Энергаэфектыўныя дамы: пажаданае і сапраўднае

Праблема энергаэфектыўнасці жылых дамоў — адна з самых балючых для Беларусі. Штозіму цяпло літаральна сыходзіць у паветра. Аднак энергаэфектыўныя дамы ў нас можна пералічыць па пальцах.

Саграваем паветра

Міністр архітэктуры і будаўніцтва Анатоль Чорны ўзімку казаў, што ў Беларусі ў 2016 годзе плануецца пабудаваць эксперыментальныя энергаэфектыўныя дамы. «Вялікая ўвага надаецца цяпер энергаэфектыўным жылым дамам. Такое будаўніцтва — гэта перспектыва. Мы плануем пабудаваць тры эксперыментальныя энергаэфектыўныя дамы, яны былі закладзеныя ў канцы 2015-га, — сказаў міністр. — Да канца года мы прааналізуем вынік гэтай працы. Мы ўбачым кошт квадратнага метра такога жылля, эфектыўнасць ужывання тэхналогій. Пасля завяршэння эксперыменту будзем разглядаць поўны пераход на энергаэфектыўнае жыллё ў краіне».

Прачнуліся. Праблема нізкай энергаэфектыўнасці масавага жылля паўстала яшчэ ў БССР пачатку 1960-х гадоў, калі пачалося будаўніцтва «хрушчовак». У 90-х гадах у краіне пачало актыўна абмяркоўвацца выкарыстанне экалагічна чыстых і энергаэфектыўных матэрыялаў пры будаўніцтве новага жылля. Ужо тады эканамісты канстатавалі, што на выдаткі па эксплуатацыі жылля марнуецца не меней траціны імпартуемага паліва. Па словах навукоўцаў, на будаўніцтва квадратнага метра новага жылля выдаткоўвалася прыкладна 550–600 кг энергарэсурсаў.

Дамы, пабудаваныя з 1960-х па 1990-я гады, маюць удзельны паказчык энергаспажывання (ацяпленне плюс гарачае водазабеспячэнне) — 210–250 кілават-гадзін на квадратны метр. У сярэднім — 230 квтг/м2. Гэта для ўсіх серый. Амаль 95% жылых дамоў, пабудаваных пасля 1991-га, маюць узровень энергаспажывання звыш 160 квтг/м2 у год, што, тым не менш, значна вышэй, чым у еўрапейскіх краінах з аналагічным кліматам.

Вырашыць праблемы экалагічнасці і энергаэфектыўнасці адначасова магло б будаўніцтва энергапасіўных дамоў з экалагічна чыстых матэрыялаў. У Еўропе такія дамы маюць узровень цепласпажывання 15 квтг/м2 у год і меней.

Толькі для прыватнікаў

У Беларусі энергапасіўныя дамы пачалі будаваць з 1998 года. Будуюцца яны па нямецкай тэхналогіі, у выніку атрымліваюцца дамы з каэфіцыентам тэрмічнага супраціву, роўным 10, са шкленнем на поўдзень, рэкуперацыяй цеплыні па вентыляцыі з ККД 70%. Пры будаўніцтве выкарыстоўваюцца прыродныя аднаўляльныя матэрыялы і тэхналогіі, якія падыходзяць для кліматычных умоў Беларусі.

З аднаго боку, вядома, гаворка ідзе не пра будаўніцтва шматкватэрных дамоў — а менавіта яны чыннік нізкай эканамічнасці ЖКГ.

Напрыканцы 1990-х гадоў у Беларусі атрымалася наладзіць масавую вытворчасць камплектаў для будаўніцтва такіх дамоў. Вось толькі, на жаль, асноўны попыт на іх фармавалі пакупнікі з Расіі. У нашай краіне галоўным заказчыкам стала Беларуская чыгунка. Тым не менш, па гэтай тэхналогіі ў 2000–2001 гадах былі пабудаваныя энергапасіўныя дамы ў вёсцы Дружная Мядзельскага раёна. Частка дамоў была абсталяваная ветракамі.

Далей — болей

Пазней былі распрацаваныя новыя праекты дамоў: плошчай 120–130 квадратных метраў, сярэднім коштам каля $35000, тэрмінам будаўніцтва — 2,5 месяца. Яны маюць энергазатраты пры ацяпленні пры тэмпературы мінус 26 градусаў — усяго 4,5 квтг/м2. З 2008 года падобныя праекты прапаноўваўся для мэтаў аграэкатурызму. Дом, пабудаваны паводле такога праекту, — гэта дом «нулявога энергаспажывання», ён не падключаны да камунальных сетак, але ў той жа час вельмі камфортны для пражывання. Крыніцай электрычнасці служыць вятрак яхтавага тыпу, разлічаны на 400 квт/г, і сонечныя панелі таксама на 400 квт/г. Уся сістэма альтэрнатыўнай энергетыкі каштуе $8 тысяч.

Дом уцеплены саламянымі плітамі, якія ў тры разы лепш за цагляны мур захоўваюць цеплыню, абтынкаваныя глінай. Кошт будаўніцтва квадратнага метра складае прыкладна $400.

