Як людзі на волі могуць дапамагчы палітвязням? Парады адваката

Як дапамагчы палітвязням? Што можа зрабіць грамадскасць? Яна можа прадэманстраваць, што ёй неабыякава, кажа адвакат Дзмітрый Лаеўскі.

Юрыст, адвакат, пазбаўлены ліцэнзіі беларускімі ўладамі, Дзмітрый Лаеўскі ў інтэрв'ю «Філіну» распавёў пра сітуацыю з Віктарам Бабарыкам, якога шпіталізавалі з калоніі ў бальніцу, і з іншымі палітвязнямі, да якіх не дапускаюць адвакатаў і, па сутнасці, пазбаўляюць перапіскі.

Віктар Бабарыка, які прэтэндаваў на пасаду прэзідэнта на выбарах 2020 года і быў прысуджаны да 14 гадоў зняволення, днямі быў шпіталізаваны з калоніі ў Наваполацкую бальніцу.

Прадстаўнікі каманды палітыка паведамілі: Бабарыку адводзяць вадкасць з лёгкіх, яго стан ацэньваецца як сярэдняй цяжкасці. Прычыны шпіталізацыі пакуль не вядомыя.

Каля двух месяцаў ад Бабарыкі не паступала пісьмовая карэспандэнцыя. У апошні час ён пастаянна знаходзіцца ў ШІЗА. Акрамя таго, 20 сакавіка прайшлі ператрусы ў шасцярых адвакатаў, сярод якіх аказаўся і адвакат Бабарыкі.

— Як можна абараніць палітвязня ва ўмовах, калі да яго не дапускаюць адваката?

— Пасля серыі ператрусаў у калегаў я пісаў у сваім тэлеграм-канале пра тое, што наведванне адвакатам чалавека ў калоніі дае чалавеку кантакт са знешнім светам. Менавіта гэтага пазбаўленыя Віктар Бабарыка, Максім Знак і Марыя Калеснікава, якія знаходзяцца ў калоніях. Гэта сур'ёзнае паражэнне ў правах і вельмі небяспечная сітуацыя, таму што ў адсутнасць доступу адваката і грамадскага кантролю ўзрастае небяспека прымянення недапушчальнага абыходжання. Гэта павінна быць спынена.

Спадзяюся, у хуткім часе дэталі таго, што адбылося з Віктарам Бабарыкам, стануць вядомыя.

Калі чалавек знаходзіцца ў зняволенні ў калоніі, яго магчымасці абараніцца з выкарыстаннем прававых сродкаў вельмі абмежаваныя. Калі чалавека змясцілі ў штрафны ізалятар (ШІЗА), ён аказваецца пазбаўлены магчымасці падаваць пісьмовыя звароты. Па сутнасці справы, яму можна толькі спадзявацца на тое, што людзі па-за калоніяй будуць рабіць захады для таго, каб да яго неяк дабрацца.

Таму сітуацыя з ціскам на адвакатуру ў цэлым і з нядопускам адвакатаў у прыватнасці — гэта вельмі сур'ёзная праблема. На прыкладзе Бабарыкі, Калеснікавай, Знака і іншых палітвязняў мы бачым, у што гэта выліваецца.

У Крымінальна-выканаўчым кодэксе сказана, што зняволеныя могуць звяртацца з заявамі па любых пытаннях да кіраўніцтва і супрацоўнікам калоніі. Гэтая норма працуе вельмі выбарча. Вусныя звароты Знака і Бабарыкі аб допуску адваката чамусьці задавальнення не знаходзяць. Адвакаты прыязджаюць, але ім кажуць: чалавек заявы не падаў.

Зняволены можа накіраваць скаргу па-за калоніяй, але ўсё залежыць ад таго, наколькі прыстойнай будзе адміністрацыя — выпусцяць гэтую скаргу ці не. Вось і ўсе прававыя магчымасці.

На самай справе чалавек знаходзіцца ў зняволенні ў вельмі ўразлівым становішчы. Адзіная для яго надзея — гэта тое, што будуць рабіць людзі на волі. Таму што яны могуць прыцягваць увагу да гэтай праблемы, звяртацца на прыёмы ў дзяржорганы і рабіць інфармацыю здабыткам галоснасці. Таксама яны могуць падаваць звароты і даводзіць сітуацыю да агульнага ведама.

Грамадскасць можа звяртацца не толькі да супрацоўнікаў пенітэнцыярнай сістэмы. Ёсць тыя ж самыя пракуроры, якія абавязаны спыняць парушэнні правоў зняволенага, можна звяртацца да медыцынскіх супрацоўнікаў, якія абавязаны прымаць меры.

Калі хтосьці кажа, што гэта ўсё не мае сэнсу, то эфект ад гэтага адзін: мэты, дзеля якіх асуджаныя змяшчаюцца ў сітуацыю без сувязі са знешнім светам, аказваюцца дасягнутымі. Людзі на волі могуць рабіць многае.

— Пасля таго, як Марыя Калеснікава трапіла з прабадной язвай і перытанітам у бальніцу, пасля серыі публікацый у незалежных медыя праўладныя тэлеграм-каналы апублікавалі фота Марыі з бальнічнай палаты. Гэта таксама стала вынікам неабыякавасці грамадства.

