На мяжы "Вялікай Расіі" і роднага балота

У нябеснай канцылярыі, мабыць, вырашылі, што мне не хапае падарожжа да квітнеючай сакуры ў беларускі горад, падобны на той, дзе я вырасла, з руінамі храмаў, ярамі, маленькі і ўтульны. Гэты горад павінен увайці ў кнігу рэкордаў Гінеса...



Гідралагічны помнік прыроды: Святая крыніца

— На мяжу Расіі і Беларусі хочаш з’ездзіць? — спытала рэдактар «Новага Часу». — Напішаш, як там настрой у людзей, ці адчуваюць яны сябе беларусамі. Паглядзіш, што там, на стыку дзвюх саюзных дзяржаў, робіцца.

Мсціслаў

Гэты горад павінен увайсці ў кнігу рэкордаў Гінеса па багацці малых і вялікіх архітэктурных формаў: савецкія статуі, пакрытыя фарбай «серабранка», сучасныя бронзавыя статуі, фантаны. Але колькасць драўляных скульптур зацьміла ўсё: старажытнарускія воіны, сярэднявечныя рыцары, вяшчун, шлюбная пара сялян, дзяўчына ў доўгай сукенцы з распушчанымі валасамі, жанчына ў фартуху, летапісец, млын, зеленавокае маманцяня, драпежная птушка з чырвонай дзюбай, усмешлівы мішка з чалавечымі зубамі, яшчэ мядзведзь, які выскаліўся, з адным іклом і блакітнымі вачыма, і шмат-шмат іншых.

— Скульптары ў нас таленавітыя, — распавядае жыхар Мсціслава. — Вось калі б не пілі...

Яшчэ ў Мсціславе велізарная колькасць прыбіральняў на душу насельніцтва. Напрыклад, прыбіральні каля поля рыцарскіх баёў. Каму яшчэ прыйдзе ў галаву будаваць прыбіральні ў месцы, дзе народ збіраецца пару разоў на год? Здавалася б, хапіла і адной, але горад шчодра падняў аж чатыры новенькіх, зялёненькіх, з іголачкі.

Па Мсціславе ездзіць міліцэйская патрульная іншамарка. Яна пастаянна кружыць па маленькаму мястэчку. Нагадала фільм «Назад у будучыню»: зараз разгоніцца — і паляціць скрозь час.

Скажам, у Савецкі Саюз: дзеці ў гальштуках у ганаровай варце, скульптура маці з дзіцем, дошка гонару.

 Ганаровая варта

 Дзеці, паглядзіце, як не трэба завязваць гальштукі

Дошка гонару

 Скульптура маці з дзіцем

А потым, па кантрасту, — у сярэднявечча. У гістарычным музеі Мсціслава ў шэраг стаяць экспанаты — зброя народаў, супраць якіх змагаліся спрадвечныя беларусы, — рускія спічастыя «шышакі», дубінкі ды булавы, польскі арбалет, меч, шлем і даспехі тэўтонскіх рыцараў. Каб бараніць ліхія галовы, і прылады, каб іх мажджэрыць.

Ісус. Мсціслаўскі гістарычны музей

Маўклівая вёска

Я выйшла з горада і пайшла ў бок мяжы з Расіяй. Па дарозе праходзіла праз беларускую вёску. Вось роспіс дома, а ў суседа на дрэвах кветкі з пластыкавых бутэлек, хто каго? А там — мяккія лавачкі — падраныя крэслы з машыны.

Ішоў час пасеву бульбы. Сагнутыя людзі на гародах застылі, нагадваючы карціны Брэйгеля. Сабака, нахіліўшы галаву ад цікаўнасці, прыязна і моўчкі праводзіў мяне вачыма. Ніхто не парушыў цішыню, нават певень, які ўскочыў на ганак пракукарэкаць, а потым чамусьці перадумаў.

Толькі калі я выйшла за межы вёскі ў лес, на мяне абрынуліся гукі. Уздоўж і ўпоперак дарогі лёталі птушачкі, падобныя на твітэры, і гучна цвыркалі, зязюлі шчодра адмервалі гады жыцця, а наперадзе была доўгая дарога ў бок расійскай мяжы.

Дарога да расійскай мяжы

Манастыр

Пасля 10 кіламетраў пешшу па бязлюднай дарозе праз лес мне ўжо не страшна будзе адпраўляцца на ровары ў кругасветнае падарожжа.

На самай мяжы з Расіяй (у 650 метрах) знаходзіцца Пустынскі Свята-Успенскі манастыр.

Антоній Суражскi пісаў, што немагчыма прыйсці да Бога, калі не ўбачыш на твары хоць аднаго чалавека ззянне вечнага жыцця. Хто шукае Царства Божага — едзьце ў гэтую пустынь. Такое ззянне я ўбачыла ў Данілы, насельніка манастыра.

— Хрыстос уваскрос! — вітаюся.

У вачах манаха запаліліся зорачкі велікоднай радасці і любові. Сапраўднай пранізлівай любові, не дабратворнай міны. Такую я бачыла толькі ў вачах свайго закаханага мужа даўным-даўно, у нейкім там годзе.

— Сапраўды ўваскрос, сястра!

Яна ж — Вялікая!

Блукаючы па манастырскім падворку, сустрэла паломнікаў з Клімавіч, якія складалі дровы ў велізарны манастырскі хлеў. У ланцужку былі Мікалай, працавіты мужык, які не першы раз прыязджае дапамагаць манахам у будаўніцтве, яго жонка Тамара, мажная беларуска, замкнёная і недаверлівая, Алена, вясёлая спадарыня ў цікавым капелюшы, Таццяна, родам з Расіі, якая ўжо даўно пераехала ў Беларусь, Аксана, у хрышчэнні Ксенія, — хударлявая дзяўчына ў белай хустачцы.

