«На Валадарскага ў камерах пад 80% палітвязняў». Вольга Паўлава — пра жанчын і побыт у СІЗА

Reform.by пагаварыў з нядаўняй палітзняволенай Вольгай Паўлавай пра турэмны побыт, выжыванне жанчын у беларускіх турмах і ціск на іх праз дзяцей. Публікуем інтэрв'ю з некаторымі скарачэннямі.

Вольга — медык па адукацыі, працавала касметолагам на «Беліце», выхоўвала шасцігадовага сына. Вясной 2020-га яна даведалася пра праект «Краіна для жыцця» і вырашыла далучыцца, а потым увайшла і ў ініцыятыўную групу Святланы Ціханоўскай. Дзеля перадвыбарчай кампаніі і збору подпісаў Вользе давялося звольніцца. Яна стала каардынатарам штаба Святланы ў Мінску і некалькіх раёнах. А потым былі выбары. Узяўшы з сабой медыкаменты, 9 жнiўня Вольга адправілася туды, дзе былі пратэсты, каб аказваць дапамогу людзям.
Тады ж, 9 жніўня, яе затрымалі першы раз, адправілі на Акрэсціна, збівалі. Пра тое, што там адбывалася, Вольга распавядала праекту August2020.info — гэта жахлівая гісторыя пра боль і годнасць. Затым было яшчэ два затрыманні са штрафамі ў 25 і 70 базавых. У апошні раз Паўлаву затрымалі 15 лістапада на «Плошчы Перамен» — і завялі крымінальную справу. Вользе было прад'яўленае абвінавачанне па арт. 342 Крымінальнага кодэкса («Арганізацыя і падрыхтоўка дзеянняў, што груба парушаюць грамадскі парадак»), жанчыну ўзялі пад варту. У снежні Вольга 17 дзён правяла ў карцары, дзесяць з іх яна галадала ў знак пратэсту. 19 лютага Паўлаву пакаралі трыма гадамі абмежавання волі без накіравання ў выпраўленчую ўстанову — «хатняй хіміяй». Прысуд вынесла суддзя суда Ленінскага раёна Марына Запаснік.
— Вольга, на вашым апошнім слове прысутныя ў судовай зале плакалі. Вам нехта дапамагаў з прамовай?
— Са мной у медчастцы знаходзілася жанчына, Таццяна Міхайлаўна. Яна праходзіла па гучнай справе камбінатаў школьнага харчавання, яе асудзілі на два гады, і ў Жодзіна яна чакала апеляцыі. Яна пажылы чалавек, у яе мноства хвароб, таму санчастка для яе была адзіным нармальным месцам.
Турэмны псіхіятр мне сказаў, што мне нельга думаць так, як думаю я. Я спытала, а ці можна мне думаць, як Леў Мікалаевіч Талстой і як Міхаіл Юр'евіч Лермантаў. Ён сказаў, што можна. Таццяна Міхайлаўна якраз чытала раман Талстога «Уваскрасенне» і некаторыя моманты суда над Кацюшай Маславай зачытвала нам і прыгаворвала, што таксама вельмі хацела б сказаць урыўкамі з рамана на судзе прамову, але не вырашыцца. Я папрасіла Таццяну Міхайлаўну рабіць закладкі на патрэбных старонках і паабяцала сказаць радкі з рамана на сваім апошнім слове за яе. Калі я напісала сваю прамову, Таццяна Міхайлаўна карэкціравала і прыбірала непатрэбнае. Дзякуй ёй за ўсё.
Апошняе слова Вольгі Паўлавай на судзе:
«Згодна з арт. 53 Канстытуцыі РБ, кожны чалавек абавязаны паважаць гонар, годнасць і правы іншага чалавека, таму перабіваць апошняе маё слова — гэта непавага і парушэнне Канстытуцыі.
Эпіграфам для свайго апошняга... заключнага слова я ўзяла радок з чароўнай камедыі Дантэ Аліг'еры: "Пакуль хоць лісцік у надзеі б'ецца".
