Дзмітрый Усс: планавая эканоміка павінна памерці

Беларусі трэба будзе развальваць планавую сацыялістычную мадэль эканомікі і пераходзіць на рынкавую. Для гэтага патрабуецца воля кіраўніцтва краіны.



Такое меркаванне выказаў вядомы прадпрымальнік і экс-кандыдат у прэзідэнты Беларусі на выбарах-2010 Дзмітрый Усс у інтэрв'ю карэспандэнту БДГ.

— Дзяржава закупляе прыродны газ у Расіі па адным кошце, а уласным прадпрыемствам і насельніцтву прадае па іншай, больш высокай. Якія суадносіны паміж коштам пакупкі газу ў Расіі і коштам, па якім яго купляюць прадпрыемствы?

— Нядаўна я сустракаўся з паслом Расіі ў Беларусі Аляксандрам Сурыкавым. Ён кажа, што Расія прадае нашай краіне газ па $ 140 за тысячу кубаметраў. А мая фірма купляла ў УП “Промгаз” той жа прыродны газ па $ 340. І гэта ішло на выдаткі. Потым, мы плацім за электрычнасць, — гэта 3000 рублёў за кілават. А фізічная асоба за той жа кілават плаціць нашмат менш, раз у пяць менш, напэўна. То бок тут ідзе перакрыжаванае субсідаванне. За кошт вытворчасці, за кошт прамысловасці, улады спрабуюць зрабіць камуналку танней для насельніцтва. А гэта ўсё ў выніку кладзецца на сабекошт прадукцыі — яна вельмі істотна вырастае.

— Беларускія тавары ўжо неканкурэнтаздольныя па суадносінах кошт / якасць. Чаму іх сабекошт такі высокі?

— Па розных прычынах. Напрыклад, з-за неапраўданых падаткаў. Вось прыклад з маёй практыкі: мая фірма валодае ў Мінску 17 соткамі зямлі — і плаціць кожны квартал больш за 40 мільёнаў падатку на зямлю. А калі гаворка ідзе пра буйныя прадпрыемствы, такія, як МАЗ, — я нават не ўяўляю, якія там сумы. Мільярды, напэўна. Тое ж самае — падатак на нерухомасць. У гэтым годзе Мінгарсавет па падатку на зямлю і па падатку на нерухомасць прыняў рашэнне павялічыць стаўку на паўтары працэнты. Прычым заднім лікам. І я ў сакавіку быў вымушаны пералічыць падатак за першы квартал плюс заплаціць яшчэ пеню. Гэта поўны абсурд нашай сістэмы — імкненне выпампаваць як мага больш грошай з прадпрыемстваў.

— У чым сэнс адной рукой выпампоўваць грошы з прадпрыемстваў, у тым ліку дзяржаўных, а потым іншай рукой іх жа субсідаваць?

— Гэта ў нас такі рынкавы сацыялізм. Або, як ужо пішуць, гэта вяртанне БССР ідзе. Гэта прынцып планавай эканомікі, у якой датуюцца тыя галіны, якія дзяржава лічыць патрэбнымі.

— Энерганосьбіты для прадпрыемстваў даволі дарогія — але тая ж Польшча купляе расійскі газ яшчэ даражэй. Аднак польскія тавары і прадукты танней беларускіх. Прычына — у тым, што ў Беларусі энергаспажыванне на адзінку прадукцыі ў 4-5 разоў вышэй, чым на Захадзе. Як вырашыць гэтую праблему?

— Тут трэба падыходзіць комплексна, глядзець канкрэтныя сферы, напрамкі вытворчасці. Умоўна кажучы, будаўніцтва — гэта адно, а машынабудаванне — зусім іншае. Нельга так падыходзіць, аднолькава да ўсіх, — гэта папулізм атрымаецца. Трэба па кожнай вытворчасці глядзець свае фактары. Гэта я кажу як кіраўнік, які ўзначальвае прадпрыемства ўжо 24 гады.

— Сумежнае пытанне — пытанне нізкай прадукцыйнасці працы і, адпаведна, высокай долі працавыдаткаў ў адзінцы прадукцыі — як яго вырашыць?

— Тут таксама трэба ведаць спецыфіку канкрэтных вытворчасцяў. На чымсьці можна зэканоміць, на чымсьці — нельга.

— Дарадца прэзідэнта па эканоміцы Кірыл Руды заявіў, што замест татальнай занятасці ў Беларусі будзе для ўсіх рэалізаваная магчымасць зарабляць. Як, па-вашаму, варта разумець яго словы?

— Я думаю, гэта выказванне больш на публіку, яно досыць папулісцкае па сваёй сутнасці. Часцей за ўсё так кажуць людзі, якія далёкія ад рэальнай эканомікі. Хай ён выедзе ў любы калгас і паглядзіць, што там робіцца. Калгасы развальваюцца з-за таго, што дзейнічае планавая эканоміка, і яны павінны здаваць сваю прадукцыю — малако, мяса, — дзяржаве па цане ніжэй за сабекошт. Гэта значыць, атрымліваецца, сыходзіць у страту. А калі старшыня калгаса здасць прадукцыю прыватніку па больш высокай цане, яго пасадзяць. Або, у лепшым выпадку, здымуць з працы.