Аксана-Ксенія

За складваннем дроваў у манастырскі хлеў ідзе павольны размова: Ксенія распавядае, што атрымлівае 2 мільёны:

— Праца лёгкая, але хадзіць туды ўсё роўна трэба штодзень.

Алена належыць да мясцовай эліты. Яе зарплата аж 200 долараў:

— Вось скончу рамонт дома, куплю сабе ноўтбук з інтэрнэтам. Там і фільмы можна розныя глядзець, і падарожнічаць у 3D, хоць у Ерусалім, хоць куды.

— А Расія і Беларусь чымсьці адрозніваюцца? — пытаюся ў рускай Таццяны, узгадаўшы заданне рэдакцыі.

— Расія — яна ж Вялікая!

Пры гэтых словах глыбокія шэрыя вочы рускай Таццяны становяцца святлей і глыбей. Цудоўныя вочы! І гэта я без іроніі, без рэканструкцыі ў стылі «Апрычнікі» Сарокiна. Хутчэй адчуваю цвятаеўскае: «Так и стою, раскрывши рот: Народ!.. Какой народ!»

На ўдакладняючае пытанне, чым гэта Расія вялікая, уступае ў гутарку маўклівы Мікалай:

— Чаму Вялікая? Вы ў храме Хрыста-Збавіцеля былі?

Мне тут успомніўся князь Уладзімір з яго выбарам Канстанцінопальскай моцы і велічы. Вось дзе лёс вызначаецца, у самых вытоках.

Хоць, дадае Miкалай для справядлівасці, — да Урала Расія адна, пасля Урала — іншая.

Градус пафасу зніжае жонка Мікалая:

— А мне так роднае балота бліжэй.

Як толькі мы склалі дровы, пачаўся дождж. Як быццам неба спецыяльна чакала гэтага моманту. «Інакш і быць не магло», — прамовіў Мікалай.

Тратуары і менталітэт

Пра Радзіму як балота я яшчэ пачула не раз, у розных кантэкстах. Ці то літаратурны штамп быў так засвоены, што ўвайшоў у плоць і кроў нашага народа, і інакш, чым «людзьмі на балоце» яны сябе не ўяўляюць. Ці то сам штамп нарадзіўся з гэтай народнай сціпласці.

— Як гаворыцца, кожны чорт сваё балота хваліць, — сказаў наступны мой суразмоўца, пенсіянер з Мсціслава.

— У мяне сястра ў Раслаўлі (расійскі горад, бліжэйшы да беларускага Мсціслава). У Расіі — так, зарплаты большыя, пенсіі амаль такія ж, у маёй сястры пенсія як у мяне. Хоць, ведаеце, не прамяняў бы расійскую зарплату на нашу. Заробкі хоць і вялікія, ды людзі там бесталковыя. П’юць. У нас таксама п’юць, але ў Раслаўлі бруд, увесь асфальт у калдобінах. А тут цэлая армія з раніцы выходзіць тратуары драiць.

І медыцына там платная. Прыязджалі сваякі, дзіця ў бальніцу трапіла, усе здзіўляліся, што бясплатна вылечылі. У нас, кажуць, мы згалелі б на лекараў.

І сельская гаспадарка... Я вось шафёрам працаваў, калі праехаць ад Смаленска да Масквы — там па ўсёй дарозе ворнай зямлі менш, чым у адным нашым калгасе. У іх таму і пажары пастаянна.

Менталітэт

Падлеткі, якія спяшаюцца адсвяткаваць маёўку, дадаюць каларыту:

— Расейцы чым ад нас адрозніваюцца? Ну, мы больш гасцінныя.

— ???

— І гэты, — з гонарам вымаўляючы слова, — мен-талі-тэт у нас іншы. Там народ (паказвае ўказальным пальцам уніз) бухаць любіць.

Купка ветэранаў у святочных белых кепках.

— Там — крадзеж, і ўсё гарыць. Тут — паказуха і маленькія заробкi: паўтара — два мільёны — гэта годна для работніка?

Відаць, нарвалася на мясцовую «апазіцыю»:

— Вось Лукашэнка ўзяў краіну з доўгам 4 мільярды, а цяпер — усе 400! Сельскую гаспадарку вось толькі захаваў.

Падобна на тое, што галоўная гістарычная славутасць, якая знаходзіцца пад аховай народа, — гэта сама сельская гаспадарка.

Снайпер «Шэры»

— Я ў Чачні ваяваў, снайперам ва ўзводзе восем месяцаў. Два медалі «За адвагу» далі. Я потым гэтыя медалі ў кар’ер выкінуў.

— Чаму?

— Вайна — страшная справа. Пацана чачэнскага забіў, сам ледзь пад трыбунал не пайшоў... Вы ведаеце, што такое — вайна?

Ён заплакаў.

А я адчувала сябе мярзотна, таму што, калі ён заплакаў, хацелася дастаць фотаапарат і сфатаграфаваць гэтыя мужчынскія слёзы былога снайпера. На вокладку «Таймс», ага. Стрымалася, зрабіла фатаграфію пазней.

Снайпер «Шэры»

— У мяне вось у пазваночніку асколак сядзіць. Баліць, зараза. Лекар сказаў, нельга вымаць, а то горш будзе... Прыязджалі нейкія, прапаноўвалі снайперам на Украіну ехаць за шалёныя грошы. Яны ведалі, што я прайшоў Чачню і падрыхтоўку спецназа. Я адмовіўся. Калі і паеду на Украіну, то ад вайны адгаворваць. Пайду і скажу ім — і тым, і іншым: «Што ж вы такое робіце? Што за хярнёй займаецеся? Вы ведаеце, што такое вайна?»