Аднак у апошнія гады ў Беларусі больш актыўна развівалася не столькі «зялёнае» домабудаванне ў цэлым, колькі выкарыстанне «альтэрнатыўных» энергазахавальных тэхналогій, якія цікавыя з пункту гледжання малых выдаткаў на будаўніцтва і экалагічнасці выкарыстаных матэрыялаў. Напрыклад, папулярнай стала экавата — матэрыял, які паспяхова ўжываецца ў Фінляндыі і іншых краінах Еўропы.

Для вытворчасці экаваты выкарыстоўваецца папяровая макулатура, якая «звязваецца» адмысловымі дадаткамі. Дадаткі надаюць экаваце адмысловыя ўласцівасці: антысептыкі паляпшаюць устойлівасць да біялагічных уздзеянняў, антыпірэны падвышаюць вогнеўстойлівасць, гідрафабізатары зніжаюць водапаглынанне і г.д. Перавага экаваты — магчымасць стварэння цеплаізаляцыйных сістэм з шырокім дыяпазонам паказчыкаў якасці ў залежнасці ад спосабу прылады цеплаізаляцыі.

Аднак больш экалагічным выглядае выкарыстанне пакуль новага для Беларусі матэрыялу — матаў, вырабленых з адыходаў ільнаногай вытворчасці, так званага экатэрма. Гэты від уцяплення пакуль больш дарагі за экавату, але каэфіцыент яго цеплаправоднасці не перавышае 0,04 Вт на м2. Акрамя таго, гэты матэрыял гіпаалергенны. Тым не менш, нягледзячы на наяўнасць у Беларусі льнавытворчасці, вырабам такіх матаў займаецца фактычна адна-дзве фірмы.

Энергаэфектыўнасць: дорага і складана?

У сегменце шматпавярховага жылога будаўніцтва ў Беларусі ёсць цэлы інстытут: «Інстытут жылля — НІПТІС імя Атаева», які даўно праектуе эканамічнае жыллё. З іншага боку, у краіне з выкарыстаннем энергаэфектыўных тэхналогій пабудавана ўсяго 10 шматкватэрных жылых будынкаў.

Першы не толькі ў Беларусі, але і ў краінах СНД энергаэфектыўны 145-кватэрны 9-павярховы жылы дом з’явіўся ў Мінску ў 2007 годзе па вуліцы Прытыцкага, 107 — ён пабудаваны на базе тыпавой серыі 111-90 МАПІД. Таксама каля 24 дамоў было пабудавана з сістэмамі рэкуперацыі цеплыні.

Але якраз гэты досвед стаў негатыўным. У Мінску такія сістэмы няправільна змантавалі, яны сталі замярзаць, і жыхары самі іх дэмантавалі.

У Віцебску і Гродна жыхары энергаэфектыўных дамоў з рэкуперацыяй вентыляванага паветра сталі масава скардзіцца на растучыя выдаткі па аплаце за электрычнасць пры ўключанай сістэме вентыляцыі і рэкуперацыі паветра. Напрыклад, галоўны інжынер інстытута «Гроднагражданпраект» канстатаваў: «Тарыфная палітыка для насельніцтва за апошні год прывяла да таго, што рэкуперацыю, якая добрасумленна працавала чатыры гады, жыхары год таму адключылі, бо выкарыстоўваць яе стала нявыгадна. Прычына — новыя тарыфы на цеплавую і электрычную энергію. Калі кошт цеплавой энергіі засталася на ранейшым узроўні — 13% ад сабекошту, то на электраэнергію тарыф падвышаны амаль да поўнага сабекошту. Стала невыгодна ганяць рэкуператар, тым больш што для жыхароў адзінага ў Гродна эксперыментальнага дома не павялічаны нават ліміт спажыванай электраэнергіі. А рэкуператар мае магутнасць 70 Вт. Такім чынам, зноў тармозіцца ўкараненне рэкуперацыі».

Што далей?

У Беларусі прыватныя дамы, напрыклад, з саламяных блокаў, паступова пераходзяць з катэгорыі «хаты для жабракоў» у катэгорыю «хаты для разумных багатых».

Магчыма, у гэтай сферы нам зноў варта было б павучыцца ў немцаў. Сёння ў Германіі дзейнічае прафесійная асацыяцыя, якая займаецца будаўніцтвам дамоў з саламяных блокаў, распрацаваны адпаведны нацыянальны будаўнічы стандарт. Па гэтай тэхналогіі будуюць не толькі прыватныя дамы, але і дзіцячыя садкі, школы, кінатэатры. А з 2009 года гэтая тэхналогія будаўніцтва прынятая на заканадаўчым узроўні ва ўсім Еўрасаюзе.

Са шматкватэрнымі дамамі ўсё нашмат горш. Пры сённяшніх тарыфах на цеплазабеспячэнне, дом, які цяпер будуюць у Мінску з сістэмай рэкуперацыі вентыляванага паветра і ўтылізацыяй цеплыні сцёкавых вод, акупіцца праз... 45 гадоў. Але нават калі яго жыхары будуць аплачваць 100% кошту цеплаэнергіі, тэрмін акупляльнасці ўсё роўна складзе 12 гадоў.

Гэта тупік, з якога трэба шукаць выйсце.