«Казаў Машы, што можна з'ехаць. У адказ: ні ў якім разе, тата». Бацька Марыі Калеснікавай распавёў пра дачку

6 верасня Мінскі абласны суд прысудзіў Марыю Калеснікаву да 11 гадоў пазбаўлення волі па справе аб спробе захопу ўлады. Адвакат Максім Знак атрымаў дзесяць гадоў калоніі (прысуд яшчэ не ўступіў у законную сілу і можа быць абскарджаны). Суд прызнаў Марыю і Максіма вінаватымі ў змове з мэтай захопу дзяржаўнай улады неканстытуцыйным шляхам, закліках да дзеянняў, якія пагражаюць нацыянальнай бяспецы Беларусі, стварэнні экстрэмісцкага фарміравання і кіраўніцтве ім.


У ліпені 2020 года Марыя Калеснікава стала адным з трох лідараў аб'яднанага перадвыбарчага штаба кандыдата ў прэзідэнты Святланы Ціханоўскай. Двое іншых лідараў — сама Ціханоўская і Вераніка Цапкала — пасля прэзідэнцкіх выбараў пад ціскам уладаў пакінулі Беларусь. Калеснікава засталася ў Беларусі, нягледзячы на тое, што многія пераконвалі яе пакінуць краіну.

Спецкар «Медузы» Ірына Краўцова пагаварыла з бацькам Марыі, Аляксандрам Калеснікавым — пра суд і прысуд, пра тое, чаму яго дачка пайшла ў палітыку, чаму не захацела з'ехаць, а таксама аб тым, як паўплывалі рэпрэсіі на апазіцыйныя настроі ў Беларусі.

— Вы чакалі, што вашай дачцэ дадуць настолькі вялікі тэрмін?

— Наогул я не чакаў, я ведаў. Ведаў, што тэрмін будзе. Але ў глыбіні душы чакаў, вядома, што пакаранне будзе не такім строгім.

Тут супярэчлівыя пачуцці: калі ведаеш чалавека, які чыніць лёсы простых людзей, усё роўна хочацца верыць у лепшае, што нешта добрае там ёсць, нешта там яшчэ цепліцца. Але пасля абвяшчэння прысуду я зноў пераканаўся, што той чалавек і тая сістэма, якую ён выбудаваў, яна не лічыць, што жыццё адно і што ў кожнага яно сваё, і што гэта найвялікшая каштоўнасць, а мяркуе, што ім можна распараджацца, як хочаш. Захацеў — даў 11 гадоў.

Я мог здзівіцца, калі б яе адпусцілі, вось гэта б так, я б тады, напэўна, запаважаў гэтага чалавека. Але бачыце, мне не далі магчымасць паверыць у людзей.

— Калі агучылі гэтую лічбу — 11 гадоў, вы неяк у розуме прыкінулі, што Марыя выйдзе, калі ёй будзе ўжо 50?

— Я ўсё ж такі думаю, што сітуацыя зменіцца, і мы з Машанькай хутка сустрэнемся. Я буду пра гэта марыць, гэта надае мне сілы. Я проста бачу па настроі сяброў Машыных, сваіх сяброў, блізкіх — усе ў чаканні таго часу, калі ўсё зменіцца.

— А колькі было вам і Марыі, калі Лукашэнка прыйшоў да ўлады?

— Мне было 39, а цяпер мне 65. А Машы, калі ён прыйшоў, было 12 гадоў.

— Кім вы працавалі ў той час?

— Я доўгі час прапрацаваў у авіяцыйным вучылішчы, а пасля развалу СССР стаў інжынерам-электронікам у вылічальным цэнтры грамадзянскай авіяцыі.

— Атрымліваецца, што Лукашэнка прыйшоў да ўлады, калі вы былі ў тым узросце, у якім ваша дачка цяпер. Вы ў тыя гады былі неяк уцягнутыя ў палітыку?

