«Яны цябе заб'юць». Што засталося за кадрам страшнага відэа з РУУС, якое злілі ў сеціва

Нядаўна ініцыятыва bypol апублікавала відэа жорсткіх катаванняў у Фрунзенскім РУУС Мінска ў ноч на 12 жніўня. Пасля гэтага ў рэдакцыю «Kyky» напісала Марыя Матусевіч — яе няма ў роліку, але яна таксама была ў тую ноч у РУУС. Марыя распавяла, што засталося за кадрам роліка, і як выйшла, што яна стала неўязной у Беларусь.

Мяне завуць Марыя, мне 21 год. Я грамадзянка Літвы, але нарадзілася і вырасла ў Мінску — літоўскі пашпарт атрымала ў спадчыну ад мамы. У Беларусі ў мяне заўсёды быў пастаянны від на жыхарства, але летам 2020-га шмат што змянілася.

«Ты ж з Літвы! Раз там фемінізм, будзеш атрымліваць, як усе»

У ноч на 12 жніўня я разам з тады яшчэ сваім хлопцам і сябрам апынулася ў Фрунзенскім РУУС. Тое, што вы бачылі на відэа By_Pol, далёка не самае страшнае, што адбывалася ў гэтым аддзяленні міліцыі ў тую ноч. Але давайце па парадку.

Мы выходзілі на пратэсты і 9, і 10 жніўня. 11 чысла вырашылі, што будзем, як партызаны, развозіць людзям ваду з медыкаментамі. Наклеілі на заднія вокны машыны чырвоныя крыжы, каб людзі разумелі, што мы свае, і адправіліся ў горад.

Прыкладна ў 2 гадзіны ночы, калі пратэст ужо заціхаў і мы вырашылі ехаць дадому, каля Палаца спорту нас спыніў супрацоўнік ДАІ. Ён да нас нават не падышоў, адразу выбег меркавана «Алмаз» (у іх на форме былі нашытыя бірузовыя перавернутыя трыкутнікі). Нас выцягнулі з машыны, пачалі корпацца ў машыне і асабістых рэчах. Усё гэта суправаджалася абразамі, знявагамі і здымкай на камеру. Калі ўбачылі мой літоўскі пашпарт, зрушылі ўвесь фокус увагі на мяне. Казалі, што я — лялькавод з Літвы, які прыехаў, каб разбурыць іх краіну, і пагражалі мне 12 гадамі турмы.

Сілавікі радаваліся, думаючы, што затрымалі медыкаў. Пазней у РУУС мы даведаліся, што амапаўцам давалі грашовыя бонусы за злоў журналістаў і лекараў — яны самі казалі пра гэта паміж сабой. Яшчэ я чула, як яны абмяркоўваюць, хто больш запакаваў: «У вашай брыгады ўжо 300? Блін, у нас усяго 250, трэба паднажаць».

Калі нас пасадзілі ў бус, хлопцаў адразу ж пачалі біць дубінкамі. Мяне спачатку не чапалі, але потым амапавец сказаў: «Ты ж з Літвы! Раз там фемінізм, значыць будзеш атрымліваць, як усе». І пачаў збіваць і мяне, але не дубінкай, а рукамі — па спіне, шыі, галаве. Нас білі ўсю дарогу да РУУС. Калі прыехалі, адразу ж трапілі ў спартыўную залу аддзялення. Як мне падалося, там ужо было чалавек 200 — відэа, якое трапіла ў сеціва, відавочна здымалі да нашага прыезду. Многія хлопцы ў кадры яшчэ цэлыя, я ж убачыла іх у той зале ўжо моцна збітымі.

Яшчэ быў хлопец, айцішнік. Яго затрымалі на Пушкінскай, калі ён выходзіў з працы. Ён стаяў у РУУС толькі ў джынсах, якія былі амаль цалкам разарваныя, і ўвесь у сіняках. Пазней мы даведаліся, што штаны яму спецыяльна разрэзала дзяўчына-амапавец, каб паглядзець на яго татуіроўкі. Яшчэ быў хлопец, якому разрэзалі джынсы на ягадзіцах разам з майнткамі. Яго білі кожны раз, калі кудысьці выклікалі. Ён распавёў мне, што над ім так здзекуюцца за БЧБ-застаўку на тэлефоне.

