непасрэдны ўдзел.
Некаторыя кажуць, што Хана цікавілі толькі грошы. Але на самой справе ўсё не так проста. Ён не толькі цесна супрацоўнічаў з пакістанскімі ўладамі, але і выступаў за разбурэнне манаполіі краін Захаду на ядзерную зброю. Ён гаварыў пра крывадушша Захаду і задаваўся пытаннем, чаму некаторым краінам было дазволена мець сродкі для забеспячэння бяспекі, а іншыя такога права не маюць. «Я не нейкі там вар'ят, — сказаў ён аднойчы. — Яны мяне не любяць і абвінавачваюць мяне ва ўсіх смяротных грахах, займаюцца беспадстаўнымі выдумкамі на мой рахунак, таму што я перашкодзіў усім іх стратэгічным планам».
Зрэшты, як піша Гордан Карэра, некаторыя людзі, з якімі карэспандэнт сустракаўся падчас напісання кнігі, лічылі, што галоўным для Хана ўсё ж было матэрыяльнае ўзнагароджанне. Фізік нямала атрымаў у выніку здзелкі з Лівіяй, заключанай у 1990-я гады, але гэты ж кантракт стаў для яго фатальным.
За дзейнасцю Хана сталі старанна назіраць супрацоўнікі брытанскай МІ-6 і амерыканскай ЦРУ. Заходнія спецслужбы адсочвалі яго паездкі, праслухоўвалі тэлефонныя перамовы і ўсяляк спрабавалі пракрасціся ў яго блізкае кола. Яго супрацоўнікам прапаноўвалі велізарныя грошы за прадастаўленне інфармацыі — у некаторых выпадках каля мільёна долараў.
«Нашы людзі былі ў яго доме, на яго аб'ектах, у офісах, дзе ён знаходзіўся», — сказаў адзін з чыноўнікаў ЦРУ.

Апошні кантракт

Пасля нападаў на ЗША 11 верасня 2001 года заходнія краіны сталі яшчэ мацней асцерагацца, што тэрарысты могуць займець ядзерную зброю. Таму яны з новай сілай сталі пераконваць Пакістан нешта распачаць супраць Хана.
У 2003 годзе ЗША і Вялікабрытанія пачалі ўварванне ў Ірак нібыта з прычыны прысутнасці ў гэтай краіне зброі масавага паражэння, якой на самой справе там не было.
У гэты момант тагачасны лівійскі лідар Муамар Кадафі вырашыў адмовіцца ад сваёй ядзернай праграмы. На пачатку ў Лівію таемна прыбылі супрацоўнікі МІ-6 і ЦРУ, затым пра рашэнне Трыпалі было абвешчана афіцыйна. Менавіта гэта дазволіла Вашынгтону аказаць на Пакістан канчатковы ціск з мэтай вырашыць праблему Хана.
Фізіка змясцілі пад хатні арышт і нават прымусілі прынесці публічныя прабачэнні па тэлебачанні. Рэшту сваіх дзён ён правёў у нейкім дзіўным свеце — не будучы па-сапраўднаму свабодным, але і не ў зняволенні. Пакістанцы лічылі яго нацыянальным героем, паколькі ён дапамог ім атрымаць атамную бомбу, але пры гэтым яму было забаронена пакідаць тэрыторыю краіны і як-небудзь кантактаваць са знешнім светам.
Таму поўная карціна таго, што менавіта ён рабіў — і з якіх прычын, — можа так і застацца невядомай.