— Мы былі выхаванцамі Савецкага Саюза. І нас не вучылі думаць самастойна. Мы былі далёкія ад палітыкі, таму што за нас усё вырашалася. Мы разумелі, што не мела сэнсу прымаць актыўны ўдзел у той сітуацыі. І, на жаль, гэта перанеслася і на пачатковую сітуацыю, калі разваліўся Савецкі Саюз. Усё змянялася вельмі хутка, а досведу палітычнай актыўнасці і сацыяльнай адказнасці ў нас не было. У той час мы мелі на мэце выжыванне ўласнай сям'і. Гэта, напэўна, было характэрным для ўсіх беларускіх маладых сем'яў.

— Можна сказаць, што вы не былі схільныя крытыкаваць чыноўнікаў ці палітычныя пастановы прэзідэнта?

— Ведаеце, як кажуць: на кухнях мы ўсе былі палітыкамі. Мы часам з бацькамі і сябрамі спрачаліся да хрыпаты. Хтосьці прымаў гэтыя змены, хтосьці іх адмаўляў, хтосьці не хацеў удзельнічаць наогул. Ну і як заўсёды, была праслойка абыякавых, якім галоўнае, каб халадзільнік быў поўны, астатняе абыякава.

Я заўсёды цікавіўся палітыкай, але гэта было проста цікава. У мяне не было думкі, што я магу ў ёй удзельнічаць і на нешта ўплываць.

— Як вы тады паставіліся да таго, што Лукашэнка стаў прэзідэнтам?

— Калі ў Беларусі былі абвешчаныя першыя прэзідэнцкія выбары, постаць першага прэзідэнта маю свядомасць малявала так: адукаваны, вельмі тактоўны, сумленны. Мне хацелася бачыць сапраўды вельмі аўтарытэтнага, вельмі пісьменнага, вельмі сумленнага прыстойнага чалавека, які быў бы, як Пётр Машэраў.

І такі чалавек быў! Я да гэтага часу лічу, што ў той момант такой фігурай мог стаць Станіслаў Шушкевіч. Мне было крыўдна, калі папулізм Лукашэнкі, гэта інакш не назавеш, яго непрыстойнасць, яго злапомнасць прывялі да таго, што Шушкевіча проста адсунулі ў бок. Цяпер я ўяўляю, што перажыў гэты чалавек.

Ён цяпер ужо ва ўзросце, жыве ў Мінску. Дзякуй богу, ён здаровы. Мне заўсёды прыемна чуць яго інтэрв'ю. Гэта сапраўды ўзор адукаванага, вельмі пісьменнага і ў зносінах вельмі прыемнага чалавека. Калі б тады ўсё атрымалася па-іншаму і Станіслаў Станіслававіч не быў ліквідаваны ад палітычнага жыцця, я думаю, што і Беларусь бы была зусім іншая.

— Вы сказалі, што часам спрачаліся да хрыпаты. А Марыя, калі была падлеткам і паступова сталела, прымала ўдзел у гэтых дыскусіях?

— Маша з ранняга дзяцінства расла з абвостраным пачуццём справядлівасці і адказнасці. Пазіцыя пачала ў яе фармавацца ў старэйшых класах.

У нас часта ў сям'і былі спрэчкі, што важней — краіна ці жыццё чалавека. Бо ў Савецкім Саюзе нас выхоўвалі ў тым, што на першым месцы перш за ўсё інтарэсы краіны, а сям'я — другараднае. Мы з дня ў дзень бачылі, што паняцці чалавечай годнасці, каштоўнасці жыцця асобнага чалавека ставіліся на другі план. [Бачылі], як людзей часам пазбаўлялі свабоды, жыцця нават, і гэта адбывалася проста па нечым жаданні... Вядома, гэта яе кранала.