Высокі суд, у заключным слове хочацца выказаць свае пачуцці да маёй краіны і да ўсяго таго, што ў ёй адбываецца. Але лепш за ўсё адлюстроўвае сённяшнюю рэчаіснасць і стан маёй душы галоўны герой аповесці «Уваскрасенне» вялікага рускага класіка Талстога, напісанай ім 120 гадоў таму, а нічога, па факце, і не змянілася. Такім чынам, цытую:
"Суд ёсць толькі адміністрацыйная прылада для падтрымання існуючага парадку рэчаў, выгаднага аднаму з саслоўяў. Уся справа ў тым, што гэтае саслоўе прызнае законам тое, што не ёсць закон, і не прызнае тое, што ёсць вечны закон, самім Богам напісаны ў сэрцах людзей. Ад таго і бывае так цяжка з гэтымі людзьмі, і яны страшнейшыя за разбойнікаў: разбойнік усё ж можа пашкадаваць. Гэтыя ж не могуць пашкадаваць, яны застрахаваны ад жалю. Калі б была зададзеная псіхалагічная задача, як зрабіць так, каб людзі нашага часу — хрысціяне, гуманныя, проста добрыя людзі — здзяйснялі самыя жудасныя ліхадзействы, не адчуваючы сябе вінаватымі, то магчыма толькі адно рашэнне: трэба, каб было тое самае, што ёсць, трэба, каб гэтыя людзі былі губернатарамі, наглядчыкамі, афіцэрамі, паліцыянтамі. Гэта значыць, каб, па-першае, былі ўпэўненыя, што ёсць такая справа, званая «дзяржаўнай службай», пры якой можна абыходзіцца з людзьмі як з рэчамі, без чалавечага, братняга стаўлення да іх, а па-другое, каб людзі гэтай самой дзяржаўнай службай былі звязаныя так, каб адказнасць за наступствы іх учынкаў з людзьмі не падала ні на каго асобна. Уся справа ў тым, што людзі думаюць, што ёсць палажэнні, у якіх можна абыходзіцца з чалавекам без любові, як з рэччу, а такіх палажэнняў няма. З людзьмі нельга абыходзіцца без любові, і гэта не можа быць інакш, таму што ўзаемная любоў паміж людзьмі ёсць асноўны закон жыцця чалавечага... Шукайце царства Божага і праўды яго, а астатняе дадасца вам. А вы шукаеце астатняга і, відавочна, не знаходзіце яго".
Я хачу, каб вы задумаліся, што ёсць мараль нават баязлівага маладушнага саслоўя, апантанага прагай улады і яе ўтрымання... Як беззаконна сёння выносяцца прысуды над людзьмі, як канстытуцыйныя правы былі патаптаныя фальсіфікацыямі на выбарах у жніўні 2020 года і які гвалт, генацыд здзяйсняюць цяпер над сваім жа народам.
Я была на Акрэсціна 9-12 жніўня і маю поўнае права гаварыць пра гэта гучна і ўслых, бо на свае вочы бачыла, як амаль да смерці збівалі мужчын. І мяне білі ў тым ліку. Начальнік ЦІПа на Акрэсціна Шапяцько і супрацоўнік ЦІПа Урублеўскі. Перажыла газавую камеру, што зладзілі супрацоўнікі ЦІПа для жанчын. Дык вось, абыякавасць — гэта страшна! Меркай дабра і зла з'яўляецца сумленне.
Дык вось, сумлення ў вас няма! У РБ вышэйшым юрыдычным законам з'яўляецца Канстытуцыя, а не супрацьзаконныя загады начальства і ваш страх страціць працу».
Затым Вольга прачытала верш Лермантава «Ты мог быць лепшым каралём». Яна скончыла прамову словамі: «Дай спачын душам памерлых нашых суграмадзян у гэтай барацьбе».
— У турме вы перажывалі панічныя атакі. Як ваша здароўе цяпер?
— Для любой панічнай атакі неабходны трыгер. Гэта значыць, павінна нешта адбывацца, каб выклікаць гэты стан. Я няўтульна сябе адчуваю ў маленькіх і душных памяшканнях, таму ў карцары мне было дрэнна. Дома, вядома, мне нашмат лепш, таму што кіслароду пабольш і месца таксама. З маленькіх памяшканняў дома толькі туалет і ванны пакой, але там не страшна (смяецца. — Заўв. Reform.by). Мне лепей, але я ўсё роўна прымаю «Адаптол», ён дапамагае спраўляцца.