Уся спартзала ў РУУС была у крыві, у мачы і ў фекаліях — некаторыя хлопцы ад страху... Адзін з амапаўцаў сказаў мне: «Бачыш таго хлопца? Ён абдзелаўся — і цябе чакае тое ж самае». Пачалася вопіс рэчаў і складанне ідэнтычных пратаколаў з няправільным часам / месцам затрымання і гэтак далей.

«Сілавікі рабілі сэлфі на фоне збітых імі людзей»

Памятаеце першыя кадры відэа By_Pol, дзе хлопец ляжыць на шэрай падлозе? Іх знялі ў ціры РУУС, які абсталявалі пад «катавальную».

Мяне падвялі да гэтага пакоя, пыталіся, хто я такая і чаму не люблю радзіму, пару разоў ударылі і пакінулі сядзець там жа. Крыху пазней следчы выклікаў мяне на допыт проста ў «катавальную». Там 6-7 хлопчыкаў ляжалі штабелямі — іх білі дубінкамі, хадзілі па іх спінах, рабілі ім «ластаўкі». Гэта таксама здымалася на відэа, сілавікі наогул шмат запісвалі на камеры, нават рабілі сэлфі на фоне збітых імі людзей. Думаю, гэтыя здымкі ўсплывуць пазней — будзе страшна ўбачыць на іх сябе.

Пасля допыту мяне зноў пакінулі сядзець каля «катавальнай» — здавалася, пра мяне проста забыліся гадзіны на дзве. Я бачыла, як у гэта памяшканне заводзяць хлопцаў, якія яшчэ могуць ісці самі, а праз 15-30 хвілін іх ужо выводзяць пад рукі, ледзь жывымі. Увесь гэты час пад дзвярыма стаяў дзікі мужчынскі ор і плач — гэта было невыносна слухаць.

Калі пра мяне ўспомнілі, завялі назад у залу, а потым — зноў адправілі на вопіс дакументаў. За сталом сядзелі дзве дзяўчыны — рудая і белая. Пазней я даведалася, што гэта супрацоўніцы Фрунзенскага аддзела міліцыі №3. Рудая мяне пастаянна правакавала, пыталася, ці варта яно таго. У мяне з сабой быў тэлефон, але не мой, а сябра. Яго таксама выклікалі, разблакавалі тэлефон і пачалі корпацца ў тэлеграме. Светлавалосая супрацоўніца знайшла аўдыёпаведамленне, дзе сябар распавядае, як 9 жніўня хадзіў на стэлу, і паклікала амапаўца. Той паставіў сябра на калені і пачалі біць дубінкай па вонкавым боку сцёгнаў. Усё рабілася скрозь мацюкі.

Пазней я даведалася, што было з маім хлопцам. Яго адвялі ў памяшканне з туалетамі, каб запісаць відэа. Ён распавёў, што ўбачыў там душавую, якая была цалкам залітая крывёю. А калі яго ўжо знялі, амапаўцу нешта не спадабалася, і ён некалькі разоў ударыў хлопца з калена ў грудзі. З-за гэтага ён у яго быў моцны ушыб.

Збіццё скончыліся толькі пад раніцу, калі ў РУУС сталі рыхтавацца да перазменкі. Мы ціха сядзелі ў зале, нам нават пачалі даваць ваду, вадзіць у туалет. Сярод супрацоўнікаў, якія такім чынам дапамагалі, быў лейтэнант Андрэй (Хвайніцкі). Ён зняў з мяне кайданкі, але пазней амапавец зацягнуў мне рукі сцяжкай так моцна, што яны пасінелі. Лейтэнант, па просьбе майго хлопца, зняў з мяне і сцяжку. Гэты Андрэй рабіў паўторную вопіс маіх рэчаў, таму што першую, мабыць, страцілі. Мы з ім разгаварыліся:

— Я ж бачу, што ты нармальная дзяўчынка, чаго палезла сюды? Колькі табе гадоў?

