Пакуль Беларусь пахвалялася «касмічнай дзяржавай», ёю стала Літва

Дзесяцігоддзе таму беларускія ўлады марылі наладзіць у краіне вытворчасць спадарожнікаў. Але сёння гэтая ідэя замест Беларусі рэалізавана ў суседняй Літве. «Салідарнасць» распавядае, як так атрымалася.

Замах на рубель — удар на капейку

Сёння ўжо мала хто памятае, але каля 10-15 гадоў таму ў беларускіх улад былі напалеонаўскія планы па развіцці касмічнай праграмы. Тычылася яна і вытворчасці спадарожнікаў.

У 2006 годзе правалілася першая спроба вывесці беларускі спадарожнік на арбіту. Другая, у 2012-ым, аказалася ўдалай. З «Байканура» ў космас стартаваў спадарожнік дыстанцыйнага зандзіравання Зямлі БелКА (БКА). Зробленыя ім фота выкарыстоўвалі ратавальнікі, памежнікі, леснікі.

Гэта дало падставу ўладам заявіць, што Беларусь «увайшла ў лік касмічных дзяржаў». Больш за тое, тагачасны прэм'ер-міністр Міхаіл Мясніковіч паведаміў, што наша краіна плануе стварыць уласную вытворчасць касмічных спадарожнікаў.

Пасля замаху на рубель удар атрымаўся на капейку. Вынікі развіцця касмічнай галіны ў Беларусі больш чым сціплыя. З 2012 года ўдалося запусціць усяго тры спадарожнікі. У 2016-ым у Кітаі па беларускім заказе зрабілі і вывелі на арбіту спадарожнік сувязі «Белінтэрсат-1». У 2018-ым і 2023-ім на арбіту вывелі два нанаспадарожнікі, створаныя БДУ.

Пра ранейшую мэту стварыць у Беларусі ўласную вытворчасць спадарожнікаў улады больш не ўспамінаюць.

Нягледзячы на адсутнасць прыкметных поспехаў, Лукашэнка працягвае пускаць пыл у вочы. На сустрэчы з Пуціным у 2022 годзе ён сцвярджаў: «У выніку Беларусь увайшла ў клуб касмічных дзяржаў. Фактычна мы стварылі новую галіну эканомікі — касмічную, і мы ганарымся гэтымі поспехамі».

Калі параўнаць зробленае ў Беларусі з тым, што зроблена ў многіх іншых краінах свету, то гэтае сцвярджэнне Лукашэнкі з'яўляецца відавочна неадэкватнай ацэнкай. І гаворка нават не пра параўнанне з такімі дзяржавамі, як Італія ці Бразілія, а з суседняй Літвой. Той самай Літвой, якая ў тры разы саступае Беларусі па насельніцтве і, па сцвярджэнні прапагандыстаў, нібыта адстае ад нашай краіны ў развіцці па многіх параметрах.

Як Літва стала вытворцам спадарожнікаў

Калі выказвацца словамі беларускіх улад, то Літва стала «касмічнай дзяржавай» на два гады пазней за нашу краіну — у 2014-ым. Праўда, яе апараты спачатку былі больш сціплымі. Група маладых навукоўцаў на чале з Вітэнісам Бузасам і Лаўрынасам Мачулісам пасля стажыроўкі ў NASA запусціла на арбіту нанаспадарожнікі LitSat-1 і Lituanica Sat-1.

Што важна разумець: у адрозненне ад сярэдзіны XX стагоддзя самі па сабе адзінкавыя запускі даўно ўжо не з'яўляюцца грандыёзным дасягненнем. Каля 60 краін ужо заявілі аб запуску сваіх спадарожнікаў у космас. Як і ў выпадку з Беларуссю, часта гэта адбываецца за кошт чужых тэхналогій. Як кажа прыказка, «любы капрыз за вашы грошы».

Нашмат больш важна тое, што ў адрозненне ад нашай краіны ў Літве рэалізавалі мару пра ўласную вытворчасць касмічных апаратаў. Вітэніс Бузас разам з паплечнікамі заснаваў кампанію па вытворчасці нанаспадарожнікаў «NanoAvionics».

У лютым 2023 года «Kongsberg NanoAvionics» адкрыла ўжо другі ў Вільні і трэці ў Літве цэнтр зборкі спадарожнікаў і касмічных місій. У кампаніі занята некалькі сотняў спецыялістаў.

Гаворка ідзе не толькі пра навуковыя дасягненні, але і пра паспяховае развіццё бізнесу. У 2022 годзе большасць акцый літоўскага вытворцы спадарожнікаў выкупіла нарвежская тэхналагічная кампанія «Kongsberg Defense&Aerospace» (KONGSBERG).

«NanoAvionics» ацанілі ў 65 мільёнаў еўра, структуру кіравання пакінулі нязменнай, да вытворчых магутнасцей, размешчаных у Літве, дадаліся падраздзяленні ў іншых краінах.

— Літоўская «NanoAvionics» вельмі моцна паднялася на кантракце з вялікай амерыканскай фірмай «AST »(капіталізацыя 1 млрд), якая праектуе спадарожнікавыя мабільныя базавыя станцыі, што дазваляюць здзяйсняць званкі наўпрост са спадарожніка на сотавы тэлефон, напрыклад, у гарах і на моры, там, дзе сотавай сувязі няма. І гэта на звычайны тэлефон з крамы, на Samsung і Apple, – распавёў «Салідарнасці» Ілля Харламаў, расійскі інжынер па спецыяльнасці «касмічныя лятальныя апараты і разгонныя блокі».