— Як наогул атрымалася, што ваша дачка, музыка па адукацыі, якая вучылася і будавала музычную кар'еру ў Еўропе, вярнулася ў Беларусь і прыйшла ў палітыку?

— Апошнія 13 гадоў Маша жыла ўдалечыні ад Беларусі — у Германіі. Гэта значыць прыстойны такі адрэзак жыцця яна правяла за мяжой. Падчас усіх сустрэч, калі яна запрашала мяне наведаць Нямеччыну, я звяртаў увагу, што яна цікавілася ўладкаваннем палітычнай жыцця там. Я задаваў ёй пытанні аб выбарнасці ў Германіі, аб, скажам так, сацыяльнай адказнасці дзяржавы перад людзьмі. Яна жыва малявала мне розніцу. І заўсёды з усмешкай пыталася: «Тат, ну цяпер ты розніцу разумееш?». Яна мне давала зразумець, што ў Германіі і ў Еўрасаюзе, паколькі яна шмат падарожнічала, усё ўладкавана для дабра чалавека. І вяртаючыся ў Беларусь, я і сам выразна заўважаў розніцу.

— Як вы адрэагавалі на тое, што Марыя стала каардынатарам штаба Віктара Бабарыкі?

— Сказаць, што я ўзрадаваўся — гэта наўрад ці. Але я выдатна разумеў, што гэтае рашэнне Маша прымала самастойна, што ў яе гараць вочы. А ў нас у сям'і неяк павялося не забараняць. Вельмі важна выслухаць, вельмі важна зразумець, што тваё дзіця прымае ўсвядомленае рашэнне, і пажадана дапамагчы, калі ты можаш.

Таму яе рашэнне я ўспрыняў досыць станоўча, і ні ў якім разе я не мог адгаворваць, таму што, зноў жа кажу, я ўбачыў, што гэтае рашэнне самастойна прынятае, усвядомленае, падмацаванае бачаннем сітуацыі.

— Калі летась у Беларусі пачаліся рэпрэсіі, якія ў вас з дачкой былі прадчуванні наконт яе будучыні? Ці былі нейкія здагадкі, што ўсё складзецца так, як склалася цяпер?

— Так, вядома. 26-гадовы досвед знаходжання ва ўладзе гэтага чалавека, ён падказваў. Вось глядзіце: якую б мы прэзідэнцкую кампанію ні бралі, заўсёды напярэдадні выбараў адбывалася адно і тое ж — ён прыбіраў канкурэнтаў. Як правіла, заводзіліся на іх крымінальныя справы, ім давалі сур'ёзныя тэрміны, ці ж канкурэнты выціскаліся за мяжу.

Тое ж самае адбылося цяпер, але паколькі гэта была некалькі іншая гісторыя — я маю на ўвазе, быў усеагульны ўздым палітычнай актыўнасці і пратэснага руху, то тут не абышлося ўжо і без больш жорсткіх рэпрэсій.

— Падчас уздыму пратэсных настрояў была надзея, што ў гэты раз усё атрымаецца, ці проста настрой, што выступіць трэба, але наўрад ці гэта нешта зменіць?

— Вырасла новае пакаленне маладых людзей, прафесіяналаў, перакананых у тым, што краіне патрэбныя перамены. Цудоўная салідарнасць у першыя моманты пратэсных акцый — гэта была рэакцыя на сталы падман, я маю на ўвазе выбары. Гэта, напэўна, быў той найважнейшы трыгер, які аб'яднаў беларусаў, на аснове якога літаральна на працягу двух-трох маршаў выявілася неверагодная салідарнасць, і кожны адчуў сябе часцінкай нацыі. Да гэтага народ быў разрознены, прама скажам: местачковасць, рашэнне нейкіх сямейных пытанняў, далей гэта не выходзіла. І, хутчэй за ўсё, гэтая эйфарыя дала разуменне таго, што мы можам змяніць гэта да лепшага.

— Эйфарыя і надзея захапілі і вас з Марыяй?