— Проста хацела дапамагчы людзям. А табе колькі гадоў? Няўжо табе падабаецца твая праца?

— Мне 20 гадоў, і я проста зарабляю грошы. А хто там ва ўладзе, што ён там робіць — наогул пофіг.

Пазней я знайшла старонкі гэтага лейтэнанта ў сацсетках, і адправіла яго імя ў «Адзіную кнігу рэгістрацыі злачынстваў». Ён нікога не біў, нават дапамагаў затрыманым, але ён стаў сведкам таго пекла, які рабіўся ў РУУС, і нічога не зрабіў. Мне б хацелася, каб ён пасадзейнічаў у расследаванні гэтых злачынстваў, а не казаў, што яму «ок» ад выгляду збітых, ледзь жывых людзей. Хоць, напэўна, гэта сведчанне таго, што гэты лейтэнант, у адрозненне ад мяне і іншых, бачыў падобнае і раней. У РУУС я пераканалася, як моцна сілавікам промывают мазгі ідэолагі. Яны ўсе свята верылі, што мы ворагі народа, якія не цэняць, як шмат робіць для гэтай краіны Лукашэнка.

Пры гэтым сярод іх сапраўды ёсць людзі. Акрамя 20-гадовага лейтэнанта быў яшчэ міліцыянт, які прыйшоў ужо пасля перазменкі. У яго з сабой была звязак бананаў і энергетык — мабыць, на абед. Ён раздаў усе бананы і напой дзяўчынкам. Яшчэ я запомніла амапаўца, які ўжо бліжэй да абеду адвёў мяне ў прыбіральню і зняў кайданкі. Я памылася і захацела завязаць валасы, але з сабой у мяне быў толькі белы бранзалет, які цудам не намацалі ў кішэні. Калі я яго дастала, амапавец сказаў: «Не варта. Яны цябе заб'юць, калі завяжаш белым бранзалетам».

Пасля перазменкі сапраўды прыйшла крыху больш спакойная змена, але там была працаўніца АМАПу з імя Ксюша. Яна заляцела ў спартыўную залу са словамі: «Якога х...я вы тут разлегліся?» Было гадзін 7-8 раніцы, у многіх пачалі званіць тэлефоны, будзільнікі — Ксюшы гэта не падабалася. І яна максімальна мудрагелістымі спосабамі разбівала гэтыя тэлефоны. Кідала аб сцяну, біла дубінкай. Так яна разбіла дашчэнту тэлефонаў восем. Адна дзяўчына не вытрымала і ціхенька сказала «сука», Ксюша пачула. Паставіла яе на калені, дала аплявуху і вывела з залы. Калі абодва вярнулася, дзяўчына плакала.

«Калі вы не затыкнецеся, мы вас пусцім па крузе»

Потым нас пачалі вывозіць, не кажучы нікому, куды наогул мы едзем. Калі мяне прывезлі на Акрэсціна, я нават не разумела, што знаходжуся ў Мінску. Хоць быў момант, калі людзі пад сценамі ЦІПа пачалі пляскаць —закралася думка, што я ўсё ж у горадзе.

Мне хацелася верыць, што ўсё гэта вось-вось скончыцца, але яно не сканчалася. На Акрэсціна дзяўчынак сабралі купкай на вуліцы, хлопцаў размеркавалі па перыметры. У той дзень было вельмі холадна, але многія былі лёгка апранутыя. Мы прамерзлі на вуліцы гадзіны дзве, пакуль ішлі суды. У нейкі момант людзі ў камуфляжнай форме ўсё ж прынеслі нам подсцілу, падобныя на тэнты паходных намётаў. Але толькі дзяўчынам.