Два гады таму Рада Еўрапейскага касмічнага агенцтва (ЕКА) канчаткова зацвердзіла наданне Літве статусу асацыяванага чальца. Гэта дало краіне новыя магчымасці для падключэння і ўдзелу ў міжнародных праектах, у тым ліку магчымасці па стажыроўцы літоўскіх студэнтаў у касмічных кампаніях і ЕКА.

Яшчэ раз: што такое нанаспадарожнікі?

Нанаспадарожнікі — гэта папулярны цяпер у свеце тып штучных спадарожнікаў зямлі, якія маюць малыя памеры і масу да 10 кілаграм. Ілля Харламаў патлумачыў «Салідарнасці»:

— У апошнія гады быў вялікі прагрэс у мікраэлектроніцы. У бытавым плане мы гэта маглі ўбачыць на прыкладзе мініяцюрызацыі смартфонаў пры адначасовым павелічэнні іх магчымасцей. Сучасны тэлефон, які змяшчаецца ў кішэні, валодае большай прадукцыйнасцю, чым камп'ютар памерам з халадзільнік 20 гадоў таму.

Нанасаты — гэта якраз такія «айфоны ў скрынцы з сонечнай батарэйкай», якія выкарыстоўваюцца для навуковых даследаванняў, распрацоўкі тэхналогій, адукацыі і камерцыйных мэт. Велічыня іх вар'іруецца ад «памерам з пакет малака» да «памерам з мікрахвалёўку». Кошт запуску такога спадарожніка звычайна таксама маленькі па касмічных мерках — параўнальны з коштам добрага аўтамабіля. Такія выдаткі могуць сабе дазволіць невялікія фірмы, універсітэты і нават школы.

Адзін з недахопаў нанаспадарожнікаў — кароткі час жыцця, меншы за 3 гады, а класічныя спадарожнікі працуюць па 15 гадоў і больш.

Трэба адзначыць, што цяжкія суперспадарожнікі нікуды не падзеліся, і ў шэрагу выпадкаў яны незаменныя, напрыклад, для тэлевізійнага спадарожнікавага вяшчання.

А вось, напрыклад, беларускі спадарожнік «БелКА», які, кажучы па-простаму, займаецца фатаграфаваннем, сёння цалкам магчыма замяніць нанаспадарожнікам.

Параўнайце: БелКА важыць 400 кг, памер — прыкладна 2 халадзільнікі, распазнаванне здымкаў 2 метры (чым меншая лічба, тым лепш), кошт — каля 20 млн долараў.

«SkySat» каліфарнійскай кампаніі «Planet Labs»: памерам з мікрахвалёўку, распазнаванне — тыя ж 2 метры, кошт — 0,5 млн долараў.

Планы на будучыню

Як паведамілі «Салідарнасці» ў групе Space Hub Літоўскага дзяржаўнага «агенцтва інавацый», Літва ставіць задачу ў бліжэйшыя гады павялічыць сваю касмічную галіну ў дзесяць разоў і дамагчыся таго, каб яна складала 1% ад ВУП (дарэчы, аб'ёмы эканомік дзвюх суседніх краін у 2022-ім былі супастаўныя: ВУП Літвы — 67,4 млрд еўра, ВУП Беларусі — 72,79 млрд долараў).

У «агенцтве інавацый» паказалі, што касмічная галіна — адна з самых хуткарослых відаў бізнесу ў свеце, у мінулым годзе яе аб'ём перавысіў 450 млрд еўра. Літва відавочна мае намер адкусіць кавалачак ад гэтага пірага.

У бліжэйшыя гады Беларусь у кааперацыі з Расіяй мае намер стварыць малы касмічны апарат і два нанаспадарожнікі.

— Па якасці атрыманага малюнка малыя спадарожнікі не саступаюць цяжкім і дарагім, выкарыстанне якіх становіцца эканамічна немэтазгодным. Прычым яны больш танныя і мабільныя, іх можна запускаць дзясяткамі. Камплектуючая база для гэтага створана. Засталося навучыць апараты працаваць у камандзе, чым і зоймемся ў бліжэйшыя 5 гадоў, — паведаміў выканаўчы дырэктар беларускай часткі праграмы «Комплекс-СД» так званай «Саюзнай дзяржавы» Сяргей Караняка.

Аднак вельмі сумнеўна, што Беларусі ўдасца наладзіць вытворчасць нанаспадарожнікаў нават пры дапамозе Расіі.

— Для пабудовы нанаспадарожнікаў патрэбны абавязковы доступ да сучаснай заходняй мініяцюрнай электроннай кампанентнай базы, што, я так разумею, з'яўляецца праблематычным момантам ва ўмовах санкцый. Айчынныя «самыя вялікія ў свеце мікрасхемы» тут не падыдуць, а замяніць іх «кітайскімі, набытымі на Ali», не атрымаецца — тэрмін жыцця такога спадарожніка ва ўмовах касмічнай радыяцыі будзе вылічацца днямі.

Многія краіны Афрыкі, такія, як Кенія, Марока, Нігерыя, Гана ўжо запусцілі падобныя апараты і абвясцілі сябе касмічнымі дзяржавамі. Падрабязнасцей карыснай нагрузкі спадарожнікаў БДУ я не ведаю, але, думаю, ніякай карыснай функцыянальнасці, акрамя навучальнай, яны не неслі, — сказаў «Салідарнасці» Ілля Харламаў.

Пакуль Беларусь дзесяцігоддзе, шчыра кажучы, тапталася на месцы, Літва, дзякуючы прыватным інвестыцыям і ўбудаванасці ў заходнюю эканоміку, вырасла да прыкметнага гульца ў сусветнай касмічнай галіне. Чым даўжэйшае кіраванне Лукашэнкі, тым больш Беларусь саступае суседнім краінам нават у тых галінах, дзе раней у яе была перавага.