— Так, у нас быў такі момант. Машанька заўсёды мне казала: «Тата, ніякіх сілавых рашэнняў не павінна быць, мы катэгарычна супраць». Чаму? Яна мне проста адказала, што тады мы станем такімі ж, як існуючы рэжым, якому не да закона, які ў міг забывае пра каштоўнасці чалавечага жыцця, калі ўзнікае патрэба абараніць уласны дабрабыт.

Але менавіта мінулым летам у нас была вера, што, дзякуючы таму, што так шмат людзей аб'ядналася, закон, які існуе ў Беларусі, нас абароніць. Аказалася, што фактычна ён як бы ёсць, але калі надыходзіць сітуацыя барацьбы за ўладу, ён перастае існаваць. Многія апазіцыйныя палітыкі, як толькі закруцілася хваля рэпрэсій у дачыненні да іх, пастараліся з'ехаць з краіны.

— А Марыя засталася, хоць ёй паступалі прамыя пагрозы і яе прасілі з'ехаць. Як яна тлумачыла, чаму яна ўсё-ткі застаецца?

— Мне запомніліся яе словы: «Я не магу паступіць інакш, таму што гэта будзе для мяне здрадай». У Машы абвостранае пачуццё адказнасці: калі яна ўзяла на сябе абавязкі каардынатара, яна сапраўды не магла перасягнуць праз сябе. Вось гэтыя яе якасці — сумленнасць, адданасць сваёй справе і сваім сябрам, яны і тут сталі асновай прыняцця рашэння.

— Вы як бацька спрабавалі пераканаць яе, што бяспечней будзе з'ехаць?

— Скажам так, пераконваць я не пераконваў, проста падказваў, нагадваў, што ёсць варыянт, што можна з'ехаць. Але яна мне сказала: «Ні ў якім разе, тата». Таму што гэта было б супраць яе разумення сітуацыі і яе прызначэння.

— Цяпер вам удаецца перапісвацца з дачкой?

— Перапіска па нашым заканадаўстве не абмяжоўваецца, пішы хоць кожны дзень па чатыры лісты. Але Маша атрымлівае ад мяне вельмі абмежаваную колькасць лістоў — адзін-два ў месяц. Першы час я пісаў ёй практычна кожны дзень, а калі зразумеў, што мае лісты да яе не даходзяць, і яе [лісты] не даходзяць да мяне, стаў пісаць крыху радзей.

Мне прыходзіла па два-тры лісты ў месяц, а яна пісала мне са снежня месяца кожны дзень. І цяпер працягвае пісаць кожны дзень, хоць я атрымліваю тройку лістоў у месяц. А 7 верасня ў нас з Машай было першае спатканне за мінулы год.

— Як вам здалося, яна змянілася?

— Вы ведаеце, я ішоў, пабойваючыся, што расчулюся альбо не змагу размаўляць нармальна. Але як толькі ўбачыў Машаньку, яе непаўторны гучны смех, яе ўсмешку, адразу змянілася ўсё.

Яна, па-першае, вельмі прыгожая, нават у гэтых умовах яна вельмі добра выглядае. Вельмі падцягнутая, такая ж стройная, сімпатычная. Яна была вельмі ўпэўненая ў сабе. Для мяне гэта было вельмі важна. Разумееце, калі б я заўважыў нейкую найгранасць дзеля мяне, убачыў яе няўпэўненасць, гэта адбілася б, вядома, на мне. Але гэта сапраўды ўпэўнены ў сабе чалавек.

Яна ўпэўненая ў сваёй праваце, упэўненая ў тым, што яе падтрымліваюць не толькі бацькі, а ўсё-усе знаёмыя, калегі. Яна ўбачыла, дарэчы, па дзяржаўным тэлебачанні сюжэт, як каля суда сабраліся ўсе яе сябры, хто знайшоў у сабе смеласць прыйсці. Іх было дастаткова шмат.

