Атракцыён нечуванай шчодрасці. Чаму дзяржава стымулюе льготнае крэдытаванне для насельніцтва?
Чаму дзяржаве выгадна, каб людзі бралі грошы ў банкаў і чым гэта можа нашкодзіць?
У Беларусі расце аб'ём спажывецкага крэдытавання. Паводле слоў прэм'ер-міністра Рамана Галоўчанкі, агульны аб'ём ільготных крэдытаў «на родныя тавары», выдадзеных з пачатку года, складае амаль 160 мільёнаў рублёў.
Найбольшым попытам з 75 таварных груп, на якія распаўсюджваецца праграма льготных крэдытаў, у беларусаў карыстаюцца тэхніка і мэбля. Але ва ўрадзе думаюць пашырыць магчымасці — дадаць у тым ліку прыватныя кампаніі, павысіць ліміт з 300 да 500 базавых велічынь, каб у крэдыт можна было купляць вырабы дрэваапрацоўкі, напрыклад, садовыя домікі.
Для чаго беларускія ўлады запусцілі і працягваюць такі атракцыён нечуванай шчодрасці, каму выгадныя льготныя крэдыты і чаму ў перспектыве яны небяскрыўдныя для эканомікі, «Филину» растлумачыла эканамістка Анастасія Лузгіна, старшая навуковая супрацоўніца цэнтра «BEROC».
— Спажыўцам, вядома, ільготныя крэдыты ў беларускіх рублях зручныя і прыемныя. А вытворцам?
— Для іх гэта таксама плюс. Бо гэтыя крэдыты накіраваны менавіта на куплю айчынных тавараў, купіць па іх, да прыкладу, імпартную пральную машынку не атрымаецца.
І ўсё б было нічога, калі б не штучнае стварэнне камфортных, я б нават сказала, цяплічных умоў для айчынных вытворцаў. Яны ў дадзеным выпадку маюць перавагі, якіх няма ў іншых пастаўшчыкоў (у тым ліку ў прадпрыемстваў з «дружалюбных» краін — Кітая, Расіі і іншых).
А гэта азначае няроўнасць і абмежаванні на ўнутраным рынку ў Беларусі. І ў доўгатэрміновым перыядзе пастаянная падтрымка, стварэнне надзвычай мяккіх умоў для айчынных вытворцаў могуць нашкодзіць тым, што гэтыя прадпрыемствы пачынаюць губляць канкурэнтаздольнасць, таму што прывыкаюць: ім ствараюць умовы, стымулююць збыт, выдаючы насельніцтву крэдыты па добрых, зручных стаўках.
Другі момант, на які звяртае ўвагу эканамістка, — асабліва адмоўны. Калі хутка расце спажывецкае крэдытаванне, а ўрад плануе і далей пашыраць пералік тавараў для яго і лімітаў па крэдытах — попыт вырастае і з часам павялічваецца ціск на цэны. А яны, як мы памятаем, у Беларусі даволі жорстка рэгулююцца дзяржавай. І што выходзіць?
— Спажыванне расце, заробкі растуць — а цэны пры гэтым павышаюцца, але вельмі паступова, наколькі дазваляе дзяржрэгуляванне. І калі такія навесы ствараюцца і дзейнічаюць доўгі перыяд часу — гэта павялічвае рызыкі паскарэння інфляцыі ў будучыні, — тлумачыць экспертка.
Цяпер гэтыя рызыкі таксама прысутнічаюць, але яны кантраляваныя. Аднак чым даўжэй будуць захоўвацца рост крэдытавання, рост заробкаў, стымуляванне ўнутранага попыту — інфляцыйныя рызыкі цудоўным чынам нікуды не знікнуць, а толькі ўзрастуць.
Хоць і пераацэньваць уплыў ільготнага крэдытавання на будучую інфляцыю не варта, дадае Анастасія Лузгіна:
— Мяркуючы па звестках Нацбанка, калі ў траўні захаваліся тыя ж тэмпы крэдытавання, як і ў першыя чатыры месяцы, то кароткатэрміновых крэдытаў у Беларусі за студзень-травень было выдадзена прыкладна на 1 мільярд. 160 мільёнаў — 15-16% ад гэтага аб'ёму. Гэта значыць, яны адыгрываюць пэўную ролю, але не вельмі значную — калі паглядзець на спажывецкі кошык, то пры росце даходаў людзі ўсё-ткі лічаць за лепшае браць імпартныя тавары, тую ж бытавую тэхніку.
— Гэта значыць, гэтыя льготныя крэдыты — спроба падтрымаць айчынных вытворцаў у цяперашніх умовах?
— Безумоўна.
У самім па сабе крэдытаванні няма адмоўнага ўплыву на эканоміку. Урады шэрагу краін перыядычна звяртаюцца да гэтага або да падобных стымулюючых мер, — калі ў нейкай галіне ёсць праблемы або трэба прастымуляваць яе развіццё (напрыклад, вытворчасць сонечных батарэй), мяккія ўмовы крэдытавання або субсідыі ад дзяржавы могуць задаць тэмп росту.
Але гэта павінна быць кароткачасовай мерай. Калі ж гэта адбываецца пастаянна, як у Беларусі, замест развіцця прадпрыемстваў і цэлых галін адбываецца яшчэ большае зніжэнне іх канкурэнтаздольнасці.
У нейкай меры, адзначае Анастасія Лузгіна, падобнае стымуляванне ўнутранага рынку — мера вымушаная, бо з-за санкцый большасць еўрапейскіх, заходніх рынкаў для беларускіх вытворцаў страчана, а расійскі рынак хоць і вялікі, але там хапае канкурэнтаў — саміх расійцаў, а таксама кітайцаў.
Пакуль попыт на беларускія тавары ў РФ яшчэ высокі, але паступова эканамічны рост будзе запавольвацца, што таксама абцяжарыць прасоўванне беларускай прадукцыі на расійскі рынак.
— Ільготнае крэдытаванне дазваляе крыху перакласці попыт са знешніх рынкаў на ўнутраны і тым самым аказаць падтрымку айчынным прадпрыемствам. Але ў сярэднетэрміновым перыядзе ў цэлым для эканомікі гэта не вельмі добра, таму што нясе рызыкі зніжэння канкурэнтаздольнасці беларускіх тавараў і ўзмацнення інфляцыйнага навеса, — рэзюмуе эканамістка.