— Як увогуле ваш стан змяніўся за час знаходжання там?
— На жаль, я стала выглядаць на свой узрост. Я доўгі час была касметолагам, і мне раней давалі не больш за 25 гадоў. Калі мяне першы раз затрымалі 9 жніўня, то пераблыталі з цёзкай па прозвішчы 1994 года, таму што не маглі паверыць, што я 1988 года нараджэння. А зараз я і выглядаю на свае 32, турма пакідае след. Я гэтым, мякка кажучы, незадаволеная. Было прыемней выглядаць молада.
— З кім з жанчын вы сядзелі?
— У Жодзіне на кожную камеру прыкладна двое палітычных. Там я сядзела з Сафіяй Малашэвіч, якая пісала на шчытах АМАПа, з Настай Нікіцінай сядзела, у яе двое непаўналетніх дзяцей, яшчэ адно дзіця яна ўзяла на патранажнае выхаванне (Нікіціну асудзілі на 1 год і 1 месяц калоніі агульнага рэжыму за самарэзы ля пракуратуры. — Заўв. Reform.by). Гэта выдатная жанчына. А ехала я ў Жодзіна разам з Кацяй Андрэевай і Дашай Чульцовай (журналісткі «Белсата». — Заўв. Reform.by). Яны лічацца хаўрусніцамі, ім нельга было перасякацца. У аўтазаку я ехала з Кацяй, а ў камеры чакання сядзела з Дашай. Дзяўчынкі праз мяне перадавалі адна адной пасланні. Увесь шлях у Жодзіна я прайшла па слядах Вольгі Класкоўскай (былая журналістка «Народнай волі», актывістка, абвінавачаная ў блакаванні дарогі. — Заўв. Reform.by). У кожнай камеры, куды я трапляла, распавядалі, што Вольга сядзела тут, што яна неверагодна трымаецца і зараджае ўсіх пазітывам, адстойвае сваю пазіцыю і свае погляды. Вядома, там усе адно аднаго вельмі падтрымліваюць і не пакідаюць у бядзе.
Калі я прыехала на Валадарскага, я была вельмі здзіўленая: на камеру там пад 80% — палітвязні. Першапачаткова на Валадарцы я трапіла ў камеру, дзе была Ірына Шчасная (актывістка, адміністратарка «Мая краіна Беларусь» і іншых телеграм-каналаў. — Заўв. Reform.by), Яна Арабейка (студэнцкая актывістка. — Заўв. Reform.by), Марфа Рабкова ( каардынатарка валанцёраў праваабарончага цэнтра «Вясна». — Заўв. Reform.by), Ксенія Луцкіна (былая журналістка БТ, затрыманая ў рамках справы «Прэс-клуба». — Заўв. Reform.by), Віка Міронцава (затрыманая разам з сястрой за ўдзел у пратэстах. — Заўв. Reform.by). Марфа велізарная малайчына, трымаецца яна выдатна. Паколькі яна праваабаронца, яна тлумачыць артыкулы, законы, правы ўсім новенькім.
Пасля майго першага суда Іру і Віку перавялі ў іншыя камеры, а да нас падсялілі Вікторыю Кульша (адміністратарка чата «Кіроўцы 97%», затрыманая 4 лістапада. — Заўв. Reform.by). Якраз Вікторыя і Вольга Класкоўская абвясцілі галадоўку, таму што жанчынам не прыносілі лісты і іх рассялілі. Віка Міронцава, дарэчы, марыла пазнаёміцца ​​з Класкоўскай, і мара яе спраўдзілася.
— У якім псіхалагічным стане знаходзяцца жанчыны ў СІЗА?
— Усе вераць у лепшае і спадзяюцца, што адбудуцца змены. Жанчыны разважаюць так: вось будзе прысуд, потым яшчэ можна месяц падаваць апеляцыю, потым этапуюць, а гэта яшчэ месяц. Жанчыны лічаць, колькі ў калоніях яны пратрымаюцца. Амаль усе гатовы пратрымацца да лета, але ніхто не гатовы сядзець рэальныя тэрміны. На сённяшні дзень усе ано аднаго падтрымліваюць, але, калі давядзецца сядзець рэальныя тэрміны, — гэта будзе псіхалагічны злом.
— Вы і суседкі часта плакалі?
