«Плана ўцякаць не было». Мінчанін пазнаў сябе на відэа з маршу і распавёў, як адседзеў 13 сутак

15 лістапада ў час нядзельнага маршу ў рэдакцыю TUT.BY даслалі відэа, на якім за чалавекам, які ўцякае, едзе машына ДАІ. Мужчыну на запісы клічуць Яўген. На кадрах бачна, што яму атрымоўваецца схавацца, але, як распавядае сам бягун, ненадоўга. У той дзень яго ўсё-такі затрымалі і пасля на 13 сутак адправілі за краты. За гэты час Яўген паспеў прачытаць тры кніжкі, ацаніць «турэмны сэрвіс» і зразумець, што самае страшнае ў зняволенні — гэта сукамэрнік, які любіць без канца казаць. Аб відэа і буднях у зняволенні мінчанін распавёў TUT.BY.

Яўгену ледзь за 30. Заўважаць, што ў Беларусі нешта не так, ён пачаў яшчэ ў 2010 годзе, калі здарылася "Плошча". Праўда, успамінае, на той момант на жыццё ў яго ўжо былі нарыхтаваныя планы, і ў палітыку ён не паглыбляўся. У 2020-м сітуацыя змянілася. Пасля збіцця на Акрэсціна заставацца «ў глядзельнай залі» мужчына больш не змог. 15 лістапада ён выйшаў на марш, у памяць пра Рамана Бандарэнка.
- Праходзячы недалёка ад метро "Пушкінская", я ўбачыў, што нейкі хлопец ўцякае ад чалавека ў балаклаве. Я накіраваўся ў іх бок. Але нават не паспеў да іх наблізіцца, як заўважыў, што сілавік дастаў зброю. Я рвануў у іншы бок і выбег на дарогу, - вяртаецца да тых падзей Яўген. - У мяне не было нейкага плана ўцякаць. Магчыма, спрацаваў інстынкт самазахавання. Нават гэты кульбіт праз плот сам сабой атрымаўся.
Што менавіта адчуваў Яўген пасля «прабежкі», ён не памятае, але дадому ён пасля гэтага не вярнуўся. У той дзень, кажа, для яго было важна трапіць на «Плошча Пераменаў».
- Той марш быў для мяне эмацыйным пікам. Не ведаю, як іншыя, але калі я бачу несправядлівасць, у мяне кроў кіпіць. І гэта на самай справе страшнае пачуццё, таму што ты так перажываеш, што цябе «раздзірае», - не хавае эмоцый суразмоўца. - Калі на выхадзе з «Плошчы Пераменаў», я ўбачыў людзей у форме, я зноў пабег. Яны - следам, але даганялкі падоўжыліся нядоўга. Заўважыўшы, што наперадзе ў мяне таксама сілавікі, я падняў рукі ўверх і спыніўся. Затым мне прыляцелі ў спіну, я ўпаў, і мяне пачалі біць. Не ведаю, колькі гэта працягвалася, але нейкая жанчына пачала крычаць, патрабавала: «Спыніцеся, калі ён ужо не супраціўляецца».
Сілавікі адвялі Яўгена ў аўтазак. Там ён быў трэцім. Мужчыны сядзелі на каленях, галавой у падлогу. Людзей у транспарце станавілася ўсё больш. У нейкі момант, працягвае суразмоўца, «пасажыры» ужо ляжалі і на ім.
- Чалавек злева стаў задыхацца. Сярод нас быў лекар, сілавікі дазволілі, каб ён аказаў пацярпеламу медыцынскую дапамогу.
З РУУС, дзе на выхадзе Яўгену і іншым мужчынам давялося прайсці праз «калідор амапаўцаў», мінчука і яшчэ частку затрыманых даставілі ў Цэнтральнае РУУС. Тут, працягвае суразмоўца, міліцыянт звяртаўся з ім на "вы", але больш ўразіла іншае. Пасля апытання варта было прайсці «адкатаць пальцы». У кабінеце сядзелі два супрацоўнікі.
- Адзін стаў пытацца мае дадзеныя, другі гуляў на тэлефоне, - апісвае тое, што адбываецца мінчанін. - «Месца нараджэння», - удакладніў першы, і як толькі я адказаў: «Вілейка», другі адарваў вочы ад экрана: «А на Вілейцы нармальна бярэ?» - пацікавіўся ён і, пачуўшы «так», зноў - у тэлефон. І свет для яго быццам замер, хоць у гэты час у калідоры ў чарзе да іх стаяла процьма людзей. Гэта было і сумна, і смешна. Адсюль мяне праводзілі ў «стакан». Ён, дарэчы, быў з падагрэвам.