Суды скончыліся на гадзіну раней, чым павінны былі. Асудзіць паспелі далёка не ўсіх, але амаль усім, каму паспелі, далі суткі — са штрафамі адпусцілі толькі некалькі чалавек. Нас пагналі на дагляд, дзе прымусілі распрануцца дагала і прысядаць. Потым усіх дзяўчын сабралі ў прагулачнай камеры — зноў на вуліцы, але ўжо без тэнтаў. Хтосьці з міліцыянтаў прынёс толькі абязбольвальныя і бутэльку вады для тых, у каго былі месячныя, са словамі: «Калі даведаюцца, што я гэта зрабіў, мяне прыб'юць».

Мы згрупаваліся, каб саграваць адзін аднаго, і ў нейкі момант я заснула. Прачнулася ад таго, што ў ЦІП і на вуліцы стаяў гул — мужчын зноў пачалі збіваць. Не толькі мяне ў тыя дні затрымалі разам з хлопцам, былі і іншыя дзяўчыны, чые маладыя людзі таксама знаходзіліся на Акрэсціна — мы сядзелі, слухалі, як іх б'юць, і плакалі.

Праз нейкі час нас пачалі размяркоўваць па камерах у будынку. Я трапіла ў чатырохмясцовую, куды разам са мной пасадзілі яшчэ прыкладна 50-60 дзяўчат. З намі была жанчына, якую затрымалі п'янай. Калі яна працверазела, злавіла «белачку». І здолела разбіць ў камеры галаву. Дзяўчынкі прасілі выклікаць ёй хуткую, але канваіры проста кінулі ім бінты. А на астатнія просьбы адказвалі: «Калі вы не затыкнецеся, мы вас пусцім па крузе».

Калі ў камеры многія ўжо спрабавалі паспаць, мяне і яшчэ адну дзяўчыну папрасілі на выхад. Прымусілі падпісаць нейкія паперы (адзінае, што я паспела ў іх убачыць — параграф «у выпадку паўторнага затрымання будзе крымінальная адказнасць») і вывелі на вуліцу. Казалі апусціць галаву ўніз, каб мы не бачылі, як хлопцы праходзяць праз «калідор» з дубінак. І, калі мы ўжо выйшлі за браму ЦІПа, да нас падбег хлопец у вайсковай форме, паказаў, дзе стаяць валанцёры, і параіў быць акуратней. У той момант хацелася яму адказаць: «Сур'ёзна?»

«Калі закурыла цыгарэту за сценамі ЦІП, пачалі крычаць: АМАП»

Было каля чатырох гадзін раніцы. Валанцёры адразу далі мне плед і тэлефон, але я не памятала на памяць ніводнага беларускага нумара, а Інтэрнэту тады яшчэ не было.

Закурыла цыгарэту, але, не паспеўшы дакурыць, пачула крыкі «АМАП!» Усе пачалі ўцякаць, але я бегчы не магла — кульгала. Я ўпала дзесьці ў кустах, накрылася пледам і малілася, каб мяне не знайшлі.

Калі вакол стала цішэй, вырашыла паспрабаваць дайсці да праспекта. Але як толькі паднялася, у метрах 20-50 убачыла «касманаўта» ў чорным шлеме. І схавалася ў біятуалет, які быў зусім побач. Думала, што праседжу там да світання, але пачула, як міма ішоў хлопец, нешта гаварыў па тэлефоне. І выскачыла з гэтага туалета прама на яго. Ён зноў адвёў мяне да валанцёраў. Яны распавялі, што адзін з мужчын, які жыве на Акрэсціна, аддаў свой дом пад валанцёрскі рух. Яго злавілі і моцна збілі той ноччу.

Ніякіх ключоў і дакументаў у мяне не было — усё засталося ў машыне, якую з месца нашага арышту павезлі сілавікі, таму я папрасіла адвезці мяне да сяброўкі. Так скончылася маё знаходжанне ў РУУС і ЦІП. Хлопца і сябра таксама адпусцілі — хоць іх пасля Акрэсціна этапавалі ў Слуцк, дзе нават накармілі і пусцілі ў душ. Але, у адрозненне ад мяне, хлопца паспелі асудзіць на 15 сутак, а сябра на 11.