— Не было такога ў нас. Вядома, бывала, што нехта засмуткуе, але тут жа хтосьці падсаджваецца, абдымае, перадае зарад энергіі.
— Ці была жанчына, якую было асабліва шкада?
— Вікторыя Кульша. Таму што чалавек не атрымліваў лістоў, яна абвясціла галадоўку па гэтай прычыне. У мяне да яе асабістае суперажыванне: я сама галадала. Для Вікторыі галадоўка — гэта прынцыповае пытанне. Мы яе ўгаворвалі паесці хоць што-небудзь, але яна была непахісная. Пры гэтым яна была пазітыўна настроеная.
У мяне наогул склалася ўражанне, што на Валадарцы людзей выбарачна абмяжоўваюць у лістах. Ксеніі Луцкінай прыйшлі толькі два лісты за ўвесь час, тое ж самае з Ірай Шчаснай, у Марфы таксама быў момант, калі лісты не прыходзілі. Я, калі выйшла, звязалася з сябрамі Ксеніі Луцкінай, каб яны ёй тэлеграмы дасылалі, таму што яны даходзяць. Сябры здзівіліся і сказалі, што ўжо адпраўлялі ёй тэлеграмы, але і яны не дайшлі да Ксюшы.
— Што можаце сказаць пра турэмны побыт?
— Чырвонай ніткай вялізнымі літарамі кажу: калі вы хочаце падтрымаць палітвязня — кладзіце яму грошы на рахунак. Гэта вельмі ратуе. Грошы на рахунак, ручнікі, мыла, зубная паста, ватныя дыскі, гель для душа, вільготныя сурвэткі, пракладкі і абавязкова кіпяцільнік. Дарэчы, кіпяцільнік можна набыць у турэмнай краме за 10 рублёў.
У Жодзіне нашмат лепшы выбар у турэмнай краме, чым на Валадарскага, там можна купіць салаты з гародніны, іх вельмі не хапае ў турме для стрававання. І пластыкавыя кантэйнеры, якія застаюцца пасля салатаў, дапамагаюць вельмі моцна ў побыце. У іх можна заварыць пюрэ, «Ролтан», запарыць гарбату. Пластык у турме нельга, але такія вось лайфхакі дапамагаюць у побыце. На Валадарскага ў краме асартымент горай. У любым выпадку, калі ў чалавека ёсць грошы на рахунку, ён можа многае купіць у турме. І гэта яго ратуе.
У Жодзіне вельмі холадна, там тоненькія ваўняныя коўдры. Я спала ў легінсах, у лёгкіх шкарпэтках, наверх у цёплых шкарпэтках, у джэмперы і зверху швэдры. Цікава, што ў пераліку таго, што можна перадаваць, значыцца «швэдар», і, калі вы будзеце перадаваць байку і напішаце, што яна швэдар, у вас яе прымуць. А калі напішаце, што гэта байка, то не возьмуць. Там няма такіх слоў, як джэмпер або худзі (смяецца. — Заўв. Reform.by).
Асноўны біч у Жодзіне — гэта прусакі. Я, калі клалася спаць, разрывала ватны дыск, згортвала трубачкай і засоўвала ў вушы. Прусакі бегаюць па коўдры, па сценах, па матрацы. Было страшна, што запаўзуць у слыхавыя праходы. На Валадарскага плесневы грыбок на столі, які таксама дрэнна ўплывае на здароўе.
Яшчэ ў жодзінскай турме вельмі строгі нагляд за палітвязнямі. У шарэнгу кожную раніцу трэба стаяць па росце, у аднолькавым адзенні павінна быць уся камера. Гэта значыць трэба яшчэ абгаварыць дрэс-код. Стоячы па стойцы смірна, трэба вітаць хорам начальніка турмы. Гэтая працэдура праходзіць два разы на дзень: раніцай і ўвечары. Трэба проста бачыць, як кайфуюць ў гэты час работнікі турмы. Гэта для іх час для самасцвярджэння. Таксама ў турме вельмі многае залежыць ад паставога. Ёсць нават такія, хто кожныя пятнаццаць хвілін глядзіць у вочка. Начальнік прыходзіць і пытаецца, якія ёсць скаргі, але яму не можаш пра іх сказаць. Таму што паставы потым лёгка можа стварыць не вельмі салодкае жыццё з асаблівым стаўленнем. Але беларускія жанчыны прымудраюцца нават гатаваць у турэмных умовах.