— Так. Праблема ўпіраецца ў тое, што тыя ж самыя адвакаты — гэта дэфіцыт. Былі зроблены крокі, якія паставілі адвакатуру ў абсалютна паднявольны стан. І сёння проста фізічна многія адвакаты, якія гатовыя былі адстойваць правы людзей у сітуацыях, якія цяпер назіраем, не маюць права практыкаваць, не могуць выконваць гэтую функцыю, не могуць пайсці на прыём, падаць скаргу, наведаць чалавека ў калоніі. І замяніць іх няма кім. Але ўсё гэта могуць рабіць грамадзяне — неабыякавыя, блізкія і гэтак далей.

Што можа зрабіць грамадскасць? Яна можа прадэманстраваць, што ёй неабыякава. Можна пісаць пісьмовыя звароты. Але, зноў жа, гэта не інструкцыя да дзеяння. Гэта да таго, што, калі б, скажам, у якую-небудзь пракуратуру ці дэпартамент прыйшло б некалькі тысяч зваротаў грамадзян па нейкім пытанні, то, відавочна, было б зразумела, што гэтае пытанне грамадска значнае.

На жаль, вывучаная бездапаможнасць — наш крыж. Людзі кажуць: так, дзяржорганы праігнаруюць паведамленне, таму пісаць не трэба. Але ў такім выпадку дзяржорганы скажуць: ніякіх зваротаў не паступала.

Атрымліваецца замкнёнае кола. І не толькі яны баяцца, але і не баяцца. Праблема ў тым, што ўсё працятае адчуваннем таго, што «ай, гэта бессэнсоўна, значыць, рабіць не трэба».

Месяц таму я пісаў, што да палітвязняў не пускаюць адвакатаў. Вы думаеце, была нейкая рэакцыя міжнароднай прававой грамадскасці або спецыяльныя дакладчыкі ААН адрэагавалі на гэта? Не. Быццам бы пытанне для ўсіх важнае, але ніхто асабліва на яго не звяртае ўвагі, пакуль самога не кранула асабіста.

На самай справе сітуацыя простая. Ёсць абавязак у калоніі пускаць адвакатаў. Можна задацца мэтай і намаганнямі з розных бакоў дамагчыся таго, каб адвакатаў пускалі, але пакуль я не бачу кансалідацыі такіх намаганняў.

Я нават не бачу ў медыя ў шырокім сэнсе цікавасці да гэтага пытання. Вось калі ўжо чалавек у бальніцу трапіў, тады будзем пра гэта казаць. Гэтага недастаткова па факце аказваецца.

Вынік заўсёды надыходзіць. Пытанне ў тым, якая колькасць намаганняў утварае крытычную масу для дасягнення выніку. Адмена несправядлівага прысуду — гэта задача, якая патрабуе неймаверных намаганняў. Але допуск да чалавека, каб пераканацца, што ён жывы-здаровы, — гэта відавочна задача, якая ў меншай ступені непераадольная.

Не трэба думаць, што будзе вырашальным аргументам. Трэба рабіць тое, што трэба, і ў нейкі момант вынік будзе. Ёсць практычная задача, ёсць крокі, якія, верагодна, могуць дазволіць яе вырашыць, але пакуль мы іх усё не зробім, то чаму кажам, што яна невырашальная? Можа, яна невырашальная, але мы пра гэта даведаемся тады, калі вычарпаем усе магчымасці. А яны не вычарпаныя.

— Частка сваякоў палітвязняў абрала пазіцыю не маўчаць, як напрыклад, жонкі Мікалая Статкевіча і Дзяніса Івашына. А некаторыя маўчаць, баючыся нашкодзіць родным у зняволенні. Як юрыст вы якую маглі б даць параду: маўчаць або даводзіць да агульнага ведама факты, звязаныя з парушэннем правоў зняволеных?

— Гэта выбар людзей. Я не магу сказаць, што трэба так дзейнічаць ці інакш. Залежыць ад таго, ці робіцца нешта акрамя маўчання. Я не выключаю магчымасць перагаворных вынікаў, але калі проста маўчаць — і замест гэтага нічога не рабіць, то малаверагодна, што гэта нейкі вынік можа даць, акрамя таго, што развяжа рукі яшчэ больш.

Калі нічога не рабіць, то што павінна прымусіць людзей, якія не пускаюць адвакатаў да асуджаных, адумацца і памяняць сваё рашэнне? Не толькі публічнасць — рашэнне праблемы. Калі вы можаце без публічнасці дамовіцца і дасягнуць нейкага кампрамісу — выдатна. Проста бываюць сітуацыі, калі гэта немагчыма зрабіць без публічнасці. І тут несумленна і няправільна даваць універсальны адказ.

У сітуацыі, калі ніякія іншыя інструменты ўжо немагчымыя, публічнасць можа быць тым інструментам, які дазволіць спыніць нейкія непрымальныя дзеянні ў дачыненні да асуджанага.

Пацверджанняў таго, што менавіта так гэта бывае, даволі шмат. Я вялікі праціўнік таго, што не трэба прадпрымаць прававыя крокі, бо яны нібыта не маюць сэнсу.