Мы абодва адразу ж вырашылі, што хочам з'ехаць — калі не з краіны, то хаця б з Мінска, таму паспрабавалі ануляваць яго прысуд. Бо хлопец заікаецца, шанец быў. А яшчэ ў нас быў моцны адвакат, таму ўсё атрымалася — суткі «адмянілі». Да гэтай гісторыі нашы адносіны можна было апісаць фразай «сябры з бенефітамі».

Але калі ён выйшаў пасля судовага паседжання, адразу ж зрабіў мне прапанову. Сказаў, што калі ў Акрэсціна стаяў на каленях тварам у падлогу, зразумеў, што я — тая самая.

Мы прабылі ў Беларусі да 27 кастрычніка. Забралі рэчы і машыну — на здзіўленне, нават цэлую. Праўда, з нашых кашалькоў, якія засталіся ў аўто, зніклі 300 рублёў. Толькі ў маім кашальку хтосьці ўсё ж вырашыў пакінуць 25 рублёў.

Самае цікавае, за ўвесь гэты час я не атрымала ніякіх позваў. Была ўпэўненая, што пра мяне проста забыліся, але як бы не так. У снежні дадому ў Мінск прыйшоў ліст з фразай «Вырашаецца пытанне аб ануляванні ВНЖ». Я патэлефанавала ў міграцыйную службу, там сказалі, што я парушыла грамадскі парадак па артыкуле 23:34.

У выніку ў мяне больш няма віду на жыхарства, але ёсць забарона на ўезд у Беларусь на пяць гадоў.

Крыўдна і злосна ад таго, што ты хацеў зрабіць нешта добрае, але цябе за гэта збілі і амаль знішчылі маральна. Пасля таго, што здарылася, у мяне развілася моцная форма посттраўматычнага стрэсавага засмучэнні (ПТСР), якое дайшло да пагранічнага засмучэнні псіхікі.

Першы час, калі мы яшчэ былі ў Беларусі, я не магла нават хадзіць па горадзе адна. На жаночыя і нядзельныя маршы ў верасні хадзіла з сябрамі — жаданне змагацца не прапала, я ўсё роўна той яшчэ воін. Траўмаваны, але воін (Смяецца). Цяпер маё стане палепшылася, у Літве стала нашмат спакайней, але я працягваю працаваць з псіхатэрапеўтам.

Самае іранічнае ў гэтай гісторыі тое, што за год да 11 жніўня 2020-га я з'ехала жыць у Лондан. Калі ў Беларусі пачаліся пратэсты, вырашыла падтрымаць беларусаў у «загніваючым Захадзе» і кінула кліч у фэйсбуку, каб сабраць людзей на акцыю салідарнасці каля амбасады. І разам з іншымі беларускамі сабрала! У нас на акцыях быў Яўген Чычваркін, Мікалай Халезін, Аіша Янг з Amnesty International, Alan Flowers і шмат іншых выдатных людзей. У выніку ў Англіі ўтварылася паўнавартасная беларуская дыяспара з прыкладна тысячы чалавек.

Я хацела злятаць у Мінск у верасні, каб палячыць калена і адпачыць, але памяняла квіткі на лета. Была маральна гатовая да сутак, але не да здзекаў. І вельмі баялася, што на допыце следчы высветліць, што я датычная да арганізацыі акцый пратэстаў у Лондане — тады б я дакладна не выйшла.

Я планавала, што пасля Мінска вярнуся ў Лондан, але ў выніку пабывала ў Фрунзенскім РУУС, на Акрэсціна, выйшла замуж і з'ехала жыць у Вільню. Складана загадваць, што будзе далей, але адно я ведаю дакладна: мы вернемся ў Беларусь, калі там здарацца перамены. Я веру, што ўсе, хто чыніў жудасныя злачынствы будуць пакараныя. І вельмі ганаруся беларусамі.