— Што вы гатавалі?
— Ведаеце, мы з жанчынамі прымудраліся рабіць у камеры нават рыбны паштэт і торты. На вячэру нам давалі рыбу з косткамі і плаўнікамі. Мы разбіралі гэтую рыбу, дадавалі ў яе спецыі і ставілі марынавацца на ноч. А потым з хлебам елі. Ксенія Луцкіна ў свой дзень нараджэння зрабіла афігенны бісквітны торт з каржоў і згушчонкі. У Яны Арабейка была клубніцы, мы іх туды дадалі.
Там свой свет. Я начальніку турмы казала, што сістэма пабудаваная няправільна. Мала таго, што пастаянныя прыніжэнні, карцары і іншыя рэчы — гэта ўсё ламае асобу, дык яшчэ і пакуль чалавек знаходзіцца пад следствам, яму нельга працаваць. Бо як атрымліваецца, мужчын часцей за ўсё падтрымліваюць з волі, а жанчыны застаюцца зусім адны. Я трапіла ў камеру ў Жодзіне, у якой у адной жанчыны не было нават туалетнай паперы. Яна мыла газету, сушыла яе і зноўку ёю карысталася. Так, я яшчэ была вельмі здзіўленая, як людзі маюць зносіны праз камеры, я бачыла, як мужчыны ў Жодзіне адзінокім жанчынам перадаюць цыгарэты і нейкія прысмакі. Нават у такіх умовах людзі знаходзяць шляхі зносін адно з адным і выжываюць.
— Хутка там сціраецца ўяўленне пра нармальнае жыццё?
— Перабудова на турму адбываецца нашмат хутчэй, чым назад. Абсалютна адвыкаеш ад усяго, што было дома. Увесь час, пакуль знаходзішся ў турме, па факце, выжываеш. Гэта як імунная сістэма. Калі ў арганізм трапляе вірус, імунная сістэма працуе ва ўсю сілу на тое, каб яго перамагчы. І калі вірус пераможаны, арганізм слабее і можна нешта падчапіць. Так і з турмой: рэзка адаптуешся, а дома ўжо расслабляешся і разумееш, што забылася на ўвесь нармальны побыт. Эмацыйнае блакаванне ў мяне ёсць. Нават у шопінгу. Мы з сяброўкай прыйшлі ў краму, я стала выбіраць штаны мяккія і без шнуркоў — з думкай, што мала што, хай будуць. Хочацца купляць тое, чаго там не хапала.
— Калі ў турме атрымліваеш перадачу, што адчуваеш?
— Для мяне кожная пасылка — гэта быў сюрпрыз. Мне даслалі заказны ліст з некалькімі кавалачкамі шакаладу, дасылалі бандэрольку з Маладзечна. Усё гэта вельмі прыемна. Для мяне перадачкі былі як вяртанне ў дзяцінства, калі Дзед Мароз прыносіў падарункі. Пасылкі заўсёды вельмі чакаеш. Калі на Валадарцы шмат палітычных і іх у асноўным падтрымліваюць, то ў Жодзіне шмат звычайных жанчын, якія засталіся без падтрымкі. Таму я чакала кожную пасылку як манну нябесную, каб падзяліцца чымсьці.
— А родныя вас падтрымлівалі?
— Адзіны чалавек з родных, хто мяне падтрымаў, — гэта бацька. Мой бацька велізарны малайчына, я яму вельмі ўдзячная і дзякуючы яму я не зламалася. Астатнія сваякі не падтрымалі мяне. Быў момант, калі мы з актывістамі рабілі групу для сваякоў актывістаў, каб на выпадак затрымання адразу была сувязь. Сваяк, якога я дадала, адразу ж выйшаў з гэтай групы.
— Вам шмат людзей пісала лісты ў турму?
— Я атрымала 101 ліст. І гэта, магчыма, не ўсе лісты.
— Вы галадалі дзесяць дзён з-за ціску адміністрацыі турмы. Як лічыце, галадоўка дапамагла вам?