Гэта называецца планавая эканоміка. Яна неэфектыўная, яна павінна памерці. Чым раней яна памрэ, тым хутчэй Беларусь ўстане на рэйкі эфектыўнай эканомікі. Таму што да гэтага часу ўсе датацыі, усё субсідыі, якія паступалі ад урада, забяспечваліся дарагой нафтай. 40% бюджэту — не УВП, а менавіта бюджэту, - фармавалася за кошт продажу ў Еўропу нашых нафтапрадуктаў, а раней была яшчэ магчымасць газ перапрадаваць. Ну і, вядома, кантрабанда. Беларускія вустрыцы, беларускі ласось, беларускія крэветкі на расійскіх прылаўках — вось асноўныя крыніцы даходу дзяржавы.

— Як нам можна змяніць гэтую планавую сацыялістычную мадэль эканомікі на больш сучасную? Ці ёсць для гэтага палітычная воля ў кіраўніцтва дзяржавы?

— Тут, хутчэй, патрэбна эканамічная воля, а не палітычная. Гэта звязана з тым, што, па маіх сціплых падліках, за час праўлення Аляксандра Рыгоравіча з дапамогай крэдытаў, субсідый і датацый Беларусь атрымала ад Расіі каля $ 200 млрд. Кожны год мы атрымліваем па $ 10 млрд за кошт таннай нафты, газу, за кошт рынку, за кошт кантрабанды, за кошт ваенных паставак. Расія пастаўляла нам зброю, якое потым перапрадавалася ў іншыя краіны. У нас на ўзбраенні стаяць комплексы С-300, якія Расія проста падарыла нам. І многія з іх былі проста прададзеныя ў трэція краіны.

Нашага кіраўніка дзяржавы можна прадставіць як трохкутнік, які стаіць на адным вугле. А павінен стаяць на некалькіх кутах, на падставе, каб быць устойлівым. Але ў нас усё наадварот.

Да гэтага часу ўсё рабілася за кошт расійскіх крэдытаў і датацый, таму і наша вертыкаль улады трымалася. А цяпер у Расіі, вядома, вялікія праблемы. 80% бюджэту Расеі фармавалася за кошт энэргарэсурсаў — продажу нафты і газу за мяжу. І калі нафта ўпала, упаў і расейскі бюджэт. Так што цяпер Беларусі трэба развальваць планавую эканоміку і пераходзіць на рынкавую. Для гэтага і патрабуецца воля кіраўніцтва краіны.

— Так ёсць палітычная ці эканамічная воля для такіх пераменаў?

— Гэта, хутчэй, воля Злучаных Штатаў Амерыкі. Яны зрабілі так, што Расія зараз здымаецца з “сыравіннай іголкі” і пераходзіць да рынкавай эканомікі. Беларусь гэта таксама закране. Калі год-два яшчэ пратрымаецца нафту так нізка — на ўзроўні $ 35 — то прэзідэнту проста прыйдзецца пераходзіць да рынкавай эканомікі, хоча ён гэтага, ці не хоча.

Таму што калгасы ён датаваў за кошт нафтапрадуктаў, што прадаюцца на Захад. Атрымліваецца, ён датаваў, даваў крэдыты, а калгасы гэта вярталі, пастаўляючы па нізкіх коштах збожжа і мяса. Але цяпер гэтага не будзе, і ў Беларусі паўстануць праблемы з харчовай бяспекай. У нас не будзе каму сеяць, каму прыбіраць.

— Ці азначае гэта, што ў нас нарэшце з'явіцца рынак зямлі?

— Павінен, па ідэі. Калі цяперашняя сітуацыя будзе доўжыцца яшчэ год-два.

— Нядаўна прэзідэнт зацвердзіў склад урада — і гэта практычна ўсе тыя ж міністры, якія працавалі з снежні 2014 г.-га. Змяніўся толькі міністр гандлю. Чаму зменаў не адбылося, і чаму перапрызначэнне ўрада заняло два месяцы?

— Ва Узбекістане (або Таджыкістане, не памятаю) аднойчы наогул выбары прэзідэнта забыліся правесці — ішла ўборка бавоўны, не да таго было. Потым ужо спахапіліся. Таму не трэба асабліва звяртаць увагу на гэтую затрымку. Гэта чыста фармальная рэч, пры такім аўтарытарным рэжыме яна не мае ніякага значэння. Усё роўна ўрад нічога не вырашае. Усё вырашаецца на ўзроўні Адміністрацыі прэзідэнта, там сядзяць начальнікі па кожнаму напрамку, яны ўсё курыруюць. А міністэрства проста знаходзяцца пад кантролем Адміністрацыі прэзідэнта. За кожным намеснік кіраўніка АП замацаваны нейкія свае галіны.

А што тычыцца міністра гандлю, то я думаю, там ідуць нейкія закулісныя гульні. Проста яго “з'елі” — знайшлі інфармацыю, кампрамат. Ідзе нейкая закулісная барацьба, якая нам невядомая.

Паводле: Белорусская деловая газета