«Адсоткаў 70 талерак у турме алюмініевыя, і на многіх з іх выдрапана: «Жыве Беларусь»

Яўгена даставілі на Акрэсціна. Каб трапіць у будынак ІЧУ, успамінае, трэба было прайсці праз тамбур, дзе на парозе ляжаў бел-чырвона-белы сцяг.
- Падчас медыцынскага агляду ўсім, каго я бачыў, тэмпературу не мералі, проста ўпісвалі 36,6. Пыталіся пра хранічныя захворванні і скаргі, - вяртаецца да тых падзей Яўген. - Я паказаў свой пабіты бок, да таго моманту ён ужо быў сіні, медык напісаў: ўдары.
У першай камеры на пяць ложкаў было 12 чалавек, сярод іх - будаўнікі, прадпрымальнікі, праграмісты і студэнт, які вывучае чэшскую філалогію. Мужчыны не разгубіліся: ляглі то па два, хто на стол, так і паспаць. Пасцельную бялізну не выдавалі, затое з крана цякла не толькі халодная, але і гарачая вада. Ракавіна, праўда, была забітая.
13 сутак Яўген правёў у Мінску і ў Баранавічах. Камеры, кажа, былі не люкс, але ўнутры акуратна: драўляны пол, карычневыя сцены. Стаўленне персаналу залежала ад змены. Хтосьці быў агрэсіўны, хтосьці не трывожыў. З усіх, успамінае мінчанін, непрыемнае ўражанне пакінуў толькі адзін з супрацоўнікаў у Баранавічах. Убачыўшы, што зняволеныя ляпілі шахматы з хлеба, ён забег у камеру і стаў крычаць: «У вас што, шмат хлеба? Хочаце ў карцар?».
Хлеба сапраўды было дастаткова. Ды і ежа, асабліва для тых, хто есць усё, таксама нармальная.
- У Баранавічах кармілі наогул выдатна. Калі на Акрэсціна налівалі 2/3 талеркі, то там - да краёў. Плюс стравы ў СІЗА ў разы смачней, - дзеліцца ўражаннямі суразмоўца. - Працэнтаў 70 талерак у турме алюмініевыя, і на многіх з іх выдрапана «Жыве Беларусь». Уявіце, даядаеш суп, а на дне такі надпіс. Гэта ўспрымаецца як добры знак і вельмі бадзёрыць.

«У пятніцу раніца пачалася з гімна, потым зайграла радыё, і мы нават паслухалі нейкія навіны. Затым прынеслі боршч са смятанай»

Усе сукамэрнікі Яўгена былі палітычнымі. З адным з іх, Уладзімірам, мінчанін трапляў у камеры ў Мінску, а потым у ШІЗА і СІЗА ў Баранавічах. Уладзімір ужо не раз сядзеў па 23.34, таму прафесійна адзначыў: «Такія перасячэнні - вялікая рэдкасць».
- Самае прыемнае за кратамі - гэта перадача, яе чакаеш больш зарплаты, - разважае суразмоўца. - У чацвер мы атрымалі «ссабойку» з хаты, добра павячэралі і моцна заснулі. У пятніцу раніца раптам пачалася з гімна, потым зайграла радыё, і мы нават паслухалі нейкія навіны. Затым на абед прынеслі боршч са смятанай. Я кажу: "Хлопцы, неяк дзіўна. Мой бацька, калі кабана коле, яго таксама тыдзень адкормлівае". Увогуле, былі падвойныя пачуцці. Накшталт прыемна, але ўсё роўна чакаеш нейкую подласць.
Подласці не здарылася. У суботу яшчэ да сняданку Яўгена і яго сукамэрнікаў папрасілі з рэчамі на выхад. На вуліцы стаялі жанчыны, студэнты, бубначы, якія задавалі рытм на маршах, і Юрэц. Праўда, усміхаецца мінчанін, гэта ён пазней пачуў, што высокага хударлявага мужчыну ў ірваных джынсах і шлёпках клічуць Юрэц і калісьці ён адседзеў па малалетцы. А спачатку на яго звярнуў увагу, таму што ён не змаўкаў ні на хвіліну - толькі скардзіўся і мацюкаўся.
- У Баранавічы нас этапавалі аўтазакамі для асабістага складу, у салоне былі мяккія скураныя сядзенні, - апісвае транспарт Яўген. - Канваіры сядзелі ззаду. Побач з імі размясціўся Юрэц і адразу ж стаў адным з іх нешта заціраць. Дзесьці на 40 хвіліне паездкі погляд канваіра патух. Яшчэ праз нейкі час мы пачулі, як чыркнула запальніца. Карціна маслам: Юрэц адкрывае акно, дастае цыгарэту - і канваір яму падпальвае. Мабыць, у надзеі, што так затрыманы хоць трохі памаўчыць. Наогул, хлопцы, якія нас суправаджалі, былі адэкватнымі. Калі мы прасілі адкрыць акно, яны адчынялі, пыталіся час - яны называлі. Мне падалося, той, хто сядзеў каля Юрца, за дарогу да Баранавіч нават памяняў свае палітычныя погляды.