— Вядома. Мяне пасадзілі ў карцар і не выпускалі за тое, што я не павіталася з ахоўнікамі на ранішняй праверцы. Мне вынеслі вымову, а праз некалькі дзён я патрапіла ў карцар за парушэнне рэжыму.
Ішоў выразны псіхалагічны злом мяне. Мяне хацелі прымусіць вітацца, а гэта нават не парушэнне. Калі трапляеш у карцар, з яго выбрацца вельмі складана, галадоўка — адзіны выхад. На чацвёртыя суткі мне было вельмі дрэнна, я не магла нават уставаць. Адвакат распавядаў, што я была ў вельмі дрэнным стане, у мяне была затарможаная гаворка.
У выніку ў карцары я прасядзела 17 дзён. Там здараліся панічныя атакі, я плакала наўзрыд. На мяне навалілася ўсё тое, што я бачыла на Акрэсціна, а гэта без слёз немагчыма ўзгадваць.
І я гніла б у гэтым карцары, калі б не галадоўка і ўвага майго адваката да мяне. Ён апавясціў ДВП і СК пра маю галадоўку, хоць гэта павінна была зрабіць турма.
— Вы ў інтэрвію для «Нашай Нівы» сказалі, што начальнік турмы з вамі абыходзіўся як з ручной малпачкай. Што ён рабіў?
— Я начальніку турмы напісала ў рапарце, што не паважаю ваенных, таму што яны здрадзілі Рэспубліцы Беларусь, што наша краіна — гэта не тэрыторыя, а людзі ў першую чаргу. І таму вітацца з імі не збіраюся, і гэта маё права. Калі ён пачытаў мой рапарт, сказаў: «Угу, адукаваная». Ён пытаўся пра ўмовы. Я яму казала пра тое, што арыштаваныя сядзяць на актываваным вугалі, варта ўвесці ў рацыён харчавання хаця б адну салату з гародніны, і пытанне ў людзей са страваваннем наладзіцца. Ён мне адказаў, што раней тых, хто сядзіць у карцары, кармілі праз дзень. Я яму адказала, што гэта, напэўна, не тая сітуацыя, якой ён можа выхваляцца. Потым ён мне распавядаў, якая добрая ў Беларусі турма для малалетніх, якая там класная спартзала, няма ніякіх смартфонаў, а дзеці апельсінамі кідаюцца. Я паслухала яго і сказала, што раней усё думала, куды аддаць свайго сына, так, мяркуючы па яго размовах, турма для малалетніх — самае класнае месца. Кожны раз ён мяне спрабаваў справакаваць на агрэсію, пры гэтым прысутнічалі яго падначаленыя. Ён перад імі ладзіў прадстаўленне са мной, і я гэта выдатна разумела. Быў адзін момант, калі я сказала, што перад тым, як рабіць рамонт у камеры і класці новую тынкоўку, старую варта прыбраць, інакш яна адвальваецца. Гэтыя самыя падначаленыя сталі смяяцца і сказалі мне: «Увогуле не класці, а лажыць». Начальнік літаральна трэніраваўся на мне ў сваім красамоўстве і досціпе. Толькі гэта было ў няроўных умовах: я ішла назад у карцар, а ён ішоў дадому.
— Вы часта думалі пра сына, калі знаходзіліся ў турме?
— Ой, давайце не будзем (заплакала. — Заўв. Reform.by). Асноўны рычаг уздзеяння на жанчыну — гэта дзеці. Усе жанчыны, па вялікім рахунку, пратэстуюць дзеля будучыні сваіх дзяцей. Як можна жыць у такой краіне, калі майму дзіцяці будзе пагражаць небяспека? Таму даводзіцца змагацца.
— Калі вы яго ўбачылі, што вы яму сказалі?
— Што я яго вельмі люблю і што вельмі засумавала. Бо гэта такія простыя ісціны.
— Ён моцна змяніўся за час вашай адсутнасці?
— Пасталеў і адвык. У карцары я ў думках адзначыла ўсе дні нараджэння сына да 18 гадоў. Уяўляла, куды мы пойдзем, як адзначым, каго запросім.
— Вы планавалі, чым будзеце займацца на «хатняй хіміі»?
— Буду сядзець дома, не буду хадзіць у кафэ, у крамы, асабліва вінна-гарэлачныя. Пасля нараджэння дзіцяці я заўсёды на «хатняй хіміі».
