Святлана Алексіевіч: Наперадзе вясна, яна павінна стаць сур'ёзным выпрабаваннем

У сённяшнія часы жорсткіх і неабгрунтаваных рэпрэсій і д'ябальскай хлусні нам асабліва патрэбныя словы падтрымкі ад людзей вопытных і мудрых, гуманістаў, мысляроў. Грамадству асабліва каштоўныя іх разважанні.

«Народная Воля» звязалася з нобелеўскім лаўрэатам па літаратуры Святланай Алексіевіч, якая знаходзіцца цяпер на лячэнні ў Берліне. Тым не менш, яна знайшла магчымасць для грунтоўнай размовы.

— Святлана Аляксандраўна, як выстаяць? З якіх крыніц чэрпаць надзею?

— Трэба працаваць, адваёўваць тое, што называецца шэрай зонай: заваёўваць людзей, якія яшчэ не абралі, на чыім яны баку, якія пакуль не ўдзельнічаюць у палітычным жыцці. Браць правільную інтанацыю, адмовіцца ад лаянкавага тону, які абражае. Хоць, вядома, часам іншых слоў не знаходзіцца... Але спрабаваць пераконваць гэтых людзей неабходна.

Наогул, я лічу, што сярод тых, хто сёння маўчыць, вельмі шмат нашых аднадумцаў. Яны ведаюць, што адбываецца на самой справе. Бо, па вялікім рахунку, «ябацек» не так і шмат. І тое яны звычайна імгненна растуць у асяроддзі, дзе перамагае гвалт — тады іх колькасць адразу павялічваецца. Але на 300-тысячны мітынг «ябацькі» ж не выйшлі, як выйшлі тыя, хто галасаваў за перамены.

— Таму што тады ў грамадстве панавала зусім іншая атмасфера, іншыя асобы, куды ні прыйдзеш — у кафэ, краму ці ўстанову.

— А цяпер улада ўзяла курс на гвалт, нават на генацыд супраць сумленнасці і годнасці грамадзян. Дыктатарскай уладзе не патрэбны годны чалавек. А нам цяпер вельмі важна захавацца маральна. Я думаю, гэта адзінае выйсце са становішча: трэба захаваць павагу да сябе. Наперадзе вясна, яна павінна стаць сур'ёзным выпрабаваннем.

— А калі не атрымаецца? Калі не хопіць запалу?

— Калі ж не, зноў «заснём», і гэта можа быць надоўга... Вядома, усё роўна маладыя людзі глядзяць у будучыню, іх сходамі не пераканаць, але мы ўсё больш і больш губляем гістарычны час.

— Цяпер і ў Расіі прайшла хваля выступаў. І падаўленая яна была такімі ж жорсткімі і бессэнсоўнымі метадамі, як у нас. І Лукашэнку, здаецца, гэта надало сілы — у адзіным парыве з Пуціным супрацьстаяць жаданню людзей да перамен.

— Расія — велізарная моцная краіна, прычым з вялікім патэнцыялам рэвалюцыйнасці: генетычнай, ментальнай. І яна, вядома, выбухне рана ці позна.

— А вось ходзіць такая думка: пакуль ва ўладзе стаіць Пуцін, да таго часу будзе і Лукашэнка — раней ён не сыдзе.

— Усё залежыць ад нас. Калі нас выйдзе на плошчу мільён, гэта будзе іншая краіна. Але ці выйдзе нас мільён? Хоць калі ўспомніць жнівень 2020 года... Калі ў населеным пункце літаральна з 50 чалавек выходзіла са сцягамі 25 жыхароў...

Але мяне, вядома, трасе, адкуль столькі сілавікоў, якія здольныя так калечыць і зневажаць? Здольныя так бесспярэчна служыць? Як быццам у іх няма бацькоў, дзяцей, жонак... Як яны дома размаўляюць з імі пасля службы? А аповед відавочцаў пра маладую дзяўчыну з РУУС, якая любіла збіваць мужчын і нават станавілася прыгожай, калі гэта рабіла?.. Іх, па-мойму, нават некалькі, такіх дзяўчат. Вось адкуль яны ўзяліся? Загадка.

— У ход пайшлі правераныя дыктатарамі ўсіх часоў метады. І, падобна да таго, людзі прыціхлі. Вынік рэпрэсій відавочны.

— Гэта знешняе маўчанне. Маўчанне перад выбухам. Яно можа быць доўгім, так... Некалькі гадоў. Нічога нельга сёння прадбачыць, як яно ўсё будзе. Адзінае, я здзіўляюся, як улада не разумее, што яна здзяйсняе рэчы, за якія ўсё роўна давядзецца расплачвацца — рана ці позна. Іншая справа, колькі зараз сем'яў разбурана, колькі маладых хлопцаў, якія вымушаныя з'ехаць, пакінуць родныя дамы. А грошы ёсць не ва ўсіх, і бацькі падтрымліваюць далёка не ўсіх.

— Усё ў нашым беларускім доме пакуль кулём…

— А ў жніўні я бачыла на маршах такі плакат: «Беларусы, прабачце, што я не верыла ў вас і хацела з'ехаць»

— Спадзяюся, што плакаты для будучага Музея перамен хтосьці збіраў і захоўвае…

— А музыка пратэсту? А жыццё, якое пачалося ў дварах? Гэта дзіўныя прыклады грамадзянскай сілы і прыгожай творчасці мас. Цяпер у Еўропе, як толькі чуюць слова беларусы, адразу кідаюцца з пытаннямі: «Як там у вас? Што там у вас?»

Мы як палітычная нацыя з'явіліся не толькі самі для сябе, мы з'явіліся і для свету. Адзіны, хто не шануе ўласны народ, гэта, я лічу, той, які не набраў на выбарах большасць галасоў. Не шануе, не паважае і не разумее. А мільёны беларусаў ужо наперадзе сённяшняй улады.

— Якія цікавыя сустрэчы былі ў вас за гэты час у Германіі?

— З кіраўніком МЗС Германіі, з пісьменнікамі і з чытачамі. Але зараз у Берліне лакдаўн, сустрэч стала менш.

— Павел Латушка і Святлана Ціханоўская таксама праводзяць шмат замежных сустрэч…

— Што тычыцца знешняй палітыкі, гэтыя лідэры зрабілі шмат і працягваюць працаваць, рабіць. Я сустракалася з імі, але выкажу такую думку: нам могуць крыху дапамагчы з-за мяжы, але дамагчыся перамогі можам толькі мы самі.

Так, часы цёмныя, як такі закон з краіны знік, замест яго вылезла нешта грубае, сялянскае. Вось што цяпер павінен рабіць, здавалася б, Лукашэнка? Ён павінен шукаць згоды ў грамадстве. Ён павінен ісці на размову, шукаць перамоўшчыка, сам станавіцца ім. Бо менавіта ён, Лукашэнка, стаў прычынай гэтага грамадска-палітычнага абвалу. Не без згоды быў абвешчаны несумленны вынік галасавання, што і справакавала народныя пратэсты. А цяпер за гэта помсціць свайму народу! Помсціць за тое, што вельмі многія яго не любяць, за тое, што яго час прайшоў. А ён не можа з гэтым пагадзіцца.

— Вы сачылі за Усебеларускім народным сходам?

— Сумнае відовішча. Адразу ўспомніліся глухія часы. Сёння гэты сход здаецца сілай, але вядома з досведу, што гэтая так званая сіла мае неверагодныя ўласцівасці тут жа знікаць. Як цемра перад світаннем.

Мы ж памятаем, якім непарушным і маналітным здаваўся камунізм. А потым раз — і кудысьці ўсё абвалілася, растала. Таму што ніхто не можа супрацьстаяць часу. Краіне ў цэнтры Еўропе патрэбныя перамены. Таму што пакуль увесь вялікі свет — асобна, а мы — асобна. Такі калгасны выган. А вакол ужо зусім іншае жыццё. Нельга без усмешкі слухаць заклікі да вяртання да кнопкавых тэлефонаў і да тэлевізара.

— Частку людзей Лукашэнка ўсё-ткі трымае на старажытным страху, што без яго наша краіна разбурыцца. Што Германія забярэ заводы і фабрыкі, а суседка Польшча — частку тэрыторыі.

— Ці верыць ён сам у тое, пра што кажа? Сумняюся. Але для таго, каб трымаць людзей у страху, гэтыя прыдумкі працуюць. А яшчэ гусеніцы НАТА каля беларускіх межаў... Якія гусеніцы?! Наадварот, калі б мы сталі сёння свабоднымі, нам бы дапамог увесь свет.

Улада Лукашэнкі каго задавальняе? Тых, хто стаміўся, хто адстаў, і агрэсіўных людзей. Але мы не вернемся назад, мы ўжо не будзем ранейшымі. Што ўлада можа супрацьпаставіць жаданню перамен? Нічога, акрамя гвалту. Аніводнай ідэі.

Вось сход — якая галоўная ідэя? Вакол — ворагі. А як развівацца, як увайсці ў вялікі свет — аніводнай ідэі. Толькі што забраць у прадпрымальнікаў усё, што яны назапасілі.

— Так, лютасць на бізнес абрынулася сапраўдная…

— Лукашэнка, напэўна, хацеў пачуць словы: «Вы перамаглі!» А ніхто гэтага не сказаў, таму што ўсе ў душы ведаюць, што ён не перамог.

Колькі фантастычна мужных людзей высунуў час: Маша Калеснікава, Арцём Сарокін і Кацярына Барысевіч, сам Віктар Дзмітрыевіч Бабарыка, мілая, дзіўная Каця Андрэева, якую я ведаю асабіста... Як годна і прыгожа яны паводзяць сябе. А прыгожая жанчына Юлія Слуцкая? З якой іроніяй і мужнасцю яна праходзіць праз выпрабаванні ў СІЗА.

Вядома, так зневажаць людзей можа толькі калгасная этыка: каб не працаваў унітаз, каб не было гарачай вады, каб не было бялізны і матрацаў... Каб людзі, сыходзячы на волю, пакідалі сукамернікам свае чыстыя майткі, таму што забароненыя перадачы. Калі гэта чытаеш, думаеш з жахам: хто, якога гатунку чалавек мог гэта прыдумаць у XXI стагоддзі?

— Гэта ўжо «творчасць» на месцах, на самым нізе…

— Але і зверху ідзе лексіка прыніжальная. «Востракапытныя»... Я пра гэта разважаю, думаю напісаць. Але для таго, каб напісаць пра гэтых маральных злачынцаў, а галоўнае, выжыць пасля гэтага, трэба каб у табе не перамог адчай. Каб жыла вера, што твае дзеці і ўнукі ніколі ўжо не падвергнуцца такім зневажанням.

Я заўсёды была чалавекам, які выступаў супраць вайны і крыві. Лічыла, што колькасцю і перакананнем мы прымусім уладу рэагаваць на грамадскую думку.

— Так вельмі многім здавалася да жніўня мінулага года.

— І цяпер не магу ўявіць, што мы пройдзем вайсковым шляхам — гэтага дапусціць нельга. Тады Лукашэнка атрымае поўнае права распрасаваць пад гусеніцамі танкаў сотні студэнтаў. Тым не менш, час ідэалізму прайшоў, вясна запатрабуе ад нас жорсткага рэалізму. Патрэбныя сур'ёзныя палітыкі.

— Новыя персоны? Дзе яны... А Бабарыка Віктар Дзмітрыевіч застанецца яшчэ ў зняволенні. Аказваецца, у яго няма ніякай «рукі Масквы», яго ніхто не страхуе, не заступаецца.

— Так, ісці на выбары — гэта было яго асабістае рашэнне. Я трохі ведаю гэтага чалавека, размаўляла з ім. Я магу сказаць, што гэта вельмі моцная, цікавая асоба. У ім ёсць рамантызм, ёсць ідэалізм. Гэтага якраз не хапала нашай палітычнай культуры.

Даўно хочацца мець справу не з прымітыўным палітыкам, якога хвалюе толькі ўласная ўлада, а з чалавекам, у якога ёсць гуманітарны размах, уменне і ахвяраваць, і рашыцца... Я не забуду, як яго спыталі, якое пытанне ён бы задаў Лукашэнку ў першую чаргу? Бабарыка адказаў: «Я б у яго спытаў, ці любіць ён каго-небудзь у сваім жыцці?» Па-мойму, гэта фантастычна дакладнае пытанне да Лукашэнкі.

У асобе Віктара Дзмітрыевіча адчуваецца велізарны ўнутраны дыяпазон, з ім вельмі было цікава размаўляць, ён шмат чытаў, разважаў. Бачны быў кругагляд. Гэта не проста палітычная жывёла. І Павел Латушка мне таксама сімпатычны.

— Святлана Аляксандраўна, як ваша здароўе? Уся рэдакцыя прасіла задаць вам гэтае пытанне.

— Так сабе... Не магу пахваліцца. Я б ніколі не з'ехала, калі б маё здароўе было крыху мацней. Але ў маіх планах, вядома, ёсць вясновае вяртанне ў Мінск. І я б хацела вярнуцца ў новую краіну. Кожны з нас сёння павінен выстаяць.