«Пакуль ішоў ад будынка СІЗА да выхаду, сум і страх накацілі яшчэ больш»

У Баранавічах, працягвае Яўген, іх адразу змясцілі ў ШІЗА - штрафны ізалятар для зняволеных. На 15 чалавек там было дзесяць ложкаў і восем матрацаў. Унутры волка, шчыліны, маленькі стол, за якім усё не змяшчаліся.- Гэта, вядома, вельмі дызмараліла. І другі момант, які моцна дызмараліў, гэта тое, што з намі трапіў Юрэц, - смяецца Яўген. - Здаецца, гэта былі самыя доўгія трое сутак у маім жыцці.
Юрэц як дасведчаны сядзелец за гадзіну аблазіў ўсю камеру і ў адной з «нычек» знайшоў запалку. У яго з сабой быў кавалачак ад запалкавай скрынкі, таму ўсе курцы тут жа напружыліся ў прыемным чаканні.
- Запалка была сырая. Хлопцы ўгаварылі яго пакласці яе на батарэі, падсушыць, - вяртаецца да тых падзей Яўген. - Наогул, Юра нармальны мужык, толькі імпульсіўны. Ён паслухаў агульны савет, і пакуль запалка сохла, стаў «наразаць колы» па камеры. Хадзіў, хадзіў, потым не вытрымаў, схапіў яе - і ўсе, хто марыў закурыць, замерлі. Ён правёў ёю па кавалачку ад скрынкі - і сера злезла. Хлопцы знерваваліся, але на Юру не злаваліся. Трэба прызнаць, ён тонка адчуваў, як і з кім трэба мець зносіны. Калі з'яўляўся разносчык ежы, Юрец крычаў яму: «Гані кашло!», Але як толькі даводзілася бачыць каго-небудзь з супрацоўнікаў, ён мяняў лексіку. «Камандзір, - казаў, - дай прыпаліць, калі ласка».
Праз тры дні, працягвае Яўген, яго і яшчэ дзесяцёх затрыманых перавялі ў корпус для адміністрацыйных. Юрца з імі не было.
- Не тое каб мы яго не любілі, не. Проста без яго наступіла цішыня, - усміхаецца суразмоўца.
Гадзіннік за кратамі Яўген лічыў, а яшчэ пасля ўрокаў усё таго ж Юрца змог вылепіць з хлеба шахматы.
- Выходзіць я павінен быў у суботу, пятніца напярэдадні здавалася самым страшным днём у маім жыцці, - дзеліцца ён перажываннямі. - Ёсць гісторыі, калі людзі на выхадзе даведаюцца, што яны пераасуджаны, і я пачаў заганяцца: раптам такое можа здарыцца і са мной. Да таго ж у гэты дзень усім, акрамя мяне, раздалі лісты, хоць, я ўпэўнены, блізкія мне таксама пісалі. Увогуле, настрою зусім не было. А ў суботу, пакуль ішоў ад будынка СІЗА да выхаду, сум і страх накацілі яшчэ больш. Нас выпускалі па двое. Час нібы замер. І вось адчыняюцца дзверы, я выходжу - бачу таварышы стаяць, махаюць. Павезлі мяне ў рэстаран. Па дарозе паказалі відэа майго забегу. Я паглядзеў, усярэдзіне былі нейкія цьмяныя пачуцці.
- Вас памянялі гэтыя 13 сутак?
- Самая моцная рэч, якую я ўсвядоміў за гэты час: час - гэта вельмі каштоўны рэсурс. Дзіўна ўвесь дзень нічога не рабіць, - адказвае Яўген. - А яшчэ я шмат думаў пра блізкіх. Думаў, я тут сяджу, чытаю, а ім трэба кудысьці ездзіць, маніторыць спісы, збіраць перадачы. Пасля такіх гісторый пачынаеш больш шанаваць сяброў і хвалявацца за бацькоў. Мама да гэтага часу не ведае, дзе я быў два тыдні. Тата з сястрой дамовіліся і сказалі ёй, што я з'ехаў на навучанне. Яна паверыла.
Яшчэ з важнага: адчувалася, што ўсе, хто знаходзіўся ў гэтыя дні са мной за кратамі, вераць у перамогу. Праўда, калі адны думаюць, што ўсё скончыцца хутка, то другія не такія аптымісты. Але ўсе разумеюць: адступаць нельга. Як прадпрымальнік скажу: сярод асноўных правіл бізнесу ёсць такое, як абарона сваіх інвестыцый. Сутнасць яго ў тым, што, калі ты выдаткаваў час, сілы, здароўе, трэба зрабіць усё, каб гэта было не проста так.