— Як праходзіла ноч перад судом? Было хвалююча?
— Яно было б хвалююча, калі б злачынства было. Калі ўсё відавочна і так, сэнсу хвалявацца не было. Нішто не магло паўплываць на судовы працэс. Ва ўсім гэтым прымаюць рашэнне раней за працэс.
— Пракурор запрасіў вам тры гады «хатняй хіміі», а назаўтра павінен быў быць прысуд. Што было, калі вы вярнуліся ў камеру ў той дзень?
— Зайшла і кажу дзяўчынкам: «Запрасіў тры гады хатняй хіміі». І дзяўчынкі такія: «Вау! Оля! Крута, ты заўтра дадому пойдзеш! Перадай маім сваякам тое, а маім гэта».
— Якія ўвогуле настроі ў арыштаваных жанчын? Няма шкадавання, думак накшталт «навошта я туды ўвогуле палезла»?
— Такіх настрояў няма. Нават слоў такіх няма. Усе ставяцца да гэтага па-філасофску і разумеюць, што ўсіх не перасаджаюць. Жанчыны ў вельмі баявым духу.
— Многія называюць беларускую рэвалюцыю жаночай. А вы як лічыце?
— Вы ведаеце, у нас жа і мужчыны ўдзельнічаюць у рэвалюцыі, і іх збіваюць, не шкадуючы. Вельмі добра, што жанчыны ўключыліся ў рэвалюцыю. У мяне няма адказу, я бачыла велізарную колькасць годных мужчын, якія змагаюцца. Вы нават паглядзіце на тое, што ўсе забітыя — гэта мужчыны.
— У вас і сукамерніц не было неапраўданых чаканняў наконт дзеянняў мужчын?
— Не. У гэтай рэвалюцыі дзейнічае такі прынцып: яны выходзяць, каб абараніць нас, а мы выходзім, каб абараніць іх.
— Вы сказалі, што для вас было ўдарам, што войска не ўстала на бок народа. Да падзей жніўня як вы ставіліся да войска?
— З павагай. Я сама ваеннаабавязаная. Для мяне афіцэр быў чалавекам высакародным, у якога маюцца маральныя каштоўнасці. Для мяне ваенныя былі героямі, якія ахвяруюць сваім жыццём для выратавання народа. А аказалася, што грошы, статус і крэсла важнейшыя, чым жыцці людзей.
Гэта поўнае расчараванне для мяне. Гісторыя з маёй галадоўкай — гэта ж жахліва. Дарослы палкоўнік вырашыў зламаць жанчыну сядзеннем у карцары. Гэта адназначна сада-маза схільнасці. У нас наогул грамадства нейкае сада-маза. Для таго, каб любіць і паважаць іншага, трэба палюбіць першапачаткова сябе, самадастатковаму чалавеку не трэба будзе такім займацца.
— Памятаеце момант, калі дзяўчыны абнялі сілавікоў і дарылі ім кветкі? Гэта выклікала шмат спрэчак. Як вы да гэтага ставіцеся?
— Я лічу гэта моцным і мудрым крокам. Калі людзі сварацца, самы мудры робіць крок насустрач, а другі бок ужо выбірае, пойдзе на прымірэнне ці не. Калі б тады сілавікі перайшлі на бок народа, то можна было б пазбегнуць шматлікіх праблем. Але яны гэтага не зрабілі.
— Беларусаў часта крытыкуюць за занадта мірны супраціў. Вы б падтрымалі больш радыкальныя крокі?
— Мы абсалютна бяззбройныя. Нам няма чым адказваць. Я супраць радыкалізацыі. Я вельмі люблю наш народ. Як толькі будзе радыкалізацыя, нас дакладна укатаюць мінамётамі. Яны пойдуць на ўсё. Для мяне гэта было зразумела яшчэ 9 жніўня.
— Пасля пройдзенага карцара ў вас усё яшчэ застаецца ўпэўненасць, што народ пераможа?
— Ведаеце, я нічога не магу зрабіць з чужой адказнасцю. Пакуль кожны чалавек не вырашыць для сябе, хоча ён так жыць ці не, зрабіць нічога немагчыма. Я за калектыўную ўсвядомленасць і адказнасць.