Пяць гадоў таму праваслаўныя ва Ўкраіне атрымалі незалежнасьць ад Крамля

У 2018 годзе Праваслаўная Царква Ўкраіны здабыла тое, аб чым беларусы могуць толькі марыць: уласную царкву, якою не кіруе Масква, Крэмль і ФСБ. Гістарычная падзея, здавалася, можа выклікаць грандыёзны раскол у грамадзтве. Што здарылася за першыя пяць гадоў самастойнасьці?

Што было ў 2018 годзе?

Шлях да незалежнай украінскай аўтакефальнай праваслаўнай царквы быў складаным і доўгім. Першая спроба была зробленая 100 гадоў таму, падчас пэрыяду Гетманату і Дырэкторыі, якія спрабавалі зацьвердзіць сваю ўладу на тэрыторыі Ўкраіны.

Але акупацыя бальшавікоў перашкодзіла нараджэньню ўкраінскай царквы ў той час. Працэс быў адноўлены з пачаткам незалежнай Украіны, але на працягу шматлікіх гадоў Маскве ўдавалася блякаваць гэтую дзейнасьць. Толькі спроба 2018 году стала пасьпяховай: 11 кастрычніка Сінод сусьветнага патрыярхату абвесьціў, што «расейская праваслаўная царква страціла сваю юрысдыкцыю над кананічнай тэрыторыяй Украіны, а царквой-маці Ўкраіны зьяўляецца Канстантынопаль».

У выніку ў сьнежні таго ж году адбыўся аб'яднаны царкоўны сабор. На ім духавенства ўкраінскай праваслаўнай царквы Кіеўскага патрыярхату, украінскай аўтакефальнай праваслаўнай царквы і УПЦ маскоўскага патрыярхату стварылі адзіную памесную праваслаўную царкву Ўкраіны, прынялі свой статут і абралі кіраўніка — мітрапаліта Кіеўскага і ўсёй Украіны Эпіфанія.

Прадстаўнікі ЎПЦ Маскоўскага патрыярхату ў асноўным адмовіліся прызнаць ПЦУ, але некаторыя парафіі адразу перайшлі пад уладу незалежнай ад Крамля Царквы.

Пераход ад Крамля да Кіева

За першы месяц незалежнай царквы адбыўся пераход больш за ста супольнасьцяў. Парафіі пераходзілі па-рознаму. Часам супольнасьць парафіі самастойна вырашае гэтае пытаньне, часам да людзей далучаецца сьвятар і дапамагае зрабіць выбар. У некаторых выпадках вернікі дзеляцца на два лягеры і ня могуць пагадзіцца з тым ці іншым варыянтам.

З пачатку 2023 году 63 украінскія рэлігійныя супольнасьці перайшлі ў юрысдыкцыю Праваслаўнай царквы Ўкраіны з Украінскай праваслаўнай царквы маскоўскага патрыярхату, кананічна зьвязанай з Расеяй. З пачатку поўнамаштабнага ўварваньня расейцаў ва Ўкраіну далучыліся да ПЦУ агулам 277 рэлігійных супольнасьцяў.

Амаль траціна цэркваў, якія зьмянілі сваю прыналежнасьць, адносяцца да Кіеўскага рэгіёну.

Згодна з папраўкамі ў «Закон аб свабодзе сумленьня і рэлігійных арганізацыях», якія набылі моц напярэдадні ўварваньня Расеі ва Ўкраіну, рэлігійныя ўстановы павінныя адлюстроўваць іх адносіны з краінай-агрэсарам у назьве, але некаторыя цэрквы спрабуюць схаваць гэтыя дадзеныя. Рэгіёны з найбольшай колькасьцю цэркваў Маскоўскага патрыярхату не зьмяніліся з канца 2022 году. Гэта Данецкі рэгіён (683 рэлігійныя інстытуты), Хмяльніцкі (613) і Вінніцкі (563).

Новая хваля пераходаў адбылася на фоне ператрусаў у будынках прарасейскай праваслаўнай царквы Ўкраіны і пасьля заяваў аб падазрэньні ў антыўкраінскай дзейнасьці некаторых сьвятароў Маскоўскага патрыярхату. Таксама пераходу парафіяў спрыяюць намаганьні ўкраінскіх уладаў вызваліць Лаўру у Кіеве ад манахаў УПЦ МП.

У студзені 2023 году кіраўнік ПЦУ Эпіфаній заявіў, што Праваслаўная Царква Ўкраіны мае больш за 8 тысячаў рэлігійных супольнасьцяў, а Маскоўскі патрыярхат згубіў каля 1700 прыходаў з моманту атрыманьня Томасу Ўкраінскай царквой. Па дадзеных УПЦ Маскоўскага патрыярхату, больш за 11 тысячаў парафіяў адносяцца да іх юрысдыкцыі, але некаторыя зь іх знаходзяцца на захопленых тэрыторыях Крыму і Данбасу.

Згодна з апытаньнем Sapiens, па стане на сярэдзіну студзеня 2023 году, 69% украінцаў лічылі сябе праваслаўнымі, зь якіх 41% адносілі сябе да ПЦУ, 4% да УПЦ МП, а 24% не аднеслі сябе да ніводнага патрыярхату.

На сёньня ПЦУ мае каля 3800 уласных сьвятароў.

Верагодная забарона Крамлёўскай Праваслаўнай Царквы

У жніўні 2023 году Вярхоўная Рады Ўкраіны у першым чытаньні падтрымала праэкт закону аб забароне на дзейнасьць рэлігійных арганізацыяў, зьвязаных з Расеяй. Гэты закон, калі набудзе моц, можа спыніць дзейнасьць УПЦ Маскоўскага Патрыярхату ва Ўкраіне. Законапраэкт быў падрыхтаваны рашэньнем Рады нацыянальнай бясьпекі і абароны.

Мітрапаліт ПЦУ Аляксандар Драбінка адзначыў, што рашэньне аб забароне УПЦ МП можа быць ўведзенае толькі пасьля таго, як будзе дадзеная царкоўна-кананічная ацэнка сувязяў УПЦ МП з цэнтрам у Маскве.

Кіеўскі суд адправіў мітрапаліта Паўла пад хатні арышт на два месяцы

Ваенны час

Праваслаўная царква Ўкраіны распрацавала і прыняла закон аб капеланах, шмат хто зь іх сустрэўся з вялікай вайной, ужо на лініі фронту разам з УСУ, як апекуны арміі.

У 30-годзьдзе незалежнасьці Ўкраіна сустрэла Сусьветнага патрыярха з Канстантынопалю, які сядзеў на трыбуне побач з першымі асобамі дзяржавы, у той час як ваенны парад праходзіў на Хрэшчаціку.

Маскоўскі Патрыярхат ва Ўкраіне таксама сустрэўся з вайной. Але па-свойму. У першы ж дзень уварваньня Расеі каля Гастомелю быў затрыманы сьвятар УПЦ МП, які каардынаваў пасадку расейцаў. Сьвятар у якасьці прафэсійнага сабатажу забясьпечыў пасадку «вызваляльнікаў».

І агулам, паводле апошніх дадзеных СБУ, было распачата 69 крымінальных справаў супраць духавенства УПЦ МП. Сярод артыкулаў — дзяржаўная здрада, замах на тэрытарыяльную цэласнасьць, незаконная зброя, а таксама махлярства, распаўсюд дзіцячай парнаграфіі і іншае.

Рэформа каляндару

18 кастрычніка 2022 году Сьвяты Сінод ПЦУ ўпершыню дазволіў прыхаджанам праводзіць набажэнствы на Раство па новаюліянскім каляндары, гэта значыць 25 сьнежня.

А ўжо 24 траўня 2023 году было прынятае рашэньне аб пераходзе з 1 верасьня ПЦУ ў новаюліянскі каляндар. Гэты каляндар амаль ідэнтычны грыгарыянскаму, і толькі ў ХХІХ стагодзьдзі розьніца складзе адзін дзень. Дзеля прыкладу, у тым жа стагодзьдзі розьніца між грыгарыянкім і юліянскім складзе ўжо 19 дзён, замест сёньняшніх 13.

Украінскія праваслаўныя пераходзяць на новы каляндар

Прызнаньне

За пяць гадоў незалежнасьці Ўкраінскай царквы ад Масквы яе прызналі 4 з 14 іншых памесных праваслаўных цэркваў: Канстантынопальская, Александрыйская, Грэцкая і Кіпрская праваслаўныя цэрквы.

Акрамя таго Румынская, Балгарская праваслаўныя цэрквы, а таксама Праваслаўная царква Чэшскіх земляў і Славаччыны маюць некаторы (неканчатковы) узровень прызнаньня.

«Як сацыяльны псыхоляг, я магу сцьвярджаць, што ўзровень рэлігійнасьці павялічваецца. На вайне няма атэістаў, — кажа Алег Пакалчук, — але трэба разумець, што гэты працэс па ўсіх канфэсіях, па ўсіх дэнамінацыях. Мы ўбачым гэтую велізарную колькасьць людзей — як нованавернутых у хрысьціянства, так і тых, хто вярнуўся да веры пасьля крызісу».

«Мы — духоўны шчыт нашага народу, і зь ім, адзінай магутнай сілай, будзем супрацьстаяць нашаму ворагу. Разам мы павінны пераадолець і ўсе праблемы, як нутраныя, так і зьнешнія, таму што Царква — гэта душа ўкраінскага народу, безь якога нашая дзяржава, як цела без душы, ня можа існаваць», — напісаў мітрапаліт Эпіфаній з нагоды пяцігодзьдзя гістарычнай падзеі.