Яе ўразілі апладысменты, якімі нас з Аляксандрам Мікалаевічам, бацькам Максіма Знака, сустрэлі, калі мы выйшлі пасля абвяшчэння прысуду. Гэта яе вельмі кранула. Яна не змагла ўтрымаць слёзы, але гэта былі слёзы радасці, і мне гэта было вельмі прыемна.

На жаль, адной гадзіны нам было мала, каб абмеркаваць усе пытанні. Мы абмеркавалі яе мінулае, яе сучаснасць, але да будучыні мы не дайшлі. Я нават не спытаў «Як ты бачыш сябе вось у новых умовах?», таму што гэта, вядома, будзе этапаванне, гэта, вядома ж, новыя парадкі. Там зусім іншыя будуць парадкі. Там усё будзе дазваляць і не дазваляць адміністрацыя калоніі.

Мы дамовіліся, што пакінем гэта на наступную сустрэчу. Я зараз спрабую дамагчыся другой сустрэчы. Верагоднасць невялікая, але я спрабую, падаю заявы ў надзеі, што мы яшчэ раз сустрэнемся.

— Вам удалося пагаварыць з ёй з вока на вока?

— Гэта было памяшканне, падзеленае шклянымі перагародкамі на дзесяць невялікіх кабінак. Размова адбывалася па савецкім чорным стацыянарным тэлефоне. І наогул, у мяне стваралася ўражанне, што мы трапілі ў іншае стагоддзе. У мінулае стагоддзе. Вось гэтая яшчэ якаясьці саўковасць засталася, вывешаныя нейкія недарэчныя інструкцыі, аб чым ты можаш гаварыць, аб чым не можаш.

Разумееце, стварылася ўражанне, што мы ўсе змяніліся, а сістэма, якая цяпер ва ўладзе — не. І галоўнае, яны нічога не збіраюцца рабіць, каб нешта змянілася. Іх гэта цалкам задавальняе. Зневажаць чалавека, здзекавацца з яго, пазбаўляць яго нармальных умоў. Яны лічаць, што чалавек пад такім націскам прыме гэтую сістэму.

Яны не разумеюць, што ўсё змянілася. Змяніліся тэхналогіі, змянілася наша стаўленне да жыцця, змянілася моладзь. За гэты час я даведаўся, наколькі яна ў нас разумная, наколькі яна крэатыўная. Улада не хоча гэтага бачыць, не хоча гэта разумець. І гэта крыўдна.

— Цяпер, калі ёсць прысуд, калі адбылося ўсё тое, што адбылося, як вам здаецца — усе нягоды, з якімі вы сутыкнуліся, яны таго вартыя?

— Так, вядома. Я ўсведамляю, што адступаць ужо няма куды. Самы галоўны вывад я магу зрабіць — мы сапраўды сталі нацыяй. Людзьмі, якія адчулі сваю салідарнасць і гонар. Вось гэта ўсеагульны настрой надзеі на лепшае развіццё падзей і нашай перамогі, прама скажам, дабра над злом, ён застаўся ва ўсіх, абвостраным. Гэта пачуццё настолькі абвострана, што я часам дзіўлюся. Я, на жаль, не ўмею гэта апісваць маляўніча, але часам гэта такія яркія моманты, якія мяне пераконваюць у правільнасці і пераконваюць у тым, што ўсё зроблена не дарма, і ўсё ў нас яшчэ наперадзе. Усё самае добрае яшчэ наперадзе.

Цяпер многія напалоханыя, але жаданне дамагчыся мэты, якую мы ставілі, яно нікуды не дзелася. Узрасла ўпэўненасць у тым, што трэба мяняць. І як цяпер прынята казаць: «Мы чакаем таго трыгера, які абавязкова спрацуе». Вось гэтая няўхільнасць пераменаў, яна для ўсіх нас вельмі важная.