Сілавікі прыйшлі да вас дадому «пагутарыць». Ці ёсць у іх такое права?

Па ўсёй краіне сілавікі вядуць прафілактычныя гутаркі з грамадзянамі наконт іх удзелу ў акцыях пратэсту. Naviny.by з дапамогай спецыялістаў інфацэнтра ініцыятыў дапамогі пацярпелым Probono.by высветлілі, што трэба ведаць беларусам у гэтай сітуацыі.

Супрацоўнікі правааховы і сапраўды могуць весці гутаркі з грамадзянамі для прафілактыкі розных правапарушэнняў.
Такое права дае ім закон № 122-З «Аб асновах дзейнасці па прафілактыцы правапарушэнняў» ад 4 студзеня 2014 года.
Праўда, падчас гутарак сілавікі цяпер усё часцей распавядаюць пра тое, чаму беларусам не трэба ўдзельнічаць у несанкцыянаваных маршах і наведваць дваровыя чаяванні, нагадваюць пра адказнасць і штрафы за «забароненую сімволіку» (у тым ліку БЧБ-сцягі на балконах), тлумачаць, якую важную працу для грамадства яны самі робяць.
Гэтыя гутаркі праводзяцца перш за ўсё для таго, каб беларусы не парушалі артыкул 23.34 КаАП, у якім гаворыцца пра адказнасць за парушэнне парадку правядзення ці арганізацыі масавых мерапрыемстваў.
У канцы 2020 года парламент прыняў новы КаАП. Лукашэнка падпісаў яго 14 студзеня. У абноўленым кодэксе такі артыкул таксама ёсць, аднак яго нумар змяніўся — зараз гэта будзе артыкул 24.23.
Пасля таго, як з 1 сакавіка новы КаАП уступіць у сілу, больш чым у тры разы вырастуць штрафы за парушэнне парадку правядзення ці арганізацыі масавых мерапрыемстваў — да 2900 рублёў.
Парушальнікаў артыкула 24.23 будуць не толькі штрафаваць і караць адміністрацыйным арыштам (яго максімум вырас у два разы — да 30 сутак), але таксама і прыцягваць да грамадскіх работ.
Акрамя таго, па новым кодэксе за выкарыстанне «забароненай сімволікі» могуць даць штраф да 580 рублёў.

Мой дом — мая крэпасць

Грамадзяне павінны памятаць, што прафілактычная гутарка можа весціся толькі ў памяшканні асобы, якая яе праводзіць. Гэтага патрабуе артыкул 25 закона № 122-З. Таму прыходзіць да вас дадому дзеля якіх-небудзь гутарак сілавікі не маюць права.
Уваходзіць у дом або кватэру грамадзяніна супрацоўнікі органаў унутраных спраў могуць толькі ў некаторых выпадках.

Напрыклад, калі сілавікі пераследуюць падазраваных (абвінавачаных) у злачынстве або мяркуюць, што менавіта ў гэтым доме адбываецца злачынства.
Як відаць, гаворка тут не ідзе аб адміністрацыйным правапарушэнні. А значыць, калі міліцыянты падазраюць, што ў вашай кватэры парушаецца артыкул 23.34 КаАП, то ёсць парадак правядзення масавых мерапрыемстваў (вісяць БЧБ-шторы, напрыклад), гэта не дае падставаў патрабаваць, каб вы адкрылі ім дзверы, або пранікаць унутр.
І паколькі вы не здзяйсняеце злачынства, вы мае права не пускаць да сябе сілавікоў, якія прыйшлі, каб весці прафілактычную гутарку — яны павінны запрасіць вас да сябе, уручыўшы адпаведнае апавяшчэнне.
Сапраўды таксама сілавікі не могуць, нібыта ў рамках мерапрыемстваў па прафілактыцы правапарушэнняў, адбіраць у вас асабістыя рэчы (да прыкладу, сцягі і БЧБ-парасоны), аглядаць ваша жыллё, патрабаваць разблакаваць мабільны тэлефон або ноўтбук.

Як і калі праводзяцца агляд, ператрус і выманне?

Усе падобныя мерапрыемствы з'яўляюцца асобнымі следчымі дзеяннямі і называюцца яны «агляд», «ператрус» і «выманне». Да прафілактычных мер яны не адносяцца.

Так, ператрус і выманне, як правіла, праводзяцца пры наяўнасці распачатай крымінальнай справы на падставе пастановы следчага органа і з санкцыі пракурора — з гэтай мэтай на пастанове ставіцца гербавая пячатка і подпіс пракурора.
Без санкцыі пракурора (але ў любым выпадку з пастановай на руках) ператрус або выманне сілавікі могуць праводзіць тады, калі ў іх ёсць падставы меркаваць, што затрымка ў часе прывядзе да страты або пашкоджання аб'екта, які адшукваецца і падлягае канфіскацыі.
Агляд можа праводзіцца не толькі па крымінальнай справе, але і ў рамках адміністрацыйнага працэсу.
Тым не менш, агляд жылля праводзіцца толькі са згоды яго ўласніка або любой пражываючай ў гэтым памяшканні паўналетняга асобы і абавязкова ў іх прысутнасці.
Калі ж такой згоды няма, то для правядзення агляду сілавікам трэба пастанова органа, які вядзе адміністрацыйны працэс (па артыкуле 23.34 КаАП такім органам з'яўляюцца органы ўнутраных спраў), а таксама санкцыя пракурора або яго намесніка.
У гэтым выпадку пры аглядзе павінны прысутнічаць як мінімум двое панятых.
Паколькі ў рамках як крымінальнага, так і адміністрацыйнага працэсу вы маеце права на абарону, патрабуйце, каб пры аглядзе, ператрусе альбо выманні прысутнічаў ваш адвакат.
Аднак калі пачынаецца агляд, адвакатаў досыць часта не дапускаюць, спасылаючыся на тое, што працэсуальнае дзеянне ўжо пачалося.
У такім выпадку настойвайце, каб адмова ў допуску адваката была зафіксавана ў пратаколе. Гэта паслужыць дадатковым аргументам пры абскарджанні дзеянняў сілавікоў.
Па выніках ператрусу/выемкі / агляду павінен быць складзены пратакол.
У гэтым дакуменце, у прыватнасці, павінны быць пералічаныя канфіскаваныя прадметы і адлюстравана, у якім месцы і пры якіх абставінах былі выяўленыя прадметы, дакументы і каштоўнасці, выдадзеныя яны добраахвотна ці канфіскаваныя прымусова.
Копія пратаколу павінна быць ўручана вам пад распіску.

Вы маеце права падаць скаргу — дзейнічайце!

Падкрэслім яшчэ раз: паколькі ператрус, выманне і агляд не лічацца прафілактычнымі мерамі, таму прыйсці да вас і забраць рэчы ў рамках прафілактыкі правапарушэнняў сілавікі не могуць.
Калі, нягледзячы на вашу адмову, яны ўсё роўна спасылаюцца на правядзенне прафілактыкі і ўваходзяць да вас у кватэру або адбіраюць у вас рэчы, вы маеце поўнае права падаць скаргу на дзеянні сілавікоў — для гэтага звяртайцеся за бясплатнай кансультацыяй у Інфацэнтр Probono.by.
Паводле naviny.media