Як у Беларусі ўладкавана медыцына ў турме

"Салiдарнасць" паспрабавала вывучыць адну з самых закрытых тэм у краiне.

Палітвязню Яўгену Галічу, пакуль ён быў у ізалятары, больш за месяц не перадавалі лекі, якія ён павінен рэгулярна прымаць пасля перанесенага раку. У гэты ж час у СІЗА працягваюць трымаць палітыка Рыгора Кастусёва, у яго анкалогія, і родныя сур'ёзна баяцца за яго здароўе.
Турэмная медыцына — адна з самых закрытых тэм у Беларусі. Сілавікі не расказваюць, колькі хворых знаходзяцца ў зняволенні, колькі чалавек там памірае, у тым ліку пасля кавіду. Мы паспрабавалі разабрацца, як уладкаваная сістэма, і ці можа асуджаны па хваробе выйсці раней на волю.
Васіль Завадскі больш за 20 гадоў працаваў у пенітэнцыярнай сістэме. З 2008 па 2010 год узначальваў медыцынскую службу Дэпартамента выканання пакаранняў МУС. А ў 2010-м аказаўся па іншы бок: яго затрымалі і змясцілі ў СІЗА КДБ, дзе ўтрымлівалі каля года. Пасля вызвалення стаў праваабаронцам, і цяпер з калегамі дапамагае асуджаным дабіцца медыцынскай дапамогі ў месцах зняволення.

— Калі я працаваў у сістэме, бальніца для падследных і асуджаных знаходзілася на тэрыторыі мінскай турмы на вуліцы Кальварыйскай, але будынкі знеслі, на іх месцы з'явілася жылы комплекс «Каскад», — кажа суразмоўца «Салiдарнасцi». — Турэмны шпіталь часова перанеслі ў СІЗА на Валадарскага, некаторыя аддзяленні — у іншыя СІЗА: сухотнае — у Оршу, інфекцыйнае — у Жодзіна, псіхіятрычнае — у Віцебск.
Медыцынскі персанал, які працуе ў ізалятарах, калоніях і турмах, падпарадкоўваецца не Міністэрству аховы здароўя, а Дэпартаменту выканання пакаранняў МУС, які кантралюе ўсе папраўчыя ўстановы ў Беларусі.
— Калі параўноўваць з іншымі краінамі, то ў большасці развітых дзяржаў турмы падпарадкоўваюцца Міністэрству юстыцыі, — тлумачыць Васіль Завадскі. — Лічыцца, што гэта зніжае рэпрэсіўны характар ​​сістэмы. У Беларусі ж усё падпарадкоўваецца ДВП (дэпартаменту выканання пакаранняў. — Заўв.), і медыкі таксама, і разуменне гуманнасці ў іх не заўсёды супадае.
Турэмныя лекары носяць пагоны (праўда, не ўсе, ёсць і грамадзянскія спецыялісты), а значыць, могуць разлічваць на тыя ж ільготы, што і сілавікі, таму і імкнуцца патрапіць на такую ​​службу.
Паводле слоў эксперта, зарплата ў такога медработніка ў 1,5 раза вышэйшая, чым у звычайнай бальніцы. Так што калі ў будучыні і праводзіць рэформу, каб мяняць падпарадкаванне, гэты аспект абавязкова трэба ўлічваць.

Што сабой уяўляе турэмны шпіталь?

— У СІЗА №1 Мінска, так званай Валадарцы, частку ізалятара пераабсталявалі пад медыцынскія патрэбы, нічога не дабудоўвалі, там няма палат, якія мы прывыклі бачыць у звычайных бальніцах, пацыенты ляжаць у камерах, якія гэтак жа ахоўваюць, што і звычайныя камеры, проста яны выдзеленыя пад «лякарню», — тлумачыць праваабаронца. — Гэта значыць, што калі на вуліцы спякота, то і ў бальнічных камерах вельмі горача, ніхто не ўсталёўваў там дадатковае кліматычнае абсталяванне.
Адзіны станоўчы момант: наўрад ці бальнічныя камеры будуць перапоўненыя ў адрозненне ад звычайных, у бальнічныя не будуць запускаць 20 чалавек, калі месцаў усяго 10. Падзел толькі паводле полу, а так — ляжаць людзі з зусім рознымі дыягназамі.
Па словах суразмоўцы, апошнія гады ўсё больш падстражных з алкагольнай ці наркатычнай залежнасцю.
— У СІЗА ў іх здараецца сіндром адмены (рэакцыя арганізма на спыненне прыёму спіртнога. — Заўвага.), Яны могуць паводзіць сябе агрэсіўна, неадэкватна, і вось іх могуць размясціць разам з чалавекам, якому па стане здароўя патрэбен спакой, — кажа Васіль Завадскі.
У 2016 годзе фельчар СІЗА №1 быў асуджаны на тры месяцы пазбаўлення волі за смерць арыштанта Ігара Пцічкіна, які прыбыў у ізалятар адбываць пакаранне за п'яное кіраванне. Сваякі загінулага лічаць, што яго забілі. У судзе было ўстаноўлена, што ў Пцічкіна адбыўся сіндром адмены, і памёр ён у выніку няправільна аказанай медыцынскай дапамогі. Замест таго, каб выклікаць псіхіятрычную брыгаду, яго прывязвалі да ложка, прычына смерці — сардэчная недастатковасць.
— У турэмны шпіталь на Валадарцы могуць дастаўляць абвінавачаных і асуджаных з усёй краіны, але ў Мінск прывозяць, калі ўжо разумеюць, што шпіталізацыя надоўга, ва ўсім пралічваецца рацыянальнасць, гэта ж дзяржаўная ўстанова, — тлумачыць Васіль Завадскі. — Так што з перыферыйных следчых ізалятараў, якія ёсць ва ўсіх абласных цэнтрах і некаторых вялікіх гарадах, хутчэй павязуць у мясцовую бальніцу, а не ў турэмную.
Калі патрэбныя вузкія адмыслоўцы, якіх няма сярод свайго персанала, могуць вывозіць у звычайныя лякарні, пад канвоем, могуць выклікаць лекараў для кансультацыі ў турэмны шпіталь, але дамагчыся гэтага вельмі цяжка.
У першую чаргу, аддаюць перавагу лекарам са шпіталя МУС. Сітуацыя з медыкаментамі залежыць ад фінансавання. Грошы выдзяляюцца з бюджэту, таму прыярытэт беларускім прэпаратам.
Часам праблемы бываюць у канцы года, калі заканчваецца фінансаванне, а новае яшчэ чакаюць. Сваякі могуць перадаць падстражнаму неабходныя лекі, але не заўсёды гэта проста, медработнік, які стаіць на прыёме, можа і адмовіць, спаслаўшыся на тое, што базавымі прэпаратамі медчастка забяспечана.
Новы комплекс СІЗА, а разам з ім і турэмны шпіталь будуюць у Калядзічах, гэта ў паўгадзіне язды ад Мінска. Указ аб пачатку будаўніцтва ізалятара і бальніцы быў падпісаны яшчэ ў 2010 годзе, узводзяць усё за кошт горада.
Планавалася, што лякарню пабудуюць за тры гады, а СІЗА — за пяць. Але тэрміны неаднаразова пераносіліся, медустанову абяцалі адкрыць у 2020 годзе, але гэтага так і не здарылася, ізалятар — у 2022 годзе.

А што адбываецца ў іншых СІЗА і калоніях?

— У СІЗА КДБ свайго бальнічнага аддзялення няма, — кажа Васіль Завадскі. — Там ёсць толькі кабінет, дзе прымае фельчар або лекар. Калі патрэбен больш грунтоўны агляд, умяшанне — адвозяць у лякарню пры Валадарцы, у СІЗА КДБ такіх умоў проста няма.
Калі чалавеку патрэбна амбулаторная кансультацыя, могуць вывезці і ў грамадзянскую медустанову. Напрыклад, у паліклініку КДБ (так на агляд вывозілі палітвязня Кастусёва. — Заўвага.). Але арганізаваць гэта няпроста: трэба выдзеліць і канвой, і транспарт. Калі была турэмная лякарня на Кальварыйскай, мы неахвотна прымалі ў сябе падстражных: чалавек яшчэ не асуджаны і была практыка, каб яго ўсё ж такі лячылі грамадзянскія медустановы, але цяпер гэта змянілася, усё часцей адпраўляюць людзей у шпіталь СІЗА на Валадарскага.
Суразмоўца «Салідарнасці» звяртае ўвагу, што цяпер сталі даўжэй утрымліваць пад вартай. У часы працы Завадскага былі адзінкавыя выпадкі, калі да суда чалавек па паўтара гады знаходзіўся ў СІЗА:
— Мы бачым, як палітвязняў утрымліваюць у СІЗА да суда практычна максімальны тэрмін. Гэта спосаб ціску.
Пры паступленні абвінавачанага ў СІЗА яго аглядае ўрач, бяруць аналізы, робяць флюараграфію. Некаторы час чалавек знаходзіцца ў каранціне, каб пазбегнуць заражэння, перш за ўсё, інфекцыйнымі хваробамі. Далей, па словах Васіля Завадскага, нарматыву па аглядзе падстражных няма.
— Ужо ў калоніях такі нарматыў існуе: агляд пры паступленні і потым раз у год, — працягвае праваабаронца. — Аглядаюць мясцовыя турэмныя лекары. Меркаванне медыкаў павінна ўлічвацца пры адпраўленні на працу. Па законе, усе асуджаныя абавязаны працаваць па восем гадзін. Выключэнне — інваліды і пенсіянеры.
Але не заўсёды можна арганізаваць працу, улічваючы стан здароўя чалавека. Ёсць калоніі, дзе створаны толькі швейныя майстэрні, іншай працы проста няма, а ў асуджанага слабы зрок. На жаль, наўрад ці яго вызваляць, толькі калі будзе паседжанне спецыяльнай камісіі, па выніках якой яму ўсталююць непрацоўную інваліднасць.

Ці могуць чалавека вызваліць, калі на гэтым настойваюць лекары?

У тэорыі стан здароўя павінен улічвацца, калі чалавеку толькі абіраюць меру стрымання. Але ў выніку пытанне застаецца на меркаванне следчага і пракурора, які дае санкцыю.
Напрыклад, былы палітвязень Сяргей Драздоўскі, які перасоўваецца ў інваліднай калясцы, быў на хатнім арышце, але здараецца, калі ў СІЗА адпраўляюць і людзей з інваліднасцю, і цяжарных жанчын, і пажылых людзей, і цяжкахворых — з дыябетам, анкалогіяй і іншымі захворваннямі.
— Гэта прагучыць цынічна, але следчаму гэта выгадна: ад хворага прасцей дамагчыся патрэбных паказанняў, — кажа Васіль Завадскі. — Як кажуць затрыманыя, ім часта пагражаюць здароўем, маўляў, ці падпісвай, ці будзе яшчэ горш. Для медыкаў, у тым ліку турэмных, вядома, чым менш хворых, тым лепш, але ў сілавікоў могуць быць іншыя мэты.
Палітвязні на асаблівым кантролі, але праблемы з медыцынай ёсць і ў іншых асуджаных. У 2017 годзе ў СІЗА №1 памёр асуджаны за незаконнае прадпрымальніцтва. Пакуль ішло следства, бізнесмен, які меў дыябет, быў дома забяспечаны і правільным харчаваннем, і медыкаментамі.
Суд прысудзіў яго да пазбаўлення волі, хаця на працэсе ён казаў, што пакутуе ад дыябету, што ў калоніі ён проста не выжыве. Па абвяшчэнні прысуду мужчыну забралі ў СІЗА, праз пяць дзён ён упаў у кому. Яшчэ праз некалькі дзён памёр.
Летась у тым жа СІЗА ад наступстваў кавіда памёр абвінавачаны ў карупцыі. У справе фігураваў таксама сябра Ліберальна-дэмакратычнай партыі Беларусі, следства налічыла сумы звыш мільёна долараў. Аднак да суда дайшоў толькі адзін фігурант, другі проста не дажыў.
Колькі ўсяго памерла чалавек падчас пандэміі ў месцах зняволення, у МУС не паведамляюць.
Вызваленне па медыцынскіх паказаннях магчымае, ёсць пералік хвароб, якія падпадаюць пад гэты крытэрый (напрыклад, сухоты, ракавыя захворванні, дыябет).
— Збіраецца спецыяльная камісія, якая выносіць заключэнне, — кажа Васіль Завадскі. — Далей рашэнне прымае суд. Па медыцынскіх паказчыках вызваляюць у выключных выпадках, напрыклад, калі ў чалавека ўжо 4-я стадыя анкалогіі, у сутнасці, адпраўляюць дадому ўжо паміраць.
— Вызваленне ад пакарання асоб, якія захварэлі на цяжкую хваробу, з'яўляецца правам, а не абавязкам суда, — адзначаецца на сайце Беларускай рэспубліканскай калегіі адвакатаў. — Суд выносіць пастанову з улікам усіх акалічнасцяў і таго, у якой меры хвароба перашкаджае адбыванню прызначанага пакарання. Наяўнасць цяжкай хваробы не гарантуе вызвалення.
Але не ўсе паспяваюць выйсці на волю нават пры такіх выключных абставінах. У 2018 годзе за дзень да вызвалення з калоніі памерла былая суддзя Алена Мельнікава, у 2016-м за атрыманне хабару ёй далі 13 гадоў. Алену павінны былі адвезці на лячэнне ў анкадыспансер, але яна не дажыла.
Вярхоўны суд не падае даныя, колькі чалавек было вызвалена па медыцынскіх паказаннях.