«Хочаш, каб твая жонка нарадзіла ў турме?..»

Алёна — настаўніца беларускай мовы і літаратуры, колішні сябар «Маладога фронту». Ілля да зняволення займаўся тайскім боксам, трэніраваў падлеткаў. Вернікі-пратэстанты. Маладая сям’я, дзе вось-вось мела нарадзіцца дачка. Патрыёты Беларусі. Але ў нейкі момант усё пайшло не так…

А 5-й гадзіне ранку 22 сакавіка 2016 года ў кватэру, дзе жылі Ілля з Алёнай, уварваўся спецназ. Тыя, каго ў народзе ўжо звыкла называюць «маскі-шоў». З імі — следчы ў цывільным з пастановай на вобшук кватэры ды арышт Іллі Валавіка за «кіраўніцтва незарэгістраванай арганізацыяй» ды «бойку».

«Мы спалі, зранку ж на працу… — узгадвае Алёна Валавік. — А тут чалавек дзесяць у поўнай экіпіроўцы, не лічачы тых, хто ў пад’ездзе ды на вуліцы. Усе ў чорным. Я стаю цяжарная, на сёмым месяцы, плачу, мне страшна, а яны сабе ў кватэры робяць сэлфі! Ім год па 20, як мне падалося, кажуць адно аднаму: «Сфоткай мяне!»

Падчас вобшуку выграблі ўсе выданні па-беларуску, усё, мінімальна звязанае з Украінай, нават каляндарыкі «Маладога фронту» за 2006 год ды кнігі Паўла Севярынца. Довады Алёны, маўляў, гэта яе рэчы, а не мужа, не падзейнічалі:

«Я спачатку даводзіла, маўляў: «Гэта маё, што вы робіце?! Тады і тэлевізар здымайце, усё бярыце!» Вынеслі ж і тэхніку, і кампутары, і флэшкі… А мне ў адказ: «Будзеш вазнікаць, не паглядзім на цяжарнасць, паедзеш за ім». Такая размова», — працягвае Алёна.

Але следчага цікавіла не столькі «агітацыя», колькі…адзежа. Усе летнія рэчы, уключна з футболкамі, красоўкамі ды заплечнікамі, прыхапілі, каб праверыць на сляды газу. Заплечнік, з якім зараз ходзіць Алёна, таксама з дзірачкамі — слядамі экспертызы.

«Я выклікала хуткую, мне ж страшна за дзіця. Лекар заходзіць, бачыць усё гэта, мой стан, кажа: «Вам тэрмінова ў лякарню, пагроза выкідышу!» Перапужаў яшчэ больш… Пасля ў тым шпіталі я даведку брала аб пагрозе выкідышу, каб прадставіць у Следчы камітэт: быў шанец, што Іллю выпусцяць пад падпіску. Але — ніяк», — узгадвае дзяўчына.

Тайскі баксёр са шляхецкім радаводам

…А пачалося ўсё ў 2013 годзе, калі Алёна Макарэвіч ды Ілля Валавік пазнаёміліся на турніры па тайскім боксе, які Ілля акурат арганізоўваў. Дзяўчына на той момант займалася класічным боксам, але з часам, пад уплывам хлопца, змяніла кірунак на тайскі. Агульным захапленнем пары апынулася айчынная гісторыя, а яшчэ Іллі вельмі спадабалася спецыяльнасць Алёны: настаўнік беларускай мовы ды літаратуры. У 2015-м яны ажаніліся.

Хто ж ён такі, Ілля Валавік? На той момант хлопец быў выступаючым байцом па тайскім боксе. Займаўся прафесійна, трэніроўкі праходзілі шэсць, а часам і сем разоў на тыдзень. У дадатак працаваў менеджэрам на бетонным заводзе, паралельна вучыўся ва ўніверсітэце — энергіі хапала на ўсё. Напярэдадні пасадкі займаўся продажам запчастак. Як прыйшоў да беларушчыны? Гэта адбылося яшчэ ў школе.

«Яму трапіўся вельмі добры рэпетытар. Ён распавядаў, што з таго часу для яго ўсё перавярнулася. Ілля ў добрым сэнсе апантаны, фанатык усяго гэтага. Мог увесь вольны час сядзець на гістарычных форумах, чытаць, пісаць каментары, яго гэта чапляла. Балаховіч, дарэчы, быў ягоным кумірам», — распавядае Алёна.

Магчыма, не апошнюю ролю ў цікавасці да гісторыі адыгралі… гены. Бацька Іллі — патомны вайсковец, афіцэр Генштаба. Маці працавала ў зелянбудзе. Але калі капнуць глыбей, то па маці ён — нашчадак роду Бутрымовічаў. Тых самых, што вядуць пачатак ад баярына-ліцвіна Бутрыма, які ўдзельнічаў у падпісанні Гарадзельскай уніі ў 1413 годзе. Бутрымовічы адыгрывалі не апошнюю ролю пры двары ўжо ў XVIII стагоддзі, у Пінску дагэтуль захаваўся іхны палац.

Яшчэ адным захапленнем Іллі быў фанацкі рух. Ён быў заўзятарам ФК «Партызан», але перастаў хадзіць на матчы прыкладна ў 2012 годзе. З аднаго боку, пасталеў разам са сваімі аднагодкамі, з’яўляліся іншыя прыярытэты: праца, самарэалізацыя, перспектыва сям’і. З іншага — асабліва пасля Майдану ў Кіеве, органы пачалі надаваць беларускаму фанацкаму руху зашмат увагі: заўзятараў здымалі на камеры перад заходам на сектар, а пасля развозілі на аўтазаках па розных частках горада. Ніхто не хацеў трапляць у базы, мець праблемы, таму на матчы пэўная частка фанаў наўпрост перастала хадзіць. Сярод іх апынуўся і Ілля.

«Чаго ты цягаешся з гэтымі наркотамі?»

Сваю энергію, харызму, лідарскія якасці, пры гэтым, атрымалася прыкласці ў спорце. Ён не быў трэнерам, усяго толькі памочнікам, але вёў астатніх сваім прыкладам: каб трэніраваліся, займаліся спортам, перамагалі, рабіліся чэмпіёнамі. Чым больш байцоў з клуба на прызавых месцах — тым вышэй узровень клуба.

«Ён мае лідарскія якасці, магчыма — бацькоўскія для некага, — распавядае Алёна. — Не ведаю, чым ён іх чапляў… Магчыма, гэта валоданне мовай, дар пераканання. Але мог і прысароміць: «Вось, ты не ходзіш, не сочыш за сабой! Як так?» Вельмі сур’ёзна да ўсяго ставіўся, памятаю, заўжды абтэлефаноўваў хлопцаў, каб не забываліся, прыходзілі. Для яго тое было вельмі важна».

У гэтай справе Іллі даводзілася камунікаваць з вельмі рознай моладдзю, у тым ліку, залежнай ад алкаголю ды наркотыкаў. Шмат хто быў суседам з Уручча, з вайсковага гарадку. Ілля ўпэўнены, што чалавек мае пайсці ў зал, пачаць займацца, а пасля ўся набрыдзь сама адваліцца, не будзе патрэбы. Калі займаешся сур’ёзна спортам — то змяняешся як знешне, так і ўнутрана.

«Так, Ілля меў кантакты з рознымі людзьмі, бо выцягваў іх у нармальнае жыццё. Яны маглі назад саскочыць, прыходзілі да яго, плакаліся, а ён зноў цягнуў… Я яму казала: «Валавік, чаго ты цягаешся з гэтымі наркотамі? Не вадзі іх, я баюся». А ён: «Алёна, ты не разумееш, я ведаю яго з 15 гадоў, трэба дапамагчы!» Вось так і цягаўся з імі, даваў шанец», — кажа Алёна.

Ягонай марай было адкрыць свой зал, каб гэта было нядорага, бо 100 рублёў на месяц пры нашых заробках не кожны маладзён гатовы выкласці. Свой зал — для «сваіх пацаноў».

«Мы вылічвалі ўсё, — дадае Алёна, — складалі бізнес-план, але нават у нуль не атрымалася выходзіць. Мы ўжо шукалі памяшканне, спонсара. Яшчэ трошкі — і ў нас бы ўсё атрымалася. Я вельмі хацела дапамагчы, бо сама раней працавала менеджэрам. Калі б справа пайшла, я б звольнілася з працы, і гэта быў бы наш сямейны бізнес. Мары-мары…»

Ані пацярпелых, ані пабояў — нічога

Падставай для затрымання Іллі Валавіка і ўсёй далейшай гісторыі сталі падзеі летняй ночы 2014 года. Яму ўвечары тады пазваніў нехта са знаёмых. Алёна не ведала зместу размовы, адно чула яго раздражнёную рэпліку: «Вы што? Куды?!» Ілля меў траўмаваную на трэніроўцы руку ў гіпсе, таму ні пра якія бойкі яму нават не думалася. Паехаў, каб суцішыць гарачыя галовы, каб не нарабілі чаго…

Увесь канфлікт, які пасля быў раздзьмуты ледзьве не да маштабаў «штурму тралейбуса з дымавымі шашкамі», доўжыўся ўсяго некалькі хвілінаў. Кароткая сутычка, парваная куртка, пару пшыкаў з газавага балончыка ды пабітае шкло тралейбуса. Сутычка была з фанамі «Тарпеда», помста за нешта сваё… Справа — пшык: ані пацярпелых, ані пабояў — нічога. Ілля наогул стаяў па іншы бок дарогі, бо спазніўся, не змог суцішыць 16–17-гадовых падлеткаў.

Праз нейкі час Мінсктранс падаў позву ў Заводскі РАУС за разбітае шкло, была заведзеная «крыміналка». На допыты пачалі выклікаць сведак, некаторых браў спецназ: аднаму з хлопцаў падчас затрымання выбілі ўвесь першы шэраг зубоў. У выніку, кошт разбітага шкла быў сплочаны, справу праз паўгады прыкрылі. Валавіка не чапалі наогул.

Але следчыя цягам допытаў атрымалі падарунак у выглядзе хлопца з наркатычнай залежнасцю, які мог даваць любыя сведчанні: дыктуй — ён падпіша. У Іллі той яшчэ раней пазычаў грошы, каб сплаціць даўгі, бо крэдыторы ўжо пагражалі. У выніку хлопец даў паказанні, што менавіта Ілля ліў газ з балончыка… Для таго, каб падрыхтаваць справу «належным чынам», следчым спатрэбіўся час — акурат да сакавіка 2016-га, калі Іллю забралі.

«Мы дамовіліся, каб збіць з панталыку следчых…»

Асобны раздзел гэтай гісторыі — гэта сюжэт пра адваката. Пасля пасадкі мужа Алёне параілі аднаго «добрага спяца», дзень якога па тых часах каштаваў 4 мільёны. Адвакат з прозвішчам Ваўчкоў пакруціў носам, маўляў, 99%, што пасадзяць, і дадаў: «Я за такое г…но ніколі не ўзяўся б, але папрасілі». Ён і вёў справу з вясны 2016-га ажно па студзень, амаль да суда.

«Хадзіў ён да Іллі 1–2 разы на тыдзень. Мы плацілі, былі запасы сямейныя, на роды адкладзена, на дзіця — усё туды пайшло. А ён прыходзіў на 10 хвілін і… усё! Пасля аднаго дня ўвосень прыходзіць і кажа: «Мы з Іллём дамовіліся, каб збіць з панталыку следчых, ён у лістах будзе пісаць, маўляў, адвакат дрэнны. Вы яму адказвайце ў тым жа духу. Мы ўсіх надурым». Дамовіліся. Ілля нам так і пісаў, мы адказвалі адпаведна», — узгадвае Алёна.

Далей — цікавей. Калі Алёне нарэшце далі спатканне з мужам у СІЗА, той у першую чаргу абурыўся: «Чаму вы мяне не чуеце?! Я столькі месяцаў вам кажу пра адваката… Гэта ўсё праўда!»

«Я была ў такім шоку… З мая па студзень яго трымалі. Адвакат ведаў маю сітуацыю, ведаў, што дзіця маленькае… Высмактаў усе грошы, падманваў штораз. Ён сышоў перад самым судом, а мы ўзялі Ганну Бахціну», — дадае Алёна.

Бахціна пачала ў аўральным рэжыме вывучаць справу — 37 тамоў. Папярэдні адвакат нават гэтага не рабіў, у выніку Ілля вывучаў усё самастойна, рабіў выпіскі, пазнакі. Сама ж Ганна Віктараўна адно канстатавала: «Зараз ужо позна…» Самае цікавае, што Ваўчкоў яшчэ назвоньваў родным Іллі з прапановамі дапамагаць і працаваць, як што, на пару з новым адвакатам.

Артыкулы апынуліся сур’ёзныя: «бойка» (частка 3 артыкула 339) ды «кіраўніцтва незарэгістраванай арганізацыяй» (артыкул 193 — тое самае, за што Зміцер Дашкевіч у 2006 годзе атрымаў свой першы тэрмін). Следчыя прыпісалі Іллі кіраўніцтва ажно шасцю (!) групоўкамі, якія дзейнічалі ў розны час.

«Я агаварыў Валавіка»

Суд доўжыўся месяц, пасяджэнні праходзілі штодзённа. Не дзіўна, бо адных сведак апынулася больш за сотню: ажно да кіроўцаў праязджаючых міма аўто. Карціну, якую вымалевала следства, не пацвердзіў ніхто. Некаторыя ж наўпрост абураліся, калі іх называлі пацярпелымі: «Я не лічу сябе пацярпелым!» «А гэта не вам вырашаць», — лаканічна рэзюмаваў пракурор. Некаторыя фанаты «Тарпеда» не толькі не мелі прэтэнзіяў да Валавіка і іншых, але ж адкрыта адмовіліся ад сведчанняў, якія давалі падчас следства, кажучы пра ціск.

Віну прызналі ўсе фігуранты, акрамя Іллі Валавіка ды Вадзіма Бойкі, які і разбіў шкло. Апошні прызнаўся наўпрост у залі суда: «Я агаварыў Валавіка. Я выбачаюся перад бацькамі, перад Алёнай. На мяне ціснулі, а мае бацькі інваліды…» Ілля Валавік у выніку атрымаў 10 гадоў зняволення — колькі і прасіў пракурор. Сума атрымалася шляхам складання: восем гадоў за «тралейбус» і тры гады, максімум, за «незарэгістраваную арганізацыю».

«Заедзе Валавік, рабі з ім, што хочаш…»

Варта сказаць пару словаў і пра ўмовы ўтрымання ў СІЗА, куды трапіў Валавік. «Хата» №99 на Валадарцы (СІЗА №1) лічыцца «прэс-хатай»: туды трапляюць тыя, каго трэба зламаць. На момант «заезду» Іллі там ужо сядзеў «Тлусты» — забойца з залітымі па модзе 90-х вазелінам кулакамі, мажны дзядзька 2-метровага росту ды вагой за 100 кілаграмаў. Ён, згодна са словамі Іллі, і ладзіў прэсінг.

Сістэма была арганізаваная наступным чынам: у кабінетах вязня «прэсуюць» следчыя, а па вяртанні ў камеру — «Тлусты», каб спакою не было нідзе. Ён забіраў у вязняў усе перадачы, частку перадаваў кудысьці «ў калідор», частку браў сабе, рэшту раздаваў астатнім, як сабакам. Пры гэтым злаваўся, калі перадачы былі «беднымі».

«Я спачатку перадавала добрыя перадачы, а Ілля кажа: «Які сэнс, калі я гэта толькі пабачу ды распішуся за атрыманне?..» Ён баланду еў, каб не карміць таго, «Тлустага». Я пачала перада­ваць сціплейшыя перадачы, а што рабіць? Усё было пастаўлена на тое, каб справакаваць бойку — а Ілля цярпеў, не рэагаваў на правакацыі», — узгадвае Алёна.

Праз камеру №99 прайшло багата цікавых персанажаў. Напрыклад, мільянер Руклецоў, які займаўся аўтамабілямі. Быў таксама гандляр наркотыкамі, узяты па гучнай справе акурат у 2016-м. Тут жа сядзеў «Бензапіла» — маладзён, які парэзаў людзей у гандлёвым цэнтры. Тут жа — два забойцы, што рэзалі ды забівалі сваіх ахвяраў, жонак у тым ліку. Усё гэта гучныя справы, пра якія багата пісалі ў СМІ.

Магчыма, самым цікавым сукамернікам апынуўся… Канстанцін Бурыкін, больш вядомы як «бацюшка са свастыкамі», які «акармляў» РНЕ яшчэ ў 1990-я. Супадзенне? Не думаю. Бурыкін таксама займаўся спортам, але стаяў на ўльтраправых прарасійскіх пазіцыях. На волі ў іх з Іллём неяк быў канфлікт, таму следчыя ўсё пралічылі нібыта правільна, але… канфлікту ў камеры не атрымалася, абодва разумелі, праз якое «супадзенне» яны тут сустрэліся.

Дарэчы, садзіць разам «фашыстаў» і «антыфашыстаў», кім лічыў сябе Ілля, — практыка даволі стандартная. Іншым разам у СІЗА Ілля сутыкнуўся з фанатам «Дынама», ідэйным праціўнікам. Той таксама не пайшоў на канфлікт, але зазначыў: «За 2–3 дні мяне выклікаў начальнік, маўляў, заедзе Валавік, рабі з ім, што хочаш…» Прэсінг непасрэдна з боку следчых выглядаў яшчэ больш цынічна.

«Ён распавядаў, што яму прынеслі заведзеную на мяне справу: «Ты ж нас ведаеш, нам пофіг, твая жонка народзіць за кратамі», — расказвае Алёна. — Я яшчэ была цяжарная, нара­дзіла ў ліпені 2016-га. Таму Ілля нешта падпісаў, а ўжо на судзе часткова прызнаў віну толькі па эпізоду з бойкай, бо ён быў у тым раёне фізічна, але нічога не рабіў. Па артыкуле за незарэгістраваную арганізацыю, адмовіўся цалкам».

Ціск праз сям’ю, мабыць, самы жорсткі. Ён можа быць наўпроставым, а можа — прыхаваным. Так, у часе, калі Ілля знаходзіўся ў СІЗА, 3 кастрычніка 2017 года памёр яго бацька. Яму нельга было нервавацца, а тут такое… Пачаў худнець рэзка, на вачах. А пасля сэрца не вытрымала і спынілася назаўсёды.

Імя для дачкі Ілля напісаў у лісце

У калонію №15 у Магілёве Ілля прыехаў з «шэрай біркай». Размова пра бірку, што мацуецца на робе і пазначае градацыю вязняў. У наркаманаў — свае, у суіцыднікаў — свае… Бірка Іллі значыць, што ён нібыта схільны сабатажу, уцёкаў і г.д. Падобныя біркі даюць большасці фанатаў. Прафілактычны ўлік яму быў дадзены яшчэ ў СІЗА, зняць яго можна толькі праз 2,5 гады. Калі не здымуць — значыць, вязень сядзіць «ад званка да званка», без спадзяванняў на ўмоўна-датэрміновае вызваленне. У сакавіку споўніцца два гады, як ён за кратамі. Наперадзе — яшчэ восем…

«Ён пакутуе праз тое, што без яго расце наша дачка, Глорыя. Гэта ён прыдумаў імя, напісаў у лісце. Калі аднойчы ў нас было доўгае спатканне, ён увесь час амаль правёў з дачкой... Зараз перадаю яму ўсё, што просіць: рэчы, грошы на рахунак, кнігі. Ён там бегае, адціскаецца, стараецца трымаць сябе ў тонусе», — кажа Алёна.

Ілля шмат чытае, у асноўным беларускую класіку. Тое-сёе ёсць нават у тамтэйшай бібліятэцы. Алёна новага пакуль не дасылае, бо ёсць абмежаванні: адна кніжная бандэроль на год. Часам у лістах перапытвае пра аўтараў, на якіх натрапіў: «Ці праўду пісалі? Як жылі?»

Зняволенне — заўсёды ўдар па здароўі. «Заехаць» можа цалкам здаровы чалавек, а на волю выходзіць ужо з букетам хранічных захворванняў: нястача вітамінаў, дрэннае харчаванне і вада, псіхасаматыка… У Іллі ўжо з’явіліся камяні ў нырках, чаго раней не было ніколі. Таксама ўпаў зрок: святло для чытання выбіраць не даводзіцца.

«Зараз яму даходзяць лісты ад мяне і мамы. Да восені з лістамі было ўсё ў парадку, а зараз… Перабоі. Ён заўжды ўсім стараецца адказаць. Распавядаў, да прыкладу, што толькі пасля Новага года яму прыйшоў ліст, які цётка адпраўляла ў верасні», — распавядае Алёна.

* * *

Яшчэ адзін важны момант, без якога расповед быў бы няпоўным, гэта жыццё Алёны ў акалічнасцях гэтай гісторыі. Нарадзіць, падтрымліваць свякроў, якая згубіла мужа, падтрымліваць мужа… як гэта?

«Я не ведаю, як перажыла ўсё гэта, — дзеліцца Алёна. — Мне падаецца, што цяжарнасць уключае інстынкт самазахавання. Ты не расстройваешся, не нервуешся — усё з каменным тварам успрымаеш, каб не на­шкодзіць дзіцяці. Я не на адным судзе не заплакала. Можа, прытупілася нешта… Калі вырак на судзе чыталі, я ўжо нарадзіла была, усе плачуць, а я не: «Дзесяць — дык дзесяць, што далей робім?» — такія думкі».

Дапамагае таксама вера. Алёну яшчэ ў 2006-м Зміцер Дашкевіч упершыню запрасіў у пратэстанцкую царкву «Новае Жыццё». Для Іллі гэты шлях адкрыўся праз Алёну, якая спачатку нават саромелася весці туды хлопца.

«Ён быў няверуючы, я яго прывяла. Баялася, думала, што яму не спадабаецца. Сама не хадзіла пэўны час, адышла ад веры, збіралася вярнуцца. А тут — ён — як успрыме?.. Не хадзіла, але марыла, каб мы хадзілі ў царкву разам, малілася за гэта. Марыла, але не верыла, шчыра. Гады два так было. Пасля неяк намовіла яго, каб прывесці туды аднаго хлопца, што меў праблемы з алкаголем, на служэнне. Прывялі, але той хлопец нават да канца не вытрымаў. А Ілля пайшоў на сцэну і пакаяўся. Проста Дух Святы сышоў. Ён стаяў і плакаў».

Ілля пасля нейкі час вадзіў у царкву хлопцаў з трэніровак, каб навярнуць ад цемры да святла. Тое самае ў «Маладым фронце» некалі рабіў Дашкевіч — падобныя людзі, падобныя лёсы. У калоніі Ілля таксама знайшоў аднаверцаў, маліліся разам, пастар з Магілёва прыязджаў, але пасля ўсіх папераводзілі — Ілля застаўся адзін.

«Уяві сабе, сяджу я на спатканні з ім, а ён у слухаўку праз шкло мне Біблію цытуе! Я яму кажу нешта, а ён у адказ цытату з Евангелля!

Я думаю, ён будзе сядзець 10 гадоў. Так і бачу наша жыццё — закансерваваным да часу. Буду працу шукаць, чакаць на яго, расціць Глорыю. Усё ў Божых руках», — упэўненая Алёна.

Здымкі з архіву Іллі